Mleczaj dołkowany (Lactarius scrobiculatus)

Nazywana/y także: mleczaj słomkowożółty, rydz dołkowany

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Mleczaj dołkowany to grzyb niejadalny należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae), rodzaju mleczaj oraz do podrodzaju Piperites, obejmującego mleczaje na surowo bardzo ostre w smaku, uważane za słabo trujące albo warunkowo jadalne.

Sezon

Owocniki mleczaja dołkowanego znaleźć można od lipca po październik.

Występowanie

Mleczaj dołkowany powszechnie uważany jest za gatunek szeroko rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej. Podawano go z Eurazji (od Japonii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu po Azję Mniejszą i Europę Zachodnią, w tym Irlandię, UK oraz Francję), wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej oraz płn. Afryki. Nowsze badania sugerują, że w Ameryce może być jednak zastępowany przez inne gatunki przykrych w smaku, okazałych mleczajów.

Mleczaj dołkowany mikoryzę formuje wyłącznie lub niemal wyłącznie ze świerkiem (być może również z jodłą, o czym świadczy wyst. w rez. jodłowo-cisowych Bieszczad), ale preferuje gleby alkaliczne, wapienne lub wapienno-gliniaste, dość ubogie w azot, toteż pozostaje pospolity w Alpach i Pieninach. Jest natomiast naturalnie rzadki albo brak go na glebach kwaśnych, piaszczystych toteż nie spotyka się go w świerczynach Podlasia, Mazur, Pomorza, Brandenburgii, Meklemburgii czy Szlezwiku. Lubi miejsca podmokłe i ciemne. Po wapnowaniu upraw leśnych może się efemerycznie pojawiać w różnych typach drzewostanów, o ile są tam świerki jako domieszka, po czym zamiera gdy gleba odzyska kwaśny odczyn. Owocniki niemal zawsze rosną gromadnie, często tworząc czarcie kręgi.

Wygląd

Owocniki mleczaja dołkowanego są spore jak na mleczaja, osiągają bowiem 5-20 cm średnicy kapelusza, 2,0-3,5 cm grubości trzonu a 3-8 cm wysokości trzonu.

Blaszki mleczaja dołkowanego są wąskie, gładko ostrzowe i gęsto ułożone. Przyrastają szeroko do nóżki. Przybierają wielorakie odcienie żółci i beżów, od kremowych niemal białych przez złociste do blado cynamonowych. Uszkodzone przebarwiają się na brudny bord lub winny brąz. Międzyblaski obecne. U młodych egzemplarzy tego gatunku na blaszkach nierzadko widuje się kropelki białawego mleczka.

Kapelusz za młodu półokrągły, później spłaszczony, na najstarszych owocnikach zapadnięty. Skórka kapelusza niemal wszędzie poza centrum łuskowata, w dotyku filcowata, w różnych odcieniach żółtego, zwykle słomkowa, czasem rdzawa. Robi się śliska w dni mgliste i dżdżyste, a lśniąca w dni upalne i suche. Przy wytężonej obserwacji na kapeluszu daje się dostrzec pierścieniowaty rysunek, powstały z łusek.

Nóżka masywna, cylindryczna, w młodych owocnikach pełna, w dojrzalszych komorowata, lecz wciąż twardsza niż u pokrewnych mleczajów. Wybitnym wyróżnikiem tego mleczaja są ciemne zagłębienia w trzonie, podobne do tłustych plam.

Miąższ m. dołkowanego jest złocisty, w dotyku jędrny. Odznacza się słabo wyczuwalną, ale dość miłą wonią jabłek, w smaku jednak przykry, bardzo ostry.

Mleczko najpierw białe, niemal natychmiast zmienia kolor na cytrynową żółć. Wydziela się bardzo obficie po zranieniu lub ścięciu owocnika. Piecze w język.

Wysyp zarodników jasno ochrowy. Spory prawie idealnie okrągłe, osiągają 8-9 x 7 µm.

Właściwości

Autorzy zachodnioeuropejscy i amerykańscy traktują mleczaja dołkowanego jako grzyb trujący. Ich zdaniem powoduje dolegliwości żołądka i jelit, przy czym objawy zatrucia pojawiają się jakieś 30 minut do trzech godzin po spożyciu tego grzyba. Ma on być jednak jadany, a nawet ceniony w Rosji i krajach bałtyckich, z tym, że moczy się go w zimnej wodzie całą noc, czyści, gotuje co najmniej pół godziny odlewając wodę, po czym dopiero smaży, marynuje, kisi albo soli.

Według polskich kluczy m. dołkowany także jest niejadalny, jednakowoż ma być z kolei chętnie spożywany na południu Europy. Na liście FAO wymieniony jako zbierany i konsumowany w Meksyku.

Zastosowanie

Mleczaj dołkowany jest grzybem niejadalnym, na surowo, niedosmażony bądź niedogotowany ohydny w smaku. Z powodu szerokiego rozprzestrzeniania oraz znacznej liczebności bywa w niektórych krajach dość chętnie badany.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

fot. shutterstock

Bibliografia

Arora D. 1986.; "Mushrooms demystified: a comprehensive guide to the fleshy fungi."; Ten Speed Press, Berkeley.;
Bessette A.R., Bessette A., Harris D. 2009.; "Milk Mushrooms of North America: A Field Guide to the Genus Lactarius."; Syracuse University Press, Syracuse.;
Bon M. 2012.; "Pareys Buch der Pilze."; Kosmos, Halberstadt.;
Bosetti A., Fronza G., Vidari G., Vita-Finzi P. 1989.; "Norlactarane and lactarane sesquiterpenes from Lactarius scrobiculatus."; Phytochemistry 28, 5: 1427-1431.;
Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae."; Milchlinge, Täublinge. Mykologia, Luzern.;
Cetto B. 1979.; "Der große Pilzführer. vol. 1."; BLV Verlagsgesellschaft, München-Bern-Wien.;
Chachuła P., Bodziarczyk J., Kozubek R., Widlak M., Siwy M. 2016.; "Grzyby wielkoowocnikowe występujące w lasach jodłowo-bukowych z udziałem cisa pospolitego Taxus baccata L. w Polskich Karpatach."; Roczniki Bieszczadzkie 24: 53-85.;
Dähncke R. 2004.; "1200 Pilze in Farbfotos."; AT Verlag, Aarau.;
Denchev C., Assyov B. 2010.; "Checklist of the larger basidiomycetes in Bulgaria."; Mycotaxon 111: 279-282.;
Eberhardt U., Oberwinkler F., Verbeken A., Rinaldi A., Pacioni G., Comandini O. 2000.; "Lactarius ectomycorrhizae on Abies alba: morphological description, molecular characterization, and taxonomic remarks."; Mycologia 92, 5: 860-873.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie. O"; ficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia;
Garnweidner E., Garnweidner H. 2006.; "Grzyby: przewodnik do poznawania i oznaczania grzybów Europy Środkowej."; MUZA SA, Warszawa.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Gumińska B. 2000.; "Grzyby wielkoowocnikowe (macromycetes) [Pienin]."; Flora i Fauna Pienin - Monografie Pienińskie 1: 47-53.;
Krieglsteiner G., Gminder A., Winterhoff W. 2000.; "Die Großpilze Baden-Württembergs. Band 2."; Eugen Ulmer, Stuttgart.;
Laux H. 2003.; "Essbare Pilze und ihre giftigen Doppelgänger."; Franckh-Kosmos, Stuttgart.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
Miller S., Torres P., McClean T. 1994.; "Persistence of basidiospores and sclerotia of Ectomycorrhizal Fungi and Morchella in soil."; Mycologia 86, 1: 89-95.;
Nuytinck J. Verbeken A. 2005.; "Morphology and taxonomy of the European species in Lactarius sect. Deliciosi (Russulales)."; Mycotaxon 92: 125–168.;
Nuytinck J., Verbeken A. 2007.; "Worldwide phylogeny of Lactarius section Deliciosi inferred from ITS and glyceraldehyde-3-phosphate dehydrogenase gene sequences."; Mycologia 99, 6: 820-832.;
Pang Z., Bocchio F., Sterner O. 1992.; "The isolation of new sesquiterpene aldehydes from injured fruit bodies of Lactarius scrobiculatus."; Tetrahedron Letters 33, 45: 6863-6866.;
Phillips R. 2010.; "Mushrooms and Other Fungi of North America."; Firefly Books, Buffalo.;
Roth L., Frank H., Kormann K. 1990.; "Giftpilze, Pilzgifte, Schimmelpilze, Mycotoxine."; Ecomed Verlag, Landsberg am Lech.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Tkalčec Z., Mešić A. 2003.; "Preliminary checklist of Agaricales from Croatia V:. Families Crepidotaceae, Russulaceae and Strophariaceae."; Mycotaxon 88: 287.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;