- Świerk pospolity - występowanie i środowisko życia
- Świerk pospolity - cechy charakterystyczne
- Świerk pospolity - biologia
- Świerk pospolity - zastosowanie
Świerk pospolity - występowanie i środowisko życia
Świerk pospolity jest jedynym gatunkiem świerka, który występuje w Polsce w warunkach naturalnych oraz drugim, po jodle, naszym najwyższym drzewem - może dorastać do 50 m wysokości przy pierśnicy (obwodzie na wysokości 1,3 m) 1,5-2 m. Najwyższe świerki pospolite w Polsce występują w Puszczy Białowieskiej oraz w Beskidzie Żywieckim. Występuje w północno-wschodniej części kraju oraz w górach i na pogórzu. W centralnej Polsce nie jest spotykany. Jest to tzw. pas bezświerkowy. Zasięg pionowy w polskich Tatrach wynosi ok. 1570 m n.p.m. ale wyżej są stwierdzane osobniki karłowate, nawet na wysokości 2010 m n.p.m. Świerki pospolite potrafią żyć kilka tysięcy lat - najstarszy osobnik liczy sobie 9550 lat i rośnie w Szwecji. W Polsce najstarszego świerka, mającego 350 lat, można oglądać w Strzelcach Opolskich.Świerk pospolity jest drzewem cienioznośnym i potrafi rosnąć w cieniu innych drzew. Najlepiej rośnie na świeżych, luźnych i wilgotnych glebach gliniastych (gliniasto-piaszczystych i piaszczysto-gliniastych). Ze względu na płytki system korzeniowy nie jest odporny na silne wiatry - jest wywrotny, szczególnie przy odsłoniętym drzewostanie. Jest również wrażliwy na przymrozki oraz upały i susze a także na dym przez co nie nadaje się do zadrzewiania większych miast. Świerki mają tendencję do zakwaszania gleby na której rosną. Ich drzewostan jest zwarty w związku z czym cienisty. W cieniu świerków panuje niższa temperatura oraz większa wilgotność powietrza niż w otoczeniu natomiast do gleby dociera mniej opadów ponieważ znaczna ich część zostaje w koronach. Te czynniki sprawiają, że pod okapem świerkowym odkłada się więcej ściółki. Jeśli świerki rosną w niewielkim zwarciu to ich korony potrafią sięgać ziemi. Gałęzie w kontakcie z glebą wypuszczają korzenie przybyszowe które są zaczątkiem kolejnych drzew.
Drzewostan świerkowy, fot. pixabay.com
W południowej części kraju zaczyna się jego południowo-zachodni zasięg, który obejmuje górskie obszary alpejsko-bałkańskie oraz wyżynno-górskie i nizinne obszary hercyńsko-sudecko-karpackie. W górach bory świerkowe tworzą piętro regla górnego. Na południu świerk pospolity krzyżuje się ze świerkiem syberyjskim przez co ciężko jest określić konkretną granicę występowania obu gatunków. W Ameryce Północnej jest spotykany jako zadomowiony gatunek jednak nie stanowi problemu i nie jest uznawany za gatunek inwazyjny. Świerk charakteryzuje się największą zmiennością wśród gatunków iglastych występujących w Europie. Przybiera bardzo różne formy i ulega deformacjom pod wpływem czynników zewnętrznych takich jak silne wiatry.
Igły świerka pospolitego. Źródło pixabay.com
Świerk pospolity - cechy charakterystyczne
WyglądŚwierk pospolity ma koronę stożkową i smukłą, gałęzie poziomo odstające, dolne zwieszające się dopiero z wiekiem.
Świerk może osiągać wysokość 50 m oraz pierśnicę 1,5-2 m. Kora jest szarobrązowa lub czerwonobrązowa i na początku gładka a wraz ze starzeniem zaczynająca się łuszczyć w postaci owalnych płatów.
Igły (szpilki)
Igły są ostre i krótkie, długości 1-3 cm. Ich przekrój poprzeczny jest kwadratowy a wewnątrz znajdują się dwie zrośnięte wiązki przewodzące oraz dwa przewody żywiczne. Są ciemnozielone i błyszczące. Ułożenie na gałęzi równomierne, od strony dolnej pędu grzebieniaste natomiast od górnej szczotkowate. Igły świerkowe żyją 5-7 lat.
Kwiaty i szyszki
Pędy są czerwone lub brązowe, zazwyczaj gładkie. Pąki są pozbawione żywicy, o kształcie stożkowym i zazwyczaj występują po trzy na wierzchołkach pędów. Kwiatostany żeńskie rosną w górnej części korony, koloru ciemnoczerwonego lub jasnozielonego, długości 2-5 cm, przed zapyleniem ustawione pionowo do góry. Męskie kwiatostany to podłużne kotki w kolorze żółtym lub żółtoczerwonym. Kotki są długości 1-1,5 cm i składają się z kilkudziesięciu pręcików z czego każdy zawiera dwa woreczki pylnikowe. Dojrzałe szyszki nasienne są gładkie i zwisające, długości 10-15 cm i grubości 3-4 cm. Z początku są barwy zielonej a następnie jasnobrązowej. Łuski nasienne mogą mieć różny kształt. Występują cztery formy - łuski zaokrąglone, o drobnych ząbkach, rombowe oraz faliste z wydłużonym języczkiem. Szyszki opadają w całości, nasiona są brązowe lub czarne i mają długość 2-5 mm oraz skrzydełka długości 1-2 cm.
Korzeń
Świerki pospolite posiadają system korzeniowy talerzowy czyli korzeń jest płytki i rozległy przez co drzewo to jest wywrotne. Na ich krótkich korzeniach występuje mikoryza.
Szyszki świerkowe Źródło: pixabay.com
Świerk pospolity - biologia
Świerki pospolite to drzewa jednopienne. Kwitną wiosną, w kwietniu i w maju. Przez pierwsze pięć lat rosną stosunkowo wolno osiągając wysokość ok 35-40 cm. Przez kolejne pięć lat dorastają do 140-180 cm.
pixabay.com
Świerk pospolity - zastosowanie
Drewno świerkowe jest jasne, barwy białej a niekiedy z odcieniem żółci. Jest lekkie, miękkie i elastyczne, a jednocześnie trwałe i wytrzymałe. Używane jest przede wszystkim do wyrobu celulozy więc stanowi cenny surowiec w przemyśle papierniczym. Ze względu na bardzo dobre właściwości rezonansowe jest wykorzystywane do budowy instrumentów muzycznych smyczkowych oraz szarpanych, a także fortepianowych pudeł rezonansowych.Drewno świerkowe jest również stosowane do budowy słupów teletechnicznych. Stanowi cenny surowiec w stolarstwie przy produkcji mebli, a także w budownictwie. Ze względu na wykazywane emisje akustyczne drewno świerkowe jest bardzo cenione przy budowli domów. W przypadku zbyt dużego obciążenia, trzeszczące drewno ostrzega o zagrożeniu dla konstrukcji. Kora świerkowa charakteryzuje się dużą ilość garbników dlatego jest użytkowana jako kora garbarska. Świerk pospolity jest też wykorzystywany jako roślina ozdobna, sadzona w parkach i ogrodach, a także jako drzewko bożonarodzeniowe. W środowisku naturalnym świerk pospolity stanowi ważny element ekosystemu. Jego nasiona są źródłem pożywienia dla wielu leśnych ssaków i ptaków m.in. wiewiórek, ryjówek, krzyżodziobów i dzięciołów.
Bibliografia
- Adam Boratyński, Władysław Bugała; “Biologia świerka pospolitego”; Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań 1998;
- Owen Johnson, David More; “Drzewa. Przewodnik Collinsa”; Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa, 2016;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. X”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.), ; “Słownik botaniczny”; Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003;
- promil
