Świerk pospolity (Picea abies) - gatunek drzewa jednopiennego, należący do rodziny sosnowatych (Piceae).

1. Występowanie i środowisko życia świerku pospolitego
2. Cechy charakterystyczne świerku pospolitego
3. Zastosowanie świerku pospolitego

Występowanie i środowisko życia świerku pospolitego

Świerk pospolity jest jedynym gatunkiem świerka, który występuje w Polsce w warunkach naturalnych oraz drugim, po jodle, naszym najwyższym drzewem - może dorastać do 50 m wysokości przy pierśnicy (obwodzie na wysokości 1,3 m) 1,5-2 m. Najwyższe świerki pospolite w Polsce występują w Puszczy Białowieskiej oraz w Beskidzie Żywieckim. Występuje w północno-wschodniej części kraju oraz w górach i na pogórzu. W centralnej Polsce nie jest spotykany. Jest to tzw. pas bezświerkowy. Zasięg pionowy w polskich Tatrach wynosi ok. 1570 m n.p.m. ale wyżej są stwierdzane osobniki karłowate, nawet na wysokości 2010 m n.p.m. Świerki pospolite potrafią żyć kilka tysięcy lat - najstarszy osobnik liczy sobie 9550 lat i rośnie w Szwecji. W Polsce najstarszego świerka, mającego 350 lat, można oglądać w Strzelcach Opolskich.

Świerk pospolity jest drzewem cienioznośnym i potrafi rosnąć w cieniu innych drzew. Najlepiej rośnie na świeżych, luźnych i wilgotnych glebach gliniastych (gliniasto-piaszczystych i piaszczysto-gliniastych). Ze względu na płytki system korzeniowy nie jest odporny na silne wiatry - jest wywrotny, szczególnie przy odsłoniętym drzewostanie. Jest również wrażliwy na przymrozki oraz upały i susze a także na dym przez co nie nadaje się do zadrzewiania większych miast. Świerki mają tendencję do zakwaszania gleby na której rosną. Ich drzewostan jest zwarty w związku z czym cienisty. W cieniu świerków panuje niższa temperatura oraz większa wilgotność powietrza niż w otoczeniu natomiast do gleby dociera mniej opadów ponieważ znaczna ich część zostaje w koronach. Te czynniki sprawiają, że pod okapem świerkowym odkłada się więcej ściółki. Jeśli świerki rosną w niewielkim zwarciu to ich korony potrafią sięgać ziemi. Gałęzie w kontakcie z glebą wypuszczają korzenie przybyszowe które są zaczątkiem kolejnych drzew.

Drzewostan świerkowy, fot. pixabay.com

Świerk pospolity jest drzewem kontynentalnym, występuje w środkowej i północnej Europie. W Polsce stanowi ok. 6% drzewostanu. Nie rośnie na zachodzie kontynentu a w jego środkowej części jest zasadniczo drzewem górskim. Jego dwa ośrodki występowania w Europie spotykają się na terenie Polski. Na północy jego zasięg rozciąga się od Norwegii po Rosję gdzie jego wschodnia granica sięga Uralu. Przez Polskę przebiega tzw. pas bezświerkowy gdzie drzewo to nie występuje. Zjawisko to było tłumaczone wieloma czynnikami np. małą ilością opadów. Jednak najprawdopodobniej jest spowodowane jeszcze niedokończoną migracją tego gatunku.

W południowej części kraju zaczyna się jego południowo-zachodni zasięg, który obejmuje górskie obszary alpejsko-bałkańskie oraz wyżynno-górskie i nizinne obszary hercyńsko-sudecko-karpackie. W górach bory świerkowe tworzą piętro regla górnego. Na południu świerk pospolity krzyżuje się ze świerkiem syberyjskim przez co ciężko jest określić konkretną granicę występowania obu gatunków. W Ameryce Północnej jest spotykany jako zadomowiony gatunek jednak nie stanowi problemu i nie jest uznawany za gatunek inwazyjny. Świerk charakteryzuje się największą zmiennością wśród gatunków iglastych występujących w Europie. Przybiera bardzo różne formy i ulega deformacjom pod wpływem czynników zewnętrznych takich jak silne wiatry.

Igły świerka pospolitego. Źródło pixabay.com

Cechy charakterystyczne świerku pospolitego

Wygląd

Świerk pospolity ma koronę stożkową i smukłą, gałęzie poziomo odstające, dolne zwieszające się dopiero z wiekiem.

Pień

Świerk może osiągać wysokość 50 m oraz pierśnicę 1,5-2 m. Kora jest szarobrązowa lub czerwonobrązowa i na początku gładka a wraz ze starzeniem zaczynająca się łuszczyć w postaci owalnych płatów.

Igły

Igły są ostre i krótkie, długości 1-3 cm. Ich przekrój poprzeczny jest kwadratowy a wewnątrz znajdują się dwie zrośnięte wiązki przewodzące oraz dwa przewody żywiczne. Są ciemnozielone i błyszczące. Ułożenie na gałęzi równomierne, od strony dolnej pędu grzebieniaste natomiast od górnej szczotkowate. Igły świerkowe żyją 5-7 lat.

Kwiaty i szyszki

Pędy są czerwone lub brązowe, zazwyczaj gładkie. Pąki są pozbawione żywicy, o kształcie stożkowym i zazwyczaj występują po trzy na wierzchołkach pędów. Kwiatostany żeńskie rosną w górnej części korony, koloru ciemnoczerwonego lub jasnozielonego, długości 2-5 cm, przed zapyleniem ustawione pionowo do góry. Męskie kwiatostany to podłużne kotki w kolorze żółtym lub żółtoczerwonym. Kotki są długości 1-1,5 cm i składają się z kilkudziesięciu pręcików z czego każdy zawiera dwa woreczki pylnikowe. Dojrzałe szyszki nasienne są gładkie i zwisające, długości 10-15 cm i grubości 3-4 cm. Z początku są barwy zielonej a następnie jasnobrązowej. Łuski nasienne mogą mieć różny kształt. Występują cztery formy - łuski zaokrąglone, o drobnych ząbkach, rombowe oraz faliste z wydłużonym języczkiem. Szyszki opadają w całości, nasiona są brązowe lub czarne i mają długość 2-5 mm oraz skrzydełka długości 1-2 cm.

Korzeń

Świerki pospolite posiadają system korzeniowy talerzowy czyli korzeń jest płytki i rozległy przez co drzewo to jest wywrotne. Na ich krótkich korzeniach występuje mikoryza.

Biologia

Świerki pospolite to drzewa jednopienne. Kwitną wiosną, w kwietniu i w maju. Przez pierwsze pięć lat rosną stosunkowo wolno osiągając wysokość ok 35-40 cm. Przez kolejne pięć lat dorastają do 140-180 cm.

Szyszki świerkowe Źródło: pixabay.com

Zastosowanie świerku pospolitego

Drewno świerkowe jest jasne, barwy białej a niekiedy z odcieniem żółci. Jest lekkie, miękkie i elastyczne, a jednocześnie trwałe i wytrzymałe. Używane jest przede wszystkim do wyrobu celulozy więc stanowi cenny surowiec w przemyśle papierniczym. Ze względu na bardzo dobre właściwości rezonansowe jest wykorzystywane do budowy instrumentów muzycznych smyczkowych oraz szarpanych, a także fortepianowych pudeł rezonansowych.

Drewno świerkowe jest również stosowane do budowy słupów teletechnicznych. Stanowi cenny surowiec w stolarstwie przy produkcji mebli, a także w budownictwie. Ze względu na wykazywane emisje akustyczne drewno świerkowe jest bardzo cenione przy budowli domów. W przypadku zbyt dużego obciążenia, trzeszczące drewno ostrzega o zagrożeniu dla konstrukcji. Kora świerkowa charakteryzuje się dużą ilość garbników dlatego jest użytkowana jako kora garbarska. Świerk pospolity jest też wykorzystywany jako roślina ozdobna, sadzona w parkach i ogrodach, a także jako drzewko bożonarodzeniowe. W środowisku naturalnym świerk pospolity stanowi ważny element ekosystemu. Jego nasiona są źródłem pożywienia dla wielu leśnych ssaków i ptaków m.in. wiewiórek, ryjówek, krzyżodziobów i dzięciołów.

pixabay.com

Bibliografia

1. Adam Boratyński, Władysław Bugała; “Biologia świerka pospolitego”; Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań 1998;
2. Owen Johnson, David More; “Drzewa. Przewodnik Collinsa”; Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa, 2016;
3. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. X”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000;
4. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.), ; “Słownik botaniczny”; Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003;