Cyranka zwyczajna – opis, występowanie i zdjęcia. Ptak cyranka zwyczajna ciekawostki

Rodzina kaczek może wydawać się nieciekawa i pospolita. W rzeczywistości pośród setek gatunków występujących na wszystkich kontynentach poza Antarktydą znaleźć można wiele fascynujących perełek. Cyranka zwyczajna to przykład mniejszej kaczki o podziwu godnej ruchliwości. Jej coroczne wojaże przyprawiają ornitologów o ból głowy, zasadniczo utrudniając oszacowanie wielkości poszczególnych populacji. Co warto wiedzieć o cyrance zwyczajnej?

Cyranka zwyczajna (Spatula querquedula) jako gatunek została opisana po raz pierwszy przez samego Karola Linneusza w dziesiątej edycji jego wiekopomnego dzieła „Systema Naturae”. Wówczas figurowała jeszcze jednak w zbiorowym rodzaju kaczek Ana, który dzięki badaniom genetycznym w 2009 r. rozdzielono na cztery rodzaje. Gatunkowy epitet „querqedula” nie ma ukrytego znaczenia i odwzorowuje po prostu wokalne ekspresje ptaka.

Podczas gdy samice cyranki zwyczajnej są zaskakujące ciche jak na kaczki i tylko od czasu do czasu sobie cicho zakwaczą, samce nie mają się czego powstydzić. W okresie lęgowym wydają z siebie bardzo charakterystyczny dźwięk przypominający grę na terkotce.

Cyranka zwyczajna to sezonowa emigrantka

Oficjalnie cyranka zwyczajna jest obywatelką Europy i Azji. Występuje od Francji, wskroś całego kontynentu za wyjątkiem północnej Skandynawii, a następnie dalej przez Ural, aż do Japonii. W Polsce pojawia się dość sporadycznie, preferując cieplejsze obszary lęgowe. Można ją jednak spotkać w Kotlinie Biebrzańskiej oraz dolinie Narwi, gdzie panują doskonałe, odpowiednio podmokłe warunki do zakładania gniazd. Cyranka zwyczajna jest ptakiem wodnym i do szczęścia potrzebuje jezior, stawów lub rzek z gęstą roślinnością na brzegach. Idzie przy tym z duchem czasów i nie stroni od zbiorników i rowów melioracyjnych.

Gdy nadchodzi koniec lata, cyranki zwyczajne bez zwłoki odlatują w cieplejsze strony. Europejskie kaczki zaspokajają się basenem Morza Śródziemnego, nierzadko docierając jednak aż do Środkowej Afryki. Tam przemieszczają się często, podążając za lokalnymi wylewami rzek. Wschodnie populacje na zimowy odpoczynek wybierają tropikalne kraje południowej Azji, a nawet Nową Gwineę. W lutym cyranki znów udają się w lot na północ, aby w marcu/kwietniu przybyć z powrotem na swoje terytoria lęgowe.

On zdecydowanie ładniejszy

U cyranki zwyczajnej, jak u większości kaczek, obserwuje się mocno zaznaczony dymorfizm płciowy. Oznacza to, że samica wygląda zupełnie inaczej niż samiec, a ściślej rzecz ujmując, jest po prostu wyraźnie mniej atrakcyjna.

Samiec cyranki zwyczajnej w szacie godowej to prawdziwy galant. Brązową głowę zdobi biały łuk nad okiem, który wygląda niczym barwy wojenne. Nieco jaśniejszą karmelową pierś zdobią drobne ciemne cętki. Boki są również kontrastowo białe, ale poprzetykane delikatnymi, czarnymi prążkami. Pióra na grzbiecie są wydłużone i bardzo dekoracyjne, na skrzydłach miejscami sinoniebieskie. Dodatkowo podczas lotu pięknie uwidaczniają się lusterka, czyli dolne upierzenie skrzydeł, w metalicznym, jasnozielonym kolorze.

Poza okresem godowym samiec linieje, co uniemożliwia mu latanie przez okres nawet 3-4 tygodni. Jego nowe upierzenie jest znacznie mniej wyraziste, wręcz szarobure, za wyjątkiem skrzydeł, które pozostają jego chlubą przez cały rok. Samice oraz pisklęta mają upierzenie brązowe, z ciemnym wzorem, łudząco podobne do cyraneczki zwyczajnej. Cyranka ma jednak wyraźniejszy deseń na głowie i częściej porusza głową.

Ogólnie ptaki te nie należą do dużych. Ważą zwykle 300-440 g mierzą ok. 40 cm. Rozpiętość skrzydeł jest jednak na tyle szeroka (do 69 cm), że umożliwia im gładkie unoszenie się znad powierzchni wody, bez wcześniejszego „rozbiegu”.

Cyranka zwyczajna… samotna matka w szuwarach

Cyranki zwyczajne to towarzyskie ptaki, które w czasie migracji formują ogromne stada liczące nawet setki osobników. Gdy już dotrą do Afryki potrafią w poczcie tysięcy obsadzić dane jezioro. Wracając do „domu” zaczynają już jednak myśleć o przedłużeniu gatunku, więc ochoczo łączą się w pary.

Toki odbywają się oczywiście na powierzchni zbiorników wodnych. Samce w ramach zamanifestowania swojego potencjału wykonują stadne loty godowe, siadając na powierzchni z głośnym klaskaniem skrzydeł, zupełnie jakby same biły sobie brawa. Znalazłszy godną siebie wybrankę, pływają za nią z dziobem tuż przy jej kuperku, strosząc pióra i kiwając głową. Zarzucają też głowę w tył, wydając z siebie charakterystyczne terkoczące dźwięki.

Założenie rodzinnego gniazda i dalsza odpowiedzialność za losy potomstwa spada przede wszystkim na barki samicy. Buduje ona z roślin i pierza wklęsłą konstrukcję, którą najchętniej osadza w bagnie, rzadziej w trzcinach lub nawet na polu. Tam między kwietniem a czerwcem składa od 6 do 12 jaj, które wysiaduje całkowicie samodzielnie. Samiec przebywa w pobliżu jedynie w początkowym okresie, starając się strzec partnerki i potomstwa. Później traci jednak zainteresowanie. A na młode pisklaki i żółtobrązowe jajeczka o wielkości ok. 5 cm zakusy czynią lokalni drapieżcy – lisy, szopy pracze, rysie.

Pisklęta cyranki zwyczajnej już po pierwszym dniu odważnie opuszczają gniazdo. Matka prowadzi je nad wodę, gdzie uczą się podstaw kaczego przetrwania. Po miesiącu są już zwykle zdolne do lotu.

Co woda przyniesie

W przeciwieństwie do wielu innych kaczek, cyranki zwyczajne nie nurkują w poszukiwaniu pożywieniu. Zbierają raczej dziobem to, co już znajduje się na powierzchni wody. Wiosną i latem w ich diecie przeważa strawa zwierzęca: owady, mięczaki, kijanki, larwy, pijawki, a nawet małe rybki dostarczają białka potrzebnego do rozmnażania. Poza okresem godowym przechodzą jednak na wegetarianizm skupiając się na nasionach, glonach i wodnej trawie.

Cyranka zwyczajna jest niby niezagrożona, ale chroniona

Według Międzynarodowej Unii Ochrony Środowiska cyranka zwyczajna jest gatunkiem najmniejszej troski – w 2015 r. na świecie było 2,6 – 2,8 miliona osobników. Liczebność globalnej populacji jednak konsekwentnie maleje, a w Europie w ciągu trzech pokoleń spadła aż o 25%. W Polsce gatunek ma już status narażonego. W latach 2013-2018 r. w kraju odnotowano nie więcej niż 3000 par lęgowych. Dodajmy, że ruchliwe cyranki łatwo wymykają się ornitologicznym szacunkom, więc na pewno nie są one precyzyjne.

Co zagraża niewinnym kaczkom? Przede wszystkim degradacja ulubionych podmokłych ekosystemów, które są aktywnie odwadniane i wykorzystywane na cele inwestycyjne. Gdyby tego było mało, coraz liczniejsze okresy suszy obniżają powierzchnię wody i zmieniają oblicza mokradeł. Sama bliska obecność człowieka bywa deprymująca w okresie godowym, a znamy też wypadki niszczenia gniazd podczas koszenia łąk czy nawet aktywnego myślistwa, m.in. w Polsce, Rosji czy Francji.

Cyranki zwyczajne umierają też niestety wskutek zatrucia ołowiem, botulizmu pojawiającego się w ciągu ciepłych miesięcy, a także ptasiej grypy. Oby optymistyczny status IUCN nie stał się więc przekleństwem!