Definicja pojęcia:

wątroba

Wątroba – największy gruczoł kręgowców, funkcjonalnie związany z układem pokarmowym, odgrywający bardzo ważną rolę w wielu procesach życiowych – głównie metabolizmie cukrów, tłuszczów, białek, hormonów, substancji odżywczych, leków oraz toksyn
  1. Położenie wątroby
  2. Budowa wątroby
  3. Funkcje wątroby
  4. Uszkodzenia wątroby

Położenie wątroby


Wątroba jest największym, wieloczynnościowym gruczołem występującym u wszystkich kręgowców, wchodzącym w skład układu pokarmowego. Wątroba położona jest wewnątrzotrzewnowo w pobliżu wielu narządów jamy brzusznej, w związku z czym na jej powierzchni znajdują się zagłębienia odpowiadające przylegającym do niej narządom.

Wątroba u człowieka położona jest pod przeponą; od dołu i z tyłu graniczy z żołądkiem oraz jelitami. Większa część tego narządu zajmuje prawą stronę jamy brzusznej (prawe podżebrze); pozostała część znajduje się w górnej części nadbrzusza oraz lewym podżebrzu.
Położenie wątroby w jamie brzusznej człowieka, fot. shutterstock

Budowa wątroby


Wątroba cechuje się nieregularnym kształtem; jej tkanka jest miękka i delikatna, ze względu na dużą zawartość krwi przeważnie posiada czerwonobrązową barwę. Wątroba u dorosłego człowieka osiąga masę 1,3-1,7 kg; u innych zwierząt, np. u świń jej masa wynosi ok. 1,2-2 kg; u koni i bydła – ok. 4,5-5 kg.

Wątroba większości kręgowców dzieli się na kilka płatów. U człowieka narząd ten zbudowany jest z czterech płatów – dwóch dużych (lewego i prawego) oraz dwóch mniejszych (ogoniastego i czworobocznego), w obrębie których można wyodrębnić mniejsze części, zwane segmentami wątroby.

Wątroba otoczona jest torebką łącznotkankową (torebką wątroby) – cienką blaszką tkanki łącznej włóknistej, która wnika w głąb miąższu gruczołowego i tworzy zrąb wątroby. Od torebki odchodzą przegrody, dzielące wątrobę na zraziki długości ok. 2 mm, zawierające gęstą sieć kapilar krwionośnych, pośród których leżą komórki wątrobowe (hepatocyty).

Wielościenne hepatocyty stanowią podstawową jednostkę strukturalną miąższu wątroby (ok. 80% masy całego narządu). Ułożone są w formie blaszek, pomiędzy którymi znajdują się włosowate kanaliki żółciowe, łączące się następnie w coraz większe przewody (kanaliki międzyzrazikowe) i ostatecznie w wspólny przewód wątrobowy. Przewód ten u większości kręgowców łączy się z przewodem pęcherzyka żółciowego, tworząc wspólny przewód żółciowy uchodzący do dwunastnicy. Jednostkę funkcjonalną (czynnościową) wątroby stanowi gronko wątrobowe położone pomiędzy dwoma zrazikami, składające się z hepatocytów ułożonych wokół tętnicy i żyły okołozrazikowej, wraz z towarzyszącym kanalikiem żółciowym.

Wątroba jest narządem silnie ukrwionym poprzez tętnicę wątrobową (doprowadzającą krew bogatą w tlen, tzw. krew odżywczą) oraz żyłę wrotną (doprowadzającą krew z jelita cienkiego, bogatą w składniki odżywcze i sole mineralne, tzw. krew czynnościową). Krew z wątroby uchodzi żyłami wątrobowymi.
Wątroba z pęcherzykiem żółciowym, fot. shutterstock

Funkcje wątroby


Wątroba jest wieloczynnościowym gruczołem odgrywającym bardzo ważną rolę w wielu procesach życiowych; pojedyncza komórka wątrobowa (hepatocyt) może pełnić ponad 500 niezależnych funkcji metabolicznych.

Do najważniejszych funkcji wątroby zalicza się:
Funkcje wątroby, fot. shutterstock

Uszkodzenia wątroby


Wątroba ze względu na liczne pełnione funkcje jest narządem szczególnie narażonym na uszkodzenia, które mogą być wywoływane przez:
  • zatrucia (np. zatrucie lekami, głównie paracetamolem);
  • nadużywanie alkoholu, skutkujące przewlekłymi zapaleniem wątroby, które może prowadzić do marskości;
  • nadmierne odkładanie się złogów tłuszczu w komórkach wątrobowych (stłuszczenie wątroby alkoholowe wywoływane nadmiernym spożywaniem alkoholu oraz stłuszczenie wątroby niealkoholowe spowodowane m.in. nadwagą, otyłością, niewłaściwym trybem życia oraz nadużywaniem leków);
  • choroby wirusowe (np. wirusowe zapalenie wątroby – typu A, B, C, cytomegalia);
  • choroby bakteryjne (np. ropień wątroby wywoływany przez pałeczkę okrężnicy, gronkowca złocistego, paciorkowca kałowego bądź bakterie jelitowe);
  • choroby pasożytnicze (np. bąblowica wywoływana przez tasiemca bąblowca, choroba motylicza wywoływana przez motylicę wątrobową);
  • schorzenia ogólnoustrojowe (np. ostre i przewlekłe infekcje, kolagenozy, zaburzenia przemiany materii, choroby krwi, niewydolność krążenia);
  • rak pierwotny wątroby (wątrobiak) oraz przerzuty raka do wątroby z żołądka, trzustki, prostaty i płuc;
  • zaburzenia wrodzone (np. zespół Gilberta – zaburzenia metabolizmu bilirubiny; niedrożności wewnątrzwątrobowe; hemochromatoza).
Wątroba cechuje się dużymi  zdolnościami regeneracyjnymi; jednak w przypadku zbyt rozległych i powtarzających się uszkodzeń tego narządu część komórek wątrobowych zostaje zastąpiona przez włóknistą tkankę łączną (zwłóknienie, marskość wątroby). Stan ten skutkuje niewydolnością wątroby, co ma negatywny wpływ na funkcjonowanie innych narządów oraz ogólną kondycję biochemiczną organizmu.

Bibliografia

  1. Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia ”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
  2. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. XI”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000;
  3. Elaine N. Marieb, Suzanne M. Keller; “Essentials of Human Anatomy & Physiology, Global Edition”; Pearson 2017;
  4. Janina Sokołowska-Pituchowa; “Anatomia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015.;
  5. Aleksander Michajlik, Witold Ramotowski; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2003.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.8
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź