Mleczaj jodłowy (Lactarius salmonicolor)

Wstęp

Mleczaj jodłowy to smaczny, niemal zawsze wolny od „robaków” (larw muchówek) grzyb z rodziny gołąbkowatych (Russulaceae), lokalnie częsty w polskich Karpatach i na Roztoczu. Nawet doświadczeni grzybiarze nie odróżniają go zwykle od pospolitszych w Polsce, niemal identycznych morfologicznie mleczajów: rydza, wełnianki, zmiennego, czerwieniejącego, modrzewiowego czy świerkowego.

Sezon

Mleczaj jodłowy zawiązuje owocniki bardzo długo, od czerwca–lipca do października–listopada.

Występowanie

Mleczaj jodłowy jak sama nazwa wskazuje silnie przywiązany jest do jodeł. Dlatego bywa nader pospolity w jedlinach i lasach mieszanych z dużym udziałem jodeł Alp, Karpat oraz sąsiednich wyżyn, natomiast zupełnie brakuje go w pobliskich sośninach, świerczynach, buczynach czy grądach. Jako gatunek przywiązany do lasów o wysokim stopniu pierwotności trafił na czerwone listy gatunków ginących i rzadkich w Niemczech i Austrii, ale jeszcze nie w Polsce. U nas trafia się gromadnie na Babiej Górze, Gorcach, Pieninach, schodząc na Roztocze. W Ameryce Północnej występuje bardzo podobny z wyglądu i niemal tak samo nazwany gatunek mleczaja: mleczaj łososiowy L. salmoneus.

Wygląd

Owocniki bardzo podobne do rydzów oraz pozostałych mleczajów o czerwonym mleczku: początkowo wypukłe, później lejkokształtne, mocno wklęsłe, masywne, w jaskrawych a ciepłych kolorach: brzoskwiniowym, pomarańczowym lub marchewkowym.

Blaszki gładki, mieszane, stosunkowo gęste, przyrośnięte i zbiegające po trzonie, u młodych owocników ochrowe blade z marchewkowym odcieniem, u dojrzalszych mleczajów jodłowych. Uszkodzone blaszki m. jodłowego nigdy nie zielenieją, za to mogą mocniej zczerwienieć.

Kapelusz początkowo wypukły, potem wklęsły, z gładką powierzchnią, koncentrycznie strefowany. Przybiera wielorakie odcienie pomarańczu. Brzegi podwinięte, słabo oszronione, u dojrzałych owocników gładkie. Ważnym wyróżnikiem gatunkowym m. jodłowego jest niemal absolutny brak zieleni w kapeluszu – zieleń może się co najwyżej pojawić w późnej starości jako odcień. Mleczko jasno czerwone lub ciemno oranżowe, nieco gorzkawe w smaku.

Trzon centralny, jednakowo gruby na całej wysokości, z jamkami, u najmłodszych okazów pełny, szybko jednak robi się pusty i łamliwy w środku. Powierzchnia nóżki lekko oszroniona. Pochwy oraz pierścienia nie wytwarza. Barwy takie same jak kapelusza.

Miąższ barwy kremowo białej, o słabo wyczuwalnym, lecz przyjemnym zapachu owoców. Z gwajakiem przebarwia się na szaro-czerwono, a z sulfoaniliną na granatowo. Po nacięciu bądź nadgryzieniu momentalnie, bardzo obficie wydziela pomarańczowe mleczko. Mleczko to po upływie 10 minut zmienia kolor na miniowy, potem na ciemną winną purpurę lub oranżowy brąz. W przeciwieństwie do niektórych innych mleczajów pozostaje wolny od „robaków”.

Wysyp spor ochrowy, jasny. Zarodniki okrągławe lub słabo eliptyczne, obsypane brodawkami, zazwyczaj mierzą 9-10 x 7-8 µm.

Właściwości

Mleczaj jodłowy to grzyb jadalny uważny za wyborny w smaku pomimo lekkiej goryczki.

Zastosowanie

Jadalny, potencjalnie także leczniczy. Z mleczaja jodłowego uzyskano seskwiterpeny działające bakteriobójczo na tak groźne zarazki jak pałeczki duru brzusznego czy prątki gruźlicy.