Szczur śniady - opis, występowanie i zdjęcia. Zwierzę szczur śniady ciekawostki

Na świecie są trzy gatunki gryzoni, które w zaskakujący sposób nauczyły się wykorzystywać rozwój cywilizacji. Oprócz myszy domowej i szczura wędrownego jest to właśnie szczur śniady (Rattus rattus). Sprytne zwierzęta jako darmozjady i pasażerowie na gapę rozprzestrzeniły się po całej kuli ziemskiej, korzystając z naszych okrętów i zapasów spożywczych. Niestety, wdzięczność szczura śniadego w stosunku do człowieka jest dość mizerna.

1. Historia podboju świata przez szczura śniadego
2. Szczur śniady je to, co jest
3. Podziwu godna płodność szczura śniadego
4. Ekologicznie podejrzany ten szczur śniady
5. Jak szczur śniady zabił miliony ludzi?
6. Rehabilitacja szczura śniadego

Większość ludzi nie ma specjalnych problemów z identyfikacją kanałowych gryzoni. Warto jednak wiedzieć, że szczur śniady jest wyraźnie mniejszy i zazwyczaj ma ciemniejsze futerko niż jego bardziej powszechny kuzyn, szczur wędrowny (Rattus norvegicus). Godnym podziwu atrybutem jest ogon – przy tułowiu o długości do 18 cm może sięgać nawet 22 cm! Brązowa sierść miewa czarne tony, ale odmiany hodowlane bywają też białe, a nawet… zielonkawe!

Historia podboju świata przez szczura śniadego

Naukowcy uważają, że szczur śniady oryginalnie pochodzi z południowo-wschodniej Azji, prawdopodobnie Malezji i Indii. Istnieje całkiem duża szansa, że gdyby nie wszędobylskość Homo sapiens ograniczyłby swoje terytorium do ciepłych terenów nad Oceanem Indyjskim. Ale gdy Rzymianie w końcu dotarli nad Ganges, zaczęli przewozić do Europy nie tylko tony aromatycznych przypraw, ale także ciągle głodne gryzonie. Pierwsza kolonizacja Starego Kontynentu nie okazała się jednak sukcesem i populacja szczura śniadego wyraźnie podupadła wraz z rozpadem Imperium Rzymskiego i zmianami klimatycznymi. Gdy w końcu średniowieczny handel zaczął się jednak rozwijać, szczury ponownie podbiły Europę i nie dały się już niej wygnać. Na okrętach różnych nacji ogoniaste gryzonie dotarły na wszystkie kontynenty oprócz Antarktydy i podzieliły się terytorium ze szczurami wędrownymi, biorąc we władanie raczej cieplejsze tereny. W Polsce szczur śniady występuje przede wszystkim w zachodniej części kraju.

Globalna kolonizacja na pewno nie byłaby aż tak udana, gdyby nie doskonałe zdolności adaptacyjne. Szczur śniady upodobał sobie przede wszystkim miasta, gdzie chętnie pomieszkuje w magazynach i budynkach mieszkalnych. Wbrew podejrzeniom nie lubi wcale piwnic i kanałów, ale preferuje wyższe kondygnacje, gdzie jest sucho i ciepło. Na obszarach wiejskich chętnie przebywa w stodołach i na polach pełnych jedzenia. Gdy potrzeba, przetrwa też w przyrodzie zamieszkując zagłębienia skalne i drzewa – wrodzony talent do wspinaczki sprawia, że mało które miejsce jest dla szczura śniadego niedostępne.

Gniazda dla młodych buduje z patyków i liści bądź wykorzystuje puste nory. Jako zwierzę terytorialne zaciekle broni swojego „domu”, którego rozpiętość nie przekracza jednak nigdy 100 m². Dla pewności granice swe oznacza olejową wydzieliną.

Szczur śniady je to, co jest

W podbijaniu świata szczurowi śniademu zdecydowanie pomogła wszystkożerność. I nie chodzi tylko o to, że konsumuje on zarówno pokarmy roślinne jak i zwierzęce, ale że dosłownie zjada wszystko, co się da. Standardowa dieta to nasiona, owoce, łodygi, liście, grzyby, ale także niewielkie kręgowce i bezkręgowce, w tym na przykład owady czy ptaki. Dopuszczony do zwierząt hodowlanych pożre pokarm dla krów, psów czy świń. Gdyby jednak spytać go o preferencje, prawdopodobnie najchętniej jednak stołowałby się z wiewiórkami.

Większa kolonia szczurów śniadych na farmie zdecydowanie nie napawa optymizmem. Wygłodniałe gryzonie to rabusie, które potrafią dziesiątkować całe plantacje. Tym bardziej, że myślą bardzo przyszłościowo – nawet, jeśli w danej chwili nie potrafią zjeść wszystkiego co na widoku, z ochotą odprowadzają sobie jedzenie do różnych zakamarków, na później. Eksperymenty prowadzone na szczurach śniadych dowodzą też, że jeśli podać im dziesięć różnych przysmaków, to spróbują każdego po trochę. Z ewolucyjnego punktu widzenia to taktyka bardzo mądra, choć ewidentnie obca ludzkim dzieciom. Otwarty na nowe smaki szczur w każdym środowisku potrafi znaleźć pełnowartościowe menu, które najlepiej zaspokoi jego potrzeby. Owo zróżnicowanie chroni go też przed ewentualnymi skutkami zjedzenia czegoś niezupełnie zdrowego, czy wręcz szkodliwego.

Podziwu godna płodność szczura śniadego

Szczur śniady to zwierzę iście makiaweliczne. Oprócz wspomnianych już asów w rękawie, dysponuje jeszcze jedną ważną zdolnością, która zdecydowanie pomaga kolonizować świat – ekspresowym tempem rozmnażania. Ruja samicy ma co prawda długość zaledwie 9-20 godzin, ale powtarza się co 6 dni, więc trudno jest nie „wpaść” w przeciągu miesiąca. A ponieważ ciąża trwa ok. 3 tygodni, w ciągu roku szczurza mama rodzi aż pięć razy, a z każdym porodem rodzinka powiększa się o dalszych 6-12 sztuk. Każdy z tych potomków po ok. 4 tygodniach uniezależnia się od matki, zaś w wieku 3-5 miesięcy może już założyć własną rodzinę. Klasyczny rozpłodowy szczur śniady wie przejmuje się za bardzo swym potomstwem, gdyż całą jego uwagę pochłania wyczerpujący akt prokreacji.

Tu warto dodać, że szczury śniade żyją zazwyczaj w koloniach ułatwiających znajdowanie ochotnego partnera czy partnerki. W każdej grupie jest jeden dominujący samiec oraz kilka dominujących samic – te ostatnie o swą pozycję dbają dosłownie zębami i pazurami. Uniesione pionowo na tylnych łapach, z obnażonymi kłami, wyglądają niczym miniaturowa scena z filmu „Godzilla”.

Ekologicznie podejrzany ten szczur śniady

Mimo, że jest naturalnym elementem planu Matki Natury, szczur śniady ze swoją miłością do podróży i rozwiązłością stał się problemem dla środowiska naturalnego. W wielu ekosystemach okazuje się być bowiem nieproszonym gościem, które je za dużo i nie liczy się z opinią gospodarzy. Na przykład po przeprowadzce na wyspy należące do Nowej Zelandii szczur śniady zaczął pożerać morskie ptaki i ich jajeczka. Spowodowało to zmianę pH gleby, której nie przeżyło aż 16 gatunków rodzimych roślin.

Na Wyspach Galapagos natomiast Rattus rattus zapoczątkował prawdziwy holocaust lokalnych żółwi, żarłocznie pochłaniając ich jajeczka. Już dziesięć raz prowadzono w raju Darwina kampanie deratyzacyjne, ale tylko co druga jest sukcesem. Trudno się też dziwić, że lądowanie na Żółwich Wyspach obostrzone jest obecnie wysokim rygorem.

Również na Madagaskarze i w Australii szczwanym szczurom udało się wyeliminować wiele innych gatunków mniejszych zwierząt. Co gorsza, lokalne inwazje na całym świecie zwalcza się dziś dość zdecydowanie, głównie poprzez rozpylanie wybranych pestycydów drogą powietrzną. Jak się łatwo domyśleć, nie są to akurat związki, które pragnęlibyśmy w środowisku naturalnym. Szczury mają co prawda wrogów i padają czasem ofiarą kotów domowych, łasic, lisów i drapieżnych ptaków, ale są zbyt szybkie i zwinne, aby owe polowania mogły poważnie ograniczyć ich populację.

Jak szczur śniady zabił miliony ludzi?

Szczur śniady nie tylko skutecznie niszczy nasze plony i wyjada zapasy. W miejscach, gdzie buszuje, pozostawia też ekskrementy, które czynią całą pozostałą żywność niezdatną do spożycia. Małe zwierzątka są wszak niezwykle efektywnymi nosicielami pasożytów jelitowych – od różnych gatunków nicieni po włosogłówkę ludzką. Natrętny gryzoń pośredniczy również w roznoszeniu toksoplazmozy oraz niesympatycznych bakterii chorobotwórczych.

Pchły pasożytujące na sierści Rattus rattus niestety urosły do rangi konia trojańskiego, rozsiewając po świecie bakterie tyfusu plamistego. Jeszcze gorszym ładunkiem z punktu widzenia ludzkości okazała się jednak pałeczka dżumy (Yersinia pestis), która w XIV w. wywołała pandemię „Czarnej Śmierci” redukując ówczesną populację świata z 450 do 350 milionów ludzi. Głównym architektem tej zagłady wydaje się być właśnie szczur śniady, który przywędrował z azjatyckiego ogniska zarazy do Europy. To właśnie statki zamieszkałe przez długoogoniaste gryzonie zawlekły dżumę do Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Skandynawii czy Rosji, a później jeszcze do portów Bliskiego Wschodu. Paradoksalnie, rozwój populacji szczura wędrownego, który ograniczył zasięg występowania szczura śniadego, pomógł wygasić straszliwą epidemię.

Rehabilitacja szczura śniadego

Czy szczur śniady jest więc największym wrogiem człowieka? Nie da się ukryć, że jego obecność na świecie jak dotąd przysporzyła nam więcej kłopotów niż korzyści. W ostatnich dekadach Rattus rattus zaczął się jednak po trochu rehabilitować, ale bynajmniej nie z własnej nieprzymuszonej woli. Przede wszystkim zaczęliśmy intensywnie wykorzystywać sprytne gryzonie do eksperymentów służących zgłębianiu tajników fizjologii i działania leków. Przeprowadzono również szereg studiów nad kontrolą zachowania, które pomogły nam zrozumieć, jak mózg reaguje na używki, samotność, ból itd.Poza tym szczury śniade i wędrowne po udomowieniu i przekształceniu w tzw. szczury laboratoryjne, wolne od chorobotwórczych patogenów, stały się popularnymi domowymi pupilami. W hodowli okazują się towarzyskie, ciekawskie i zachwycają niebywałym sprytem. Ze szczurem można się więc zaprzyjaźnić!

Bibliografia