Odporność u dzieci – sposoby na wzmocnienie odporności u najmłodszych
Choroby najmłodszych są zmorą rodziców, a w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest ich szczególnie dużo. Czy można w jakiś sposób wspierać odporność u dzieci, aby chronić je przed infekcjami? Czy popularne metody suplementacji witaminami w okresie jesienno-zimowym rzeczywiście przynoszą zamierzone efekty? Sprawdź, co nauka mówi o kształtowaniu dziecięcej odporności.
Z szacunków wynika, że przeciętne dziecko nawet 6-8 razy do roku zapada na przeziębienie. Do tego dochodzą inne infekcje dróg oddechowych, układu pokarmowego oraz typowe dziecięce choroby zakaźne. Rekordziści potrafią więcej czasu spędzać w łóżku niż w przedszkolu czy szkole. Trudno się dziwić, że rodzice tak chętnie kupują suplementy mające wspierać odporność maluchów. Czy rzeczywiście jednak jest to najlepszy sposób na dzieciństwo bez chorób?
Jak rozwija się odporność u dzieci?
To system immunologiczny odpowiada za ochronę organizmu przed patogenami – bakteriami, wirusami, grzybami i toksynami, które obecne są w powietrzu, żywności, na zabawkach, rączkach innych dzieci, itd. Składa się on z dwóch części, wrodzonej i nabytej. Odporność wrodzona, jak sama nazwa wskazuje, towarzyszy niemowlęciu już od momentu narodzin, ale potrzeba czasu, aby w pełni dojrzała. O jej funkcjonowaniu decyduje cały zespół organów i tkanek – od skóry i rogówki oka po śluzówkę dróg oddechowych. Jest ona dziedziczona po rodzicach i działa natychmiastowo – gdy pojawi się intruz, organizm wysyła od razu do walki stosowne komórki, które zabijają wrogów.
Odporność nabyta kształtuje się stopniowo przez całe życie, a po porodzie jest minimalna. Dzieci karmione piersią dostają jednak sporą część specyficznych przeciwciał w mleku matki – niektóre z nich pochodzą z infekcji, które sama przebyła przed 20-30 laty! Odporność nabyta jest bowiem wyspecjalizowaną bronią do walki z konkretnymi patogenami i działa powoli, ale bardzo precyzyjnie. Przebywszy jedną infekcję spowodowaną konkretnym wirusem organizm uczy się go rozpoznawać i stosownie z nim walczyć. W efekcie niektóre wirusowe choroby wieku dziecięcego przechodzi się tylko raz w życiu.
Witaminy i minerały wspierające odporność u dzieci
W popularnym mniemaniu zdrowie można zapewnić sobie spożywając odpowiednio dużo witamin. Niestety, zdaniem naukowców z Harvard Medical School, zależność ta wcale nie jest taka oczywista. Witaminy faktycznie wykazują rolę prewencyjną w zapobieganiu wielu infekcjom, ale fakt ten odnosi się przede wszystkim do ludzi niedożywionych, cierpiących na ich niedobory. Przykładem jest witamina C, której deficyt faktycznie upośledza system immunologiczny, ale badania dowodzą, że przyjmowanie dodatkowych ilości wcale nie chroni przed rozwojem infekcji, ale zaledwie redukuje jej symptomy. Świeże owoce i warzywa w diecie zapewniają zaś witaminy C pod dostatkiem.
Znacznie ważniejsza dla dzieci jest witamina D, której zimą faktycznie nie mamy zwykle wystarczająco dużo z powodu braku słońca. Suplementacja w okresie od października do marca w postaci 400 IU dla niemowląt i 600 IU dla starszych maluchów może skutecznie chronić przed infekcjami. Ponadto, z badań wynika, że na poprawne reakcje immunologiczne zasadniczy wpływ ma również witamina A, poprawiając żywotność limfocytów T. Jej odpowiednią podaż zapewnia jednak standardowa dieta bogata w jaja, mleko, tłuste ryby czy zielone warzywa. W rezultacie niedobory w krajach rozwiniętych są bardzo rzadkie.
W suplementach mających wspierać odporność bardzo często pojawia się również cynk. Faktycznie jego niedobór utrudnia produkcję, aktywację i dojrzewanie limfocytów, zwiększając ryzyko infekcji wirusowych. I w tym przypadku jednak w naszym regionie świata ryzyko deficytu jest niskie – cynk obecny jest m.in. w mięsie kurczaka, wołowinie, owocach morza, a także orzechach, pestkach i tofu. Suplementacja może jednak zredukować czas trwania i nasilenie symptomów przeziębienia.
Uwaga: Przedawkowanie witamin A, C i D może być niebezpieczne i wywołuje poważne skutki uboczne. Nigdy nie należy podawać dzieciom dawek większych niż zalecane!
Immunologiczna rola probiotyków
Nawet 20% wszystkich limfocytów znajduje się w jelitach, gdzie monitorują one śluzówkę poszukując groźnych dla zdrowia patogenów. Znaczenie mikroflory zasiedlającej układ pokarmowy w ostatnich latach jest szczególnie nagłaśniane, gdyż wydaje się ona pełnić dominującą rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego. O jej efektywności decyduje oczywiście w ogromnej mierze dieta, a dodatkowe wsparcie oferują probiotyki. Mowa o bakteriach kwasu mlekowego obecnych w pokarmach naturalnie fermentowanych (np. kefir, kapusta kiszona) oraz specjalnie przygotowanych suplementach. Fińskie badanie naukowe z 2020 r. dowiodło, że stosowanie probiotyków ogranicza zarówno częstość infekcji, jak i ich nasilenie.
Oprócz probiotyków w diecie dzieci powinny znaleźć się również prebiotyki, czyli substancje będące pożywką dla ludzkiej mikrobioty. Znaleźć je można w wielu warzywach i owocach, zwłaszcza takich jak cebula, czosnek, pory, szparagi, banany czy wodorosty.
Czy zioła wspomagają odporność u dzieci?
Farmakologiczny marketing uwielbia szafować hasłami o lepszej odporności, ale, niestety, nie wszystkie preparaty są skuteczniejsze od placebo. Wśród dziesiątek ziołowych preparatów mających chronić dzieci przed infekcjami na uwagę zasługują faktycznie:
- echinacea, która wedle niektórych studiów ogranicza ryzyko rozwoju przeziębienia i może wspierać organizm w walce z grypą;
- czosnek, zarówno surowy, jak i w formie suplementu, wydaje się ograniczać liczbę zachorowań;
- zielona herbata – zawarte w niej katechiny zdaniem naukowców wzmagają funkcje immunologiczne i pomagają chronić się przed grypą oraz wirusami atakującymi drogi oddechowe;
- kurkuma – kurkumina obecna w żółtej przyprawie wykazuje silny wpływ na reakcje odpornościowe, aktywując szereg różnych limfocytów.
Hartowanie odporności u dzieci
Większość rodziców w ramach prewencji chorób sezonowych zawzięcie chroni dzieci przed wyziębieniem. Faktycznie, niskie temperatury mogą być takim stresem dla układu immunologicznego, że staje się on bardziej podatny na atak patogenów. W ogromnej większości przypadków jednak, to właśnie regularnie przegrzewane dzieci chorują więcej. Hartowanie chłodem okazuje się mieć natomiast niezwykle korzystny wpływ na odporność.
Świadome eksponowanie organizmu na kontrolowane niskie temperatury jest doskonałym treningiem dla systemu odpornościowego. Małe dawki zimnego stresu generują reakcje takie jak kurczenie i rozszerzanie naczyń krwionośnych czy zmiany w liczbie limfocytów. W rezultacie cały system działa sprawniej i jest w stanie lepiej reagować i na chłód, i na patogeny. Badania prowadzone na dorosłych morsach dowodzą, że regularne hartowanie wyraźnie zmniejsza liczbę dni na zwolnieniu. Dzieci nie powinny oczywiście skakać od razu do lodowatej przerębli – kluczem jest tutaj bardzo powolne i stopniowe oswajanie z zimnem. Niemowlęta poleca się na przykład omywać gąbką z wodą ochładzaną o 1 stopień na tydzień, zaś starsze dzieci mogą chodzić w wannie napełnionej chłodniejszą wodą przez minutę, dwie. Także zabawa i przebywanie na świeżym zimowym powietrzu jest doskonałym treningiem dla układu immunologicznego.
Inne sposoby wspierania odporności u dzieci
Co jeszcze można zrobić, aby wspomóc maluchy w corocznej walce z mikrobami? Nie gorzej niż zimno na układ odpornościowy oddziałuje aktywność fizyczna, która również jest swego rodzaju pozytywnym stresem. Regularny ruch na świeżym powietrzu zdaniem wielu pediatrów jest znacznie korzystniejszy dla dbałości o zdrowie niż jakiekolwiek suplementy.
Stres może być jednak również negatywny i wówczas hamuje on zdolność limfocytów do reagowania na zagrożenie. Dwoma najpoważniejszymi problemami tutaj są brak dostatecznej ilości snu oraz stres psychologiczny wynikający np. z domowych kłótni. Wszelkie czynniki, które ograniczają ilość oraz jakość wypoczynku nocnego mogą przyczyniać się do osłabiania odporności i należy robić wszystko, aby je skutecznie eliminować. Regularne i odpowiednio wczesne pory kładzenia się spać, a także cisza, ciemność i sprzyjający snu chłód w sypialni zbyt często ignorowane elementy prewencji chorób dziecięcych.
Czy dzieci należy chronić przed infekcjami?
W dzisiejszym świecie mimo słabo rozwiniętych układów odpornościowych dzieci mają ogromne szanse na przeżycie dzięki poziomowi higieny, zdrowemu odżywianiu i powszechnym systemom szczepień dostępnym w krajach rozwiniętych. Czy oznacza to, że im bardziej chronimy maluchy przed zachorowaniem, tym lepiej? Niekoniecznie.
Owszem, nadmiar infekcji we wczesnym wieku może negatywnie wpływać na rozwój układu odpornościowego, zwłaszcza, że część z nich wymaga stosowania wyniszczającej antybiotykoterapii. Regularne mycie rąk, unikanie kontaktu z chorymi i utrzymywanie czystości w domu na pewno są bardzo ważne dla bezpieczeństwa małego dziecka. Jeśli jednak ograniczanie styczności z ludźmi i sterylizacja otoczenia posuną się zbyt daleko, dziecko nie będzie miało szansy na wykształcenie własnych reakcji immunologicznych, innymi słowy na rozwój odporności nabytej. Owszem, po części kształtują ją szczepionki, ale walka z klasycznymi przeziębieniami czy grypą jest również ważną forma treningu.
Warto więc dbać o to, aby dziecko nie cierpiało na niedobory żywieniowe i miało zapewnioną odpowiednią ilość snu oraz ruchu, ale z pewną ilością corocznych infekcji należy się jednak liczyć. Tak długo, jak nie jest ich za dużo i nie niosą ze sobą komplikacji, są ważnym elementem dorastania i nabierania immunologicznej siły.
- „The Immune System” John Hopkins Medicine, https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/the-immune-system, 17/03/2022;
- “Evolution of the immune system in humans from infancy to old age” A. Katharina Simon i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4707740/, 17/03/2022;
- “Can supplements help boost your immune system?” Harvard Health Publishing, https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/can-supplements-help-boost-your-immune-system, 17/03/2022;
- “Vitamin effects on the immune system: vitamins A and D take centre stage” J. Rodrigo Mora i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2906676/, 17/03/2022;
- “Could cold exposure boost your health and well-being?” Sally Turner, https://patient.info/news-and-features/could-cold-exposure-boost-your-health-and-wellbeing, 17/03/2022;
- “Spicing up" of the immune system by curcumin” Ganesh Chandra Jagetia i in., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17211725/, 17/03/2022;
