Jod (I) - właściwości, działanie i występowanie jodu

Jod jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz tarczycy i wszystkich regulowanych przez nią procesów. Zaburzenia przyswajania jodu wiążą się nie tylko z niedoczynnością i nadczynnością tego gruczołu. Źle wpływają również na rozrodczość oraz rozwój umysłowy dzieci i młodzieży. Dowiedz się, co jeść, aby zapewnić sobie dostateczną dawkę jodu i czy warto zażywać suplementy zawierające ten pierwiastek?



Jod (I) zaliczamy zresztą do mikroelementów, substancji występujących u człowieka  w śladowych ilościach. Źródło: shutterstockJod (I) zaliczamy zresztą do mikroelementów, substancji występujących u człowieka w śladowych ilościach. Źródło: shutterstock
  1. Jod jest śladowy, ale ważny
  2. Deficyt jodu jest szkodliwy
  3. Niedobór jodu a schorzenia tarczycy
  4. Jod w ciąży
  5. Źródła jodu
  6. Przedawkowanie jodu również jest niebezpieczne
  7. Radioterapia jodem
  8. Inne zastosowania jodu
  9. Jod - ważny czy nie?

Jod jest śladowy, ale ważny


Stężenie jodu w ludzkich narządach jest niewysokie, bo sięga około 20-25 mg. Jod (I) zaliczamy zresztą do mikroelementów, substancji występujących u człowieka w śladowych ilościach. Najwięcej tego pierwiastka gromadzi się w tarczycy, która wychwytuje go z ustroju. To właśnie z tym niewielkim, ale bardzo ważnym gruczołem wiąże się najistotniejsza rola jodu. Od jego ilości uzależnione jest bowiem wydzielanie trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), dwóch hormonów tarczycy odpowiedzialnych za szereg ważnych procesów. O jakich funkcjach mowa? T3 i T4 regulują metabolizm komórkowy, dzięki czemu możliwie jest utrzymanie prawidłowej wagi. Innymi słowy, odpowiadają za sprawną przemianę składników odżywczych w energię. To one sterują temperaturą ciała, a także mają wpływ na działanie układu nerwowego i krążenia oraz na pracę mięśni. Warunkują wzrost i rozwój komórek ciała.

Deficyt jodu jest szkodliwy


Gdy jodu w diecie jest za mało pojawiają się problemy ze strony układu nerwowego – trudności ze skupieniem i zapamiętywaniem, a także uczeniem. Jeśli kobiety ciężarne nie dostarczają sobie wystarczającej jego ilości, ryzykują niedorozwój mózgu u płodu. Brak jodu w wieku dorastania sprawia, że dzieci wolniej rosną i gorzej przyswajają wiedzę.

Tarczyca musi intensywniej pracować, by wychwycić jod z ustroju, co umożliwia jej hormon TSH wyprodukowany przez przysadkę mózgową. Ta wzmożona praca tarczycy, zwłaszcza gdy niedobór jodu utrzymuje się permanentnie, skutkuje powstaniem wolu na szyi, a w następstwie prowadzi do zaburzeń pracy tarczycy, szczególnie do jej niedoczynności, a nawet nowotworu.

Jeśli chcemy tego uniknąć jedzmy odpowiednie ilości pożywienia zawierającego jod. Dzienne zapotrzebowanie na ten mikroelement to 150 mcg (mikrogramów) dla dorosłego człowieka i dla nastolatków. U kobiet w ciąży ta ilość zwiększa się znacznie i wynosi od 200-300 mcg.

Niedobór jodu a schorzenia tarczycy


Zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy mogą zależeć oczywiście od kilku czynników. Jej nadczynność polega na produkowaniu zbyt dużej ilości wspomnianych hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być chociażby choroba Garvesa Basedowa (choroba autoimmunologiczna uwarunkowana genetycznie) czy przechodzone zapalenie tarczycy. Powodem może być jednak właśnie niedostatek jodu, który prowadzi do wytworzenia się wola oraz guzków w obszarze tarczycy.

Nadczynność tego gruczołu występuje częściej niż niedoczynność. Częściej dotyczy też kobiet, niż mężczyzn. Objawia się gwałtownym spadkiem wagi pomimo niesłabnącego apetytu, zwiększoną potliwością, suchością oraz szorstkością skóry, nadpobudliwością, arytmią serca, wypadaniem włosów czy problemami ze strony narządu wzroku.

Objawy niedoczynności są odwrotne. Następuje przede wszystkim spowolnienie przemiany materii, więc przybywa nam kilka kilogramów, pomimo tego, że nie zmieniliśmy nawyków żywieniowych. Dokucza nam też ogólne spowolnienie – stajemy się ospali i zmęczeni, nie mamy energii do życia. Odczuwamy spadek temperatury ciała i nawet w cieplejsze dni robi nam się zimno, zwłaszcza po wstaniu z łóżka, zimne są też nasze ręce i stopy. Inne symptomy to: pogarszająca się kondycja skóry – pojawienie się trądziku, łupieżu, łuszczenie naskórka; wypadanie włosów, słabe paznokcie, worki i sińce pod oczami, trudno ze skoncentrowaniem się i zapamiętywaniem, nerwowość, obniżenie odporności czy deregulacja cyklu menstruacyjnego.
Źródła pokarmowe jodu. Źródło: shutterstock

Jod w ciąży


Kobiety w ciąży potrzebują jodu. Dzieje się tak, ponieważ spożycie jodu podczas ciąży jest powiązane z rozwojem mózgu płodu. Jedna analiza opublikowana na łamach Lancet Diabetes Endocrinol wykazała, że dzieci, których matki miały niedobór jodu w czasie ciąży, w późniejszym wieku miały niższe IQ i inne opóźnienia intelektualne. Zalecana dzienna porcja jodu w czasie ciąży to 220 mcg. Dla porównania, zalecana ilość u dorosłych wynosi 150 mcg dziennie. Jeśli jesteś w ciąży, zapytaj swojego lekarza o suplementację jodu. Będziesz także musiała nadal monitorować spożycie jodu, jeśli karmisz piersią. Zalecana dzienna ilość jodu podczas karmienia to 290 mcg. Dzieje się tak, ponieważ jod, który pobierasz z diety i suplementacji, jest przekazywany za pośrednictwem mleka matki niemowlęciu. Jest to kluczowy okres rozwoju mózgu, więc niemowlęta potrzebują 110 mcg dziennie, dopóki nie osiągną 6 miesięcy.

Te same neurologiczne korzyści płynące z jodu podczas ciąży mogą dotyczyć zdrowego funkcjonowania mózgu w dzieciństwie. Prawdopodobnie Twoje dziecko otrzymuje cały jod, którego potrzebuje, poprzez swoją dietę, ale jeśli masz jakiekolwiek pytania dotyczące jego spożycia, porozmawiaj z pediatrą.

Źródła jodu


Niedobory jodu i związane z tym choroby tarczycy stały się tak powszechne, że nakazano wzbogacanie jodem soli kuchennej. Sól nie jest bynajmniej jedynym źródłem tego pierwiastka w pożywieniu, a na pewno nie najzdrowszym. Warto zatem sięgać po ryby morskie (szczególnie bogate w ten składnik są łososie, makrele, śledzie, dorsze, mintaje), owoce morza, mleko, niektóre produkty zbożowe oraz warzywa (przynajmniej te, które pochodzą z gruntów bogatych w jod). Poza tym, jod przedostaje się do naszego organizmu przez skórę oraz drogi oddechowe. Stąd wskazane jest, aby osoby z chorą tarczycą regularnie jeździły nad morze i trochę częściej się opalały – zwykle cierpią bowiem na deficyt witaminy D.

Pokarmowe źródła jodu:
  • Sól jodowana
  • Ryby morskie – łosoś, makrela, dorsz, mintaj, sardynki
  • Owoce morza
  • Jajka kurze
  • Ser cheddar, ser edamski
  • Mleko
  • Płatki owsiane
  • Brokuły, szpinak
  • Algi i rośliny rosnące na glebach o dużej zawartości jodu
Tabela: opracowanie własne


Pozostaje jeszcze kwestia tego, że na obniżenie przyswajalności jodu mają wpływ inne pierwiastki. Są to fluor, brom i chlor, których duża ilość w organizmie wypiera z niego jod. Tym bardziej więc powinniśmy wzbogacić dietę o wymienione wcześnie produkty żywieniowe. Na zwiększenie przyswajalności jodu wpływają za to selen i magnez, pierwiastki które w dużych ilościach zawierają orzechy oraz nasiona.

Przedawkowanie jodu również jest niebezpieczne


Jeśli prowadzimy dobrze skomponowaną dietę, w której jodu jest dostatek, nie jest konieczne łykanie suplementów diety. Może to doprowadzić do pojawienia się nadmiaru tego pierwiastka w ustroju, a to jak już wiemy zwiększa ryzyko zachorowania na nadczynność tarczycy. Przy okazji, innymi objawami przedawkowania jodu są: ślinotok, metaliczny posmak w ustach, niedomagania żołądka i zmiany skórne.

Radioterapia jodem


Jedną z metod leczenia nadczynności tarczycy jest terapia radioaktywnym jodem. Stosuje się ją, kiedy inne sposoby zawodzą lub z pewnych przyczyn są mniej korzystne dla organizmu pacjenta. Ta droga leczenia jest nieskomplikowana – polega na przyjmowaniu doustnie odpowiedniego preparatu. Zwykle bywa jednak uciążliwa dla chorego i jego bliskich, ponieważ wymaga ograniczenia kontaktów, szczególnie z dziećmi i kobietami w ciąży. W czasie terapii odradza się również aktywność seksualną, zaleca natomiast zwiększoną dbałość o higienę i czystość. Podjęcie tego typu leczenia wyklucza ciąża. Nie można też zachodzić w ciążę do pół roku od jego zakończenia.
Na rynku dostępna jest sól wzbogacana jodem. Źródło: shutterstock

Inne zastosowania jodu


Jod to tylko jedna metoda dezynfekcji wody. Może to być szczególnie pomocne, jeśli nie masz dostępu do wody pitnej z powodu podróży lub skutków klęski żywiołowej. Dwuprocentowa płynna nalewka jodowa może być dodawana do wody w 5-kroplowych porcjach na jeden litr czystej wody. Jeśli woda jest mętna, dodaj dziesięć kropli na litr. Można również stosować tabletki jodu, ale instrukcje mogą się różnić w zależności od producenta. Pomimo roli, jaką jod może odgrywać w dezynfekcji wody pitnej, istnieją również pewne obawy, że może on zwiększyć całkowite spożycie jodu u ludzi i prowadzić do niekorzystnych skutków zdrowotnych. Należy pamiętać, że całkowite spożycie jodu nie powinno przekraczać 2 mg dziennie.

Zaleca się też stosowanie jodku potasu (KI) w celu ochrony tarczycy przed uszkodzeniami popromiennymi w przypadku nagłych wypadków jądrowych. Są one dostępne w postaci tabletek i płynów. Chociaż nie jest to metoda całkowicie niezawodna, im szybciej zostanie zastosowana, tym tarczyca jest lepiej chroniona w przypadku tego rodzaju zagrożenia. Istnieje poważne ryzyko związane z KI, w tym zaburzenia żołądkowo-jelitowe, stany zapalne i reakcje alergiczne. Istnieje także zwiększone ryzyko chorób tarczycy. Twoje ryzyko powikłań jest wyższe, jeśli masz już chorobę tarczycy.

Jod - ważny czy nie?


Jod jest niezbędnym minerałem. Nasze ciało potrzebuje go do prawidłowego funkcjonowania. Jod jest niezbędnym składnikiem hormonów tarczycy tyroksyny. Hormony tarczycy regulują wiele ważnych reakcji biochemicznych, w tym syntezę białek i aktywność enzymatyczną, i są krytycznymi wyznacznikami aktywności metabolicznej. Są również niezbędne do prawidłowego rozwoju szkieletu i ośrodkowego układu nerwowego u płodów i niemowląt. Większość ludzi otrzymuje cały potrzebny jod z pożywienia. Występuje głównie w żywności, takiej jak ryby, wodorosty morskie i nabiał. Jest szeroko dostępny w postaci soli jodowanej. Występuje również w glebie, ale zawartość różni się w zależności od obszaru.
Ekologia.pl (Elżbieta Gwóźdź)

Bibliografia

  1. Zbigniew Sikorski; “Chemia żywności. Odżywcze i zdrowotne właściwości składników żywności” t. III”; Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2009.;
  2. Kyra Kauffmann, Sascha Kauffmann; “Jod. Nowo odkryte zastosowanie w terapiach chorób cywilizacyjnych. ”; Wydawnictwo Vital;
  3. Megan Ware RDN LD; “Everything you need to know about iodine”; medicalnewstoday.com;
  4. Mu Li and Creswell J. Eastman; “The changing epidemiology of iodine deficiency”; Nat. Rev. Endocrinol. advance online publication 3 April 2012;
  5. Maria Andersson, Bruno de Benoist, Ian Darnton-Hill, François Delange; “Iodine defi ciency in Europe. A continuing public health problem”; World Health Organization;
Ocena (2.0) Oceń: