Aby lepiej zrozumieć, czym jest ekosystem, konieczne jest odwołanie się do takich pojęć, jak biocenoza i biosfera. Biosfera to powłoka ziemi, na której toczy się życie. Obejmuje powierzchnię ziemi, czyli litosferę, a także hydrosferę i dolną warstwę atmosfery. Jej granice są niekonkretne, bo wytyczone przez istnienie organizmów żywych. Tam, gdzie one funkcjonują, nawet jeśli są to tylko zarodniki, wciąż mówimy o biosferze. W tym kontekście ekosystem jest pewnym fragmentem biosfery. Biocenoza natomiast jest terminem o wiele węższym, odnoszącym się już do konkretnej przestrzeni, w której współegzystuje ze sobą pewna liczba zespołów roślinnych i zwierzęcych (fitocenoza i zoocenoza). Wraz z całym otoczeniem mikroorganizmów są one połączone siecią wzajemnych zależności. Tę konkretnie określoną przestrzeń, czyli środowisko ich życia, zwiemy biotopem. Biocenoza to struktura harmonijna, w której wszystkie organizmy są w pewien sposób ze sobą powiązane i tworzą zrównoważoną całość. Biocenoza i biotop razem składają się na ekosystem.
Heterotrofy dzielą się na konsumentów I, II i III rzędu:
- konsumenci I rzędu: organizmy żywiące się roślinnością;
- konsumenci II rzędu: zwierzęta zjadające roślinożerców;
- konsumenci III rzędu: drapieżniki, żywiące się także innymi drapieżnikami.
Park Narodowy Serengeti, fot. Gary, Wikipedia CC
Każdy ekosystem wyróżnia się charakterystycznym składem gatunkowym, jest strukturą dynamiczną, otwartą i podlegającą licznym przemianom wewnętrznym. Zaczyna się tworzyć, gdy następuje proces sukcesji pierwotnej, czyli zasiedlania przez organizmy obszaru dotąd jałowego. Granice każdego ekosystemu są nieostre. Poszczególne układy ekologiczne przenikają się, tworząc na styku strefę zwaną ekotonem. Ekotony cechują się bardzo zróżnicowanym przekrojem gatunkowym i dużą produktywnością materii.
Grzyby (reducenci) na zaatakowanym drzewie. By Dellex (Own work) [GFDL or CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Ekosystemy sztuczne wiążą się z celową działalnością człowieka (skwery w parkach, żywopłoty, akwaria, ogrody, plantacje drzew, pastwiska). Możemy jeszcze mówić o ekosystemach półnaturalnych. Zaliczamy do nich układy naturalne, które spotkały się ze znaczną ingerencją człowieka oraz takie, które powstały z jego inicjatywy, ale mimo to stanowią samoregulującą się strukturę. Do ekosystemów półnaturalnych możemy zaliczyć większość lasów i łąk, a także niektóre obszary poprzemysłowe.
Bibliografia
- Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee; “Ekologia. Krótkie wykłady”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015;
- Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. III”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- F. Stuart Chapin III, Pamela A. Matson, Peter Vitousek; “Principles of Terrestrial Ecosystem Ecology”; Springer New York, 2011;
- January Weiner,; “Życie i ewolucja biosfery – podręcznik ekologii ogólnej, ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- promil
