Muchomor oliwkowy (Amanita battarae)
Wstęp
Muchomor oliwkowy (Amanita battarae) to naturalnie rzadki w Polsce, borealno-górki grzyb z rodziny muchomorowatych Amanitaceae. Podobnie jak muchomory: także i muchomor oliwkowy zaliczany jest do podrodzaju (sekcji) mglejarek (gryzetek, podsadek) Vaginatae. W niektórych krajach traktuje się go jako warunkowo jadalnego (po mocnym ugotowaniu i odlewaniu wody), w innych jako niejadalnego.
Sezon
W Polsce muchomor oliwkowy zawiązuje owocniki tylko latem, od czerwca do września. W Niemczech obserwuje się go czasem do listopada.
Występowanie
Muchomor oliwkowy to gatunek typowo północny, dalej na południu rosnący jako relikt zlodowaceń w wyższych pasmach górskich, na odpowiednich siedliskach. Jest lokalnie częsty na Półwyspie Skandynawskim, Islandii, Kanadzie i przyległych, północnych stanach USA. Dalej na południu Eurazji występuje w rozproszeniu: Alpy, Karpaty, Zagros (Iran), Himalaje (Pakistan, Indie). Widziany też w Nowej Zelandii.
Według danych literaturowych mikoryzę w Europie i Kanadzie tworzy niemal wyłącznie z bukiem na glebach kwaśnych. W Polsce lasy zwane kwaśnymi buczynami są naturalnie rzadkie, spotykamy je albo nad morzem, albo w niektórych pasmach górskich o skałach wylewnych. Może on jednak u nas wchodzić w związki mikoryzowe również z jodłą, świerkiem, sosną, być może też brzozą? W tropikach Indii i Pakistanu może mikoryzować z tamtejszymi drzewami np.: dwuskrzydlcami, sprawa jednak wymaga dalszych badań.
Wygląd
Owocniki u muchomora oliwkowego są średnich rozmiarów, z charakterystycznym dla tego gatunku oliwkowym odcieniem kapelusza, prążkowanym do około 1/3 promienia.
Blaszki białawe, brązowiejące ku trzonowi, z gładkimi ostrzami, równe, szerokie i wolne.
Kapelusz m. oliwkowego bywa szarawy, ochrowy lub brunatny, zawsze jednak w oliwkowych tonach. Kształt kapelusza zmienia się z wiekiem owocnika jak u pozostałych gryzetek (podsadek): najmłodsze są jajowate, nieco starsze dzwonkowate, najdojrzalsze zaś robią się niemal płaskie. Niekiedy tylko zostaje im niewielki garbik na środku.
Trzon m. oliwkowego jest cylindryczny, dołem rozszerzony, u młodych egzemplarzy dość jędrny i pełny, u starszych kruchy i pusty, 0,8-1,5 cm gruby, a 8-13 cm długi. Zwykle zachowuje biały kolor, rzadziej przybiera barwę kapelusza. Pierścienia brak. Obecna wolna, błoniasta pochwa, charakterystyczna dla całej sekcji mglejarek (podsadek, gryzetek). U m. oliwkowego jest ona kremowo lub brudno biaława, zwykle mocno poszarpana.
Miąższ m. oliwkowego łatwo się kruszy, w kapeluszu pozostaje cienki. Poza tym odznacza się białym kolorem i słabym, ale miłym smakiem. Aromatu brak.
Wysyp spor biały. Zarodniki okrągławe lub lekko jajowate, gładkie, nieamyloidalne, hialinowe, osiągają: 11,0-15 na 10-13 µm.
Muchomora oliwkowego łatwo wziąć za inne mglejarki (gryzetki).
Właściwości
Właściwości muchomora oliwkowego przypominają muchomora brązowooliwkowego oraz czerwonobrązowego. W stanie świeżym (surowym) trujący. Starannie ugotowany bądź podsmażony bywa uznawany za jadalnego, aczkolwiek mało smacznego i ciężkostrawnego. Zapewne wiąże się to nie tylko z zawartością alkaloidów, lecz również z gromadzeniem w miąższu rtęci oraz innych metali ciężkich.
Zastosowanie
W dzisiejszej Europie praktycznie nie wykorzystuje się muchomora oliwkowego, tak z racji łatwości pomyłki z silnie trującymi dla ludzi krewniakami jak i naturalnej rzadkości. W Polsce zasługuje na ochronę.
Muchomor oliwkowy, fot. shutterstock
Muchomor oliwkowy, fot. shutterstock
- Bahram M., Asef M., Zarre S., M. Reidl S. 2006.; "Addition to the knowledge of Amanita (Agaricales, Pluteaceae) from Iran."; Rostaniha 7, 2: 107-119.;
- Bieberová Z. 2012.; "Amanita umbrinolutea and Amanita battarrae - synonyms or two species?"; Mykologické Listy 119: 5-9.;
- Falandysz J., Drewnowska M. 2015.; "Distribution of mercury in Amanita fulva (Schaeff.) Secr. mushrooms: accumulation, loss in cooking and dietary intake."; Ecotoxicology and Environmental Safety 115: 49-54.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Gminder A. 2008.; "Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej?"; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
- Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
- Kujawa A., Gierczyk B. 2007.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych. Część II. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2006."; Przegląd Przyrodniczy 18(3-4): 3-70.;
- Kujawa A., Gierczyk B. 2013.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VII. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2011."; Przegląd Przyrodniczy 24(2): 3-44.;
- Laux H. 2005.; "Essbare Pilze und ihre giftigen Doppelgänger. Pilze sammeln - aber richtig."; Kosmos Verlags-GmbH, Stuttgart.;
- Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
- Pereira E., Barros L., Martins A., Ferreira, I. 2012.; "Towards chemical and nutritional inventory of Portuguese wild edible mushrooms in different habitats."; Food Chemistry 130(2): 394-403.;
- Phillips R. 2010.; "Mushrooms and Other Fungi of North America."; Firefly Books, Buffalo.;
- Ridley G. 1991.; "The New Zealand species of Amanita (Fungi: Agaricales)."; Australian Systematic Botany 4(2): 325-354.;
- Rune F. 2006.; "Kamskivlingar (Amanita sektion Vaginatae) i subarktis och skandinaviska högfjäll."; Svensk Mykologisk Tidskrift 27(3): 49-65.;
- Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
- Tulloss R., Iqbal S., Khalid A., Bhatt R., Bhat V. 2001.; "Studies in Amanita (Amanitaceae) from southern Asia. I. Some species of Pakistan’s Northwest Frontier Province."; Mycotaxon 77: 455-490.;
- Tulloss R. 2003.; "Provisional key to Amanita stirps Crocea, Amanita stirps Fulva, and Amanita stirps Romagnesia."; Mycotaxon 75, 14: 329–332.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
- Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
- Wongchalee P., Pukahute C. 2012.; "Diversity of mushrooms in dry dipterocarp forest at Phuphan national park, Sakon Nakhon Province."; Natural Science 4(12): 1153-1160.;
