Definicja pojęcia:

trzustka

Trzustka – jest to narząd gruczołowy wchodzący w skład układu pokarmowego i układu wydzielania wewnętrznego u kręgowców. Trzustka pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą i hormonalną. W związku z czym jest jednym z kluczowych narządów w ciele człowieka. Choroby związane z trzustką są zwykle ciężkie i nieprzyjemne w skutkach.

Już przed naszą erą, grecki anatom i chirurg, Herophilus zidentyfikował trzustkę. Jednakże dopiero kilkaset lat później inny grecki anatom, Rufus z Efezu nadał trzustce właściwą nazwę. Musiało minąć dużo czasu aby odkryć funkcje tego narządu. W 1889 roku Oskar Minkowski odkrył, że usunięcie trzustki od psa spowodowało u niego cukrzycę. Natomiast trzydzieści lat później za sprawą Fredericka Bantinga i Charlesa Herberta Besta wyizolowano insulinę z trzustki.
  1. Rozwój trzustki
  2. Budowa trzustki
  3. Funkcje trzustki
  4. Choroby związane z trzustką
  5. Trzustka u pozostałych kręgowców

Rozwój trzustki

Trzustka pochodzi z mezodermy. Jej tworzenie polega na wyodrębnianiu się z dwunastniczej części jelita przedniego (nabłonka jelita w pobliżu wątroby), czyli zarodkowej rury, która jest pierwszym elementem przewodu żołądkowo-jelitowego. Rozwój trzustki rozpoczyna się od utworzenia grzbietowego zawiązka (trzustka grzbietowa) i brzusznych zawiązków trzustki (trzustka brzuszna prawa, trzustka brzuszna lewa). U ssaków ostatni z wymienionych zawiązków znika i ostateczny narząd formują tylko dwa zawiązki. Przy czym łączą się one ze sobą w kanale, zawiązek brzuszny trzustki obraca się w prawo w wyniku rotacji nadając jej ostateczne położenie. W punkcie połączenia obu zawiązków trzustki, główne ich przewody łączą się, tworząc główny przewód trzustkowy.
Ogólny schemat trzustki, wygląd i lokalizacja jej u człowieka. Źródło: shutterstock

Budowa trzustki

Trzustka jest narządem, który u ludzi jest położony w jamie brzusznej i rozciąga się od środkowej części brzucha do lewej górnej części brzucha w pobliżu śledziony. U dorosłych osób ma około 12–15 centymetrów długości oraz zrazikowy wygląd i łososiowy kolor. Anatomicznie trzustka jest podzielona na głowę, trzon i ogon. Trzustka rozciąga się od wewnętrznej krzywizny dwunastnicy, gdzie głowa otacza dwa naczynia krwionośne (górną tętnicę krezkową i żyłę). Najdłuższa część trzustki (trzon) rozciąga się za żołądkiem, a ogon trzustki kończy się w sąsiedztwie śledziony.

Miąższ trzustki mający charakter zrazikowy otacza sieć przewodów trzustkowych o różnej długości i wielkości światła. Największym światłem odznacza się przewód trzustkowy, do którego wpadają liczne mniejsze przewody międzyzrazikowe. Z kolei największym z przewodów międzyzrazikowych jest przewód głowy trzustki. Do przewodów międzyzrazikowych uchodzą również cieńsze przewody wychodzące bezpośrednio z wysp trzustkowych. Ponadto do przewodu trzustkowego (w obrębie głowy trzustki) uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy.

Trzustka składa się z dwóch rodzajów tkanek (części):
  • trzustka wyspowa, która pełni funkcję wewnątrzwydzielniczą (dokrewną);
  • trzustka pęcherzykowa, która pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą (funkcję gruczołu trawiennego).

Część trzustki odpowiedzialna za produkcję hormonów (wewnątrzwydzielnicza) zbudowana jest z komórek zgromadzonych w skupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspami Langerhansa. Szacuje się, że liczba tych wysp (wielkości 0,1-0,2 mm każda) wynosi około 2 milionów stanowiąc przy tym ok. 2% całkowitej masy trzustki. Wyspy te zbudowane są z pasm i gniazd wielościennych komórek nabłonkowych. Mniej więcej 80% spośród tych komórek stanowią komórki beta posiadające w swej cytoplazmie ziarenka insuliny, które rozpuszczalne są w alkoholu. Natomiast pozostałe ok. 20% komórek stanowią komórki alfa posiadające zdolność wytwarzania glukagonu.

Pęcherzyki wydzielnicze są miejscem wydzielania soku trzustkowego, gromadzącego się w wąskich, długich i rozgałęzionych tunelikach. Pojedyncze pęcherzyki mogą zrastać się w pęcherzyki złożone. Do takich pęcherzyków wnikają wstawki (tuneliki) za pomocą płaskich komórek śródpęcherzykowych. Przewody międzyzrazikowe mające nabłonek walcowaty przebiegają wśród tkanki łącznej zbitej przechodzącej w tkankę łączną luźną. Tkanka ta wnika między zraziki i komórki śródpęcherzykowe. Przez nią przechodzą drobne naczynia włosowate, które oplatają pęcherzyki wydzielnicze, natomiast wśród wysp tworzą sieci naczyń zatokowych.

Włókna nerwowe towarzyszą naczyniom krwionośnym. Zakończenia włókien nerwowych odprowadzone są do błony mięśniowej, a także do sąsiadujących komórek gruczołowych. Wśród tkanki łącznej międzyzrazikowej występują także zakończenia nerwowe jak również drobne zwoje współczulne.

Większe przewody trzustkowe (z wysokim nabłonkiem walcowatym) posiadają również komórki kubkowe, które wydzielają śluz do ich światła. Natomiast u ujścia przewodu trzustkowego występuje fragment mięśnia zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej, który zbudowany jest przez tkankę mięśniową gładką.
Schematyczny przekrój przez trzustkę. Źródło: shutterstock

Funkcje trzustki

Wymienia się dwie zasadnicze funkcję spełniane przez trzustkę, które są następujące:
  • czynność wewnątrzwydzielnicza sprawowana przez wyspy Langerhansa, które w zależności od rodzaju komórek produkują takie substancje dokrewne jak insulina, proinsulina, amylina, peptyd C, somatostatyna, popipeptyd trzustkowy (PP) oraz glukagon;
  • czynność zewnątrzwydzielnicza, czyli produkcja soku trzustkowego w objętości około jednego litra na dzień. Komórki śródpęcherzykowe produkują składniki enzymatyczne soku, który jest wyprowadzany do dwunastnicy przez przewody trzustkowe. Do składników soku enzymatycznego zalicza się amylazę trzustkową, elastazę, lipazę trzustkową, trypsynogen, chymotrypsynogen, karboksypeptydazę, hydrolazę estrów cholesterolowych, fosfolipazę oraz rybonukleazę i deoksyrybonukleazę. Ponadto w przewodach trzustkowych poprzez komórki kubkowe wydzielany jest śluz.

Choroby związane z trzustką

Czynnością i schorzeniami trzustki zajmuje się gastrologia oraz gastroenterologia. Do najczęstszych schorzeń trzustki zalicza się między innymi jej ostre i przewlekłe zapalenie. Jednak najcięższym schorzeniem trzustki są nowotwory, do których zalicza się hormonalnie czynne nowotwory części wewnątrzwydzielniczej (guzy neuroendokrynne trzustki) oraz nowotwory zewnątrzwydzielnicze (rak trzustki). Często występują torbiele pozapalne i prawdziwe, w tym także torbiele nowotworowe, pasożytnicze i zastoinowe (retencyjne). W wyniku zaburzeń pracy trzustki dochodzi do powikłań i chorób jak np. bardzo popularnej obecnie cukrzycy.

Rak trzustki jest niezwykle niebezpieczny dla organizmu. Źródło: shutterstock

Trzustka u pozostałych kręgowców

Budowa trzustki jest bardzo różnorodna. Podobnie jak u człowieka, u pozostałych ssaków trzustka jest zwarta i wydłużona. W przypadku ptaków jest ona wąska i połączona więzadłami otrzewnowymi z dwunastnicą. Przy czym może być różnie zbudowana w zależności od gatunku ptaka. Podobnie ma to się u ryb. Na przykład u karpiowatych i okoniowatych tkanka trzustki wnika w wątrobę, tworząc wątrobotrzustkę. Natomiast zwarta trzustka występuje u łososiowatych i sumowatych. U mięśniopłetwych i u większości ryb kostnoszkieletowych trzustka jest rozproszona w grudki i sznury położone w różnych częściach jelita. U spodoustych trzustka jest dwupłatowa, natomiast u śluzic, minogokształtnych i dwudysznych ma ona postać licznych, drobnych tworów w ścianie jelita, co określa się jako trzustka rozproszona.

Ze względu na budowę wewnętrzną pozostałe ssaki posiadają zdecydowanie większą część pęcherzykową trzustki, natomiast trzustka wyspowa jest w niej rozrzucona w postaci mikroskopowych skupień takich samych komórek jak u człowieka. Trzustka wyspowa u ryb może być inaczej ukształtowana, natomiast u śluzic i minogokształtnych jest osobnym narządem. W przypadku mięśniopłetwych ma postać zgrupowań kanalików w trzustce pęcherzykowej, natomiast u ryb dwudysznych jej wysepki odgraniczone są otoczkami Glissona.

Przewody trzustki są również bardzo różnie wykształcone. Może występować jeden lub dwa główne przewody wyprowadzające: przewód trzustkowy i przewód trzustkowy dodatkowy. Chociaż u człowieka występują oba przewody to u innych ssaków może ulegać zanikowi jeden z nich lub wszystkie.
Psia trzustka pod mikroskopem. Źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Barrett K.E., Barman S.M., Boitano S., Brooks H.L. 2015. ; “Ganong's Review of Medical Physiology, Twenty-Fifth Edition. ”; McGraw-Hill Education / Medical.;
  2. Bochenek A., Reicher M. 2010. ; “Anatomia człowieka. Tom 2. ”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.;
  3. Dąbrowski M., Stachowski A.H. (red.). 2001. ; “Popularna encyklopedia powszechna. ”; Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków.;
  4. Floch M.H., Paradowski L. 2010. ; “Gastroenterologia Nettera.”; Elsevier Urban & Partner, Wrocław.;
  5. Kilarski W. 2012. ; “Anatomia ryb. ”; Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.;
  6. Kobryń H., Kobryńczuk F. 2008. ; “Anatomia zwierząt. Tom 3. Gruczoły dokrewne, układ nerwowy, narządy zmysłów, powłoka wspólna i anatomia ptaków. ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.;
  7. Krysiak K., Świeżyński K. 2012. ; “Anatomia zwierząt. Tom 2. Narządy wewnętrzne i układ krążenia. Wyd. III.”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.;
  8. Standring S. (red.). 2016.; “Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice (41st ed.). ”; Elsevier, Philadelphia.;
  9. Tafil-Klawe M., Klawe J. 2009. ; “Wykłady z fizjologii człowieka.”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 5.0
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź