Zapalenie spojówek – objawy, przyczyny i leczenie
Trudno uwierzyć, ale zapalenie spojówek stanowi przyczynę aż 1% wszystkich wizyt u lekarza rodzinnego i na pogotowiu! Najczęściej zapadają na nie dzieci do lat siedmiu, ale żadna grupa wiekowa nie jest wolna od zagrożenia. Problem ma przy tym charakter wyraźnie sezonowy – szczyt zachorowań przypada co roku na okres od marca do maja. Co więc robić, gdy komuś w rodzinie przydarzy się zapalenie spojówek? Czy można radzić sobie z nim domowymi sposobami?
Spojówki to nic innego jak błona śluzowa pokrywająca wewnętrzną część powiek oraz przednią część twardówki (potocznie mówiąc białko) oka. Tworzy ona również tzw. worek spojówkowy, wyraźnie widoczny po odchyleniu dolnej powieki, w którym gromadzą się łzy oraz śluz. Spojówka ma bowiem za zadanie chronić oko przed urazami i infekcjami oraz nawilżać jego powierzchnię. Niestety, będąc bardzo delikatną pierwszą linią obrony, sama często ulega stanom zapalnym.
Objawy zapalenia spojówek
Najważniejszym i najczęstszym symptomem stanów zapalnych spojówek jest wyraźnie zaczerwienione oko. Oznacza ono, że drobne naczynia krwionośne stały się zaognione, a przez to są dobrze widoczne. Owo zaczerwienie może być przy tym ograniczone do samego worka spojówkowego widocznego po odchyleniu dolnej powieki lub może dotyczyć całego białka oka. Inne powszechne symptomy obejmują zwiększone wydzielanie łez oraz uczucie swędzenia lub pieczenia. Ponadto w wielu przypadkach obserwuje się wyraźną opuchliznę spojówki, a także wydzielinę gromadzącą się w kącikach oczu, która może mieć białą, żółtą lub zieloną barwę. Bywa wręcz, że po nocy oko jest całe sklejone i spuchnięte.
Uwaga: Nie każde zaczerwienie oka oznacza zapalenie spojówek! Przyczyną może być na przykład uraz mechaniczny lub obce ciało tkwiące w rogówce.
Przyczyny zapalenia spojówek
Zapalenie spojówek najczęściej ma charakter infekcyjny. U dorosłych odpowiadają za nie przede wszystkim wirusy, u małych dzieci powszechniejsze bywają zapalenia bakteryjne. W skali globalnej uważa się, że 80% wszystkich ostrych postaci infekcji powodują adenowirusy, odpowiedzialne również za takie schorzenia jak zapalenie gardła, oskrzeli czy przeziębienie. Stąd zapalenie spojówek może być zaledwie elementem szerszego boju, jaki organizm toczy z patogenami. Inne wirusy mogące wywoływać stany zapalne spojówek to wirus opryszczki (Herpes simplex, Herpes zoster), enterowirusy, a nawet niesławny koronawirus Covid-19.
Jeśli chodzi o bakterie powodujące zapalenie spojówek, to najczęściej mowa o szczepach gronkowców, zwłaszcza gronkowcu złocistym (Staphylococcus aureus), paciorkowcach (Streptococcus) oraz pałeczce grypy (Haemophilus influenzae). Rzadziej winne są również drobnoustroje wywołujące również choroby weneryczne np. dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae) czy chlamydie. Te ostatnie odpowiedzialne są za noworodkowe zapalenie spojówek, które jest też stosunkowo najgroźniejsze. Do zakażenia dochodzi podczas porodu, gdy dziecko przechodzi przez zainfekowane drogi rodne matki.
Dodajmy, że bakteryjne oraz wirusowe zapalenie spojówek jest schorzeniem zakaźnym i łatwo roznosi się między ludźmi. Droga zakażenia może obejmować zarówno kichanie i dotykanie rękami oczu, jak też noszenie nieprawidłowo oczyszczonych soczewek kontaktowych.
Poza tym zapalenie spojówek może być spowodowane podrażnieniem toksynami lub reakcją alergiczną. W tym drugim przypadku zazwyczaj mamy do czynienia z chroniczną postacią infekcji, które dokuczać może nawet długie tygodnie. Towarzyszy jej najczęściej wodnisty katar.
Komplikacje stanów zapalnych spojówek
W ogromnej większości przypadków zapalenie spojówek jest niegroźną infekcją, powodującą przede wszystkim dyskomfort oraz niedogodności natury estetycznej. Nieleczone może jednak rozwinąć się w stan zapalny rogówki, który grozi już jakości widzenia. W rogówce mogą bowiem powstać ubytki, co prowadzi do silnego bólu, światłowstrętu oraz anormalnego rozproszenia światła. Dodajmy, że same bakterie powodujące zapalenie spojówek mogą być odpowiedzialne za szereg dodatkowych schorzeń łącznie z zapaleniem opon rdzeniowo-mózgowych, cellulitisem czy posocznicą. Ponadto chlamydie i dwoinka rzeżączki mogą powodować poważne blizny na rogówce, które ograniczają potem zakres widzenia.
Niestety, noworodkowe zapalenie spojówek ma najgorsze rokowania i może doprowadzić do trwałego uszkodzenia oka, a nawet ślepoty. Stąd też tak ważne są badania ciężarnych pod kątem bakteryjnych infekcji pochwy. Nawet 20% noworodków zarażonych chlamydiami oprócz zapalenia spojówek rozwinie także zagrażające życiu zapalenie płuc!
Domowe sposoby leczenia zapalenia spojówek
Łagodne i umiarkowane postacie zapalenia spojówek u starszych dzieci i dorosłych można łagodzić domowymi sposobami. Bez różnicy na przyczynę stanu zapalnego, należy bezwzględnie zrezygnować z noszenia soczewek kontaktowych do czasu kompletnego wyleczenia. Soczewki należy również wymienić na nowe, aby nie doszło do ponownego zakażenia. Wskazane bywa również unikanie makijażu i wymiana wszystkich akcesoriów do niego po wyleczeniu stanu zapalnego.
Wirusowe infekcje spojówki mijają zazwyczaj samoistnie, choć mogą dość łatwo przechodzić z jednego oka na drugie. Ulgę przynosi przede wszystkim częste przepłukiwanie oka solą fizjologiczną lub sztucznymi łzami. Kąciki oka i powieki należy również regularnie przemywać czystym wacikiem namoczonym w destylowanej bądź przegotowanej wodzie lub też ciepłym naparze z rumianku.
Podobnie leczy się bakteryjne infekcje, przy czym wyjątkowo silny ból czy opuchlizna reagują zwykle dość dobrze na zimne lub ciepłe kompresy aplikowane na powieki. W ciągu całego okresu trwania infekcji kluczowe jest regularne mycie rąk i rygorystyczne powstrzymywanie się od dotykania nimi oczu. Z badań naukowych wynika również, że skutecznym środkiem ograniczającym użycie antybiotyków w przypadku zapalenia spojówek jest silna czarna herbata ostudzona do temperatury pokojowej – można z niej robić kompresy lub wykorzystywać ją do przemywania oczu.
W przypadku alergicznego zapalenia spojówek również obowiązuje zasada regularnego płukania oczu i chłodnych kompresów na powieki. W tym przypadku bardzo ważne jest powstrzymywanie się od drapania swędzących oczu, które bywa przyczyną zakażenia bakteryjnego.
Kiedy udać się do lekarza?
Jeśli po tygodniu domowego leczenia nie zauważamy żadnej poprawy, zdecydowanie warto jest odwiedzić specjalistę. Leczenia farmakologicznego może wymagać zwłaszcza zapalenie spojówek przebiegające z:
- obfitą ropną wydzieliną;
- silnym bólem połączonym ze światłowstrętem;
- zaburzeniami widzenia;
- wysoką gorączką, zimnymi dreszczami oraz utratą wzroku.
Okulista oprócz fizycznego badania oka może pobrać z niego wymaz, aby upewnić się, jaki patogen odpowiada za stan zapalny i dobrać do niego najodpowiedniejsze leczenie. Leki aplikuje się najczęściej w kroplach i maściach na noc. Na alergiczne zapalenia przepisuje się z kolei krople antyhistaminowe, a w poważniejszych przypadkach także leki sterydowe skutecznie ograniczające stan zapalny.
Czy zapaleniom spojówek można zapobiegać?
Dobre nawyki higieniczne są podstawą formą prewencji infekcji oczu. Przede wszystkim więc warto przyzwyczaić się do częstego mycia rąk i jednocześnie zwalczyć w sobie zwyczaj dotykania palcami oczu. Nawet zbierające się w kącikach tzw. „śpiochy” należy usuwać chusteczką lub wacikiem, nie zaś dłonią. Poza tym zdrowym oczom służy również regularna wymiana poszewek na poduszkach i ręczników do twarzy przy jednoczesnym niedzieleniu ich z żadnymi innymi osobami. Nie należy również używać tych samych tuszów do rzęs, pędzli czy kropli do oczu. W przypadku tych ostatnich niebezpieczne jest również stosowanie leków przeterminowanych bądź otwartych przez zbyt długi okres czasu.
Osoby noszące soczewki kontaktowe powinny zachować szczególną ostrożność zarówno podczas aplikacji, jak i przechowywania. Pod żadnym pozorem nie wolno stosować soczewek przez okres dłuższy niż zalecany przez producenta. Pod tym względem soczewki jednodniowe są zresztą najbezpieczniejsze.
Pamiętajmy również, że wirusowe zapalenie spojówek jest dolegliwością o wysokim poziomie infekcyjności – cierpiące na nie dzieci nie powinny być więc posyłane do przedszkoli czy szkoły, a dorośli w miarę w możliwości również mieliby pozostawać w domu. Odrobina zwykłej ludzkiej odpowiedzialności starczy, aby ograniczyć częstotliwość występowania infekcji spojówek w większych grupach społecznych!
- Eva C. Ryder; Scarlet Benson; "Conjunctivitis"; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541034/; 2021-07-30;
- Amir A. Azari i in.; "Conjunctivitis A Systematic Review of Diagnosis and Treatment"; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4049531/; 2021-08-30;
- NHS; "Conjuctivitis"; 2021-07-30;
- Amber McManes; "Pink eye (conjunctivitis)"; https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/eyes/conjunctivitis; 2021-07-30;
- Cleveland Clinic; "Pink Eye (Conjunctivitis)"; 2021-07-30;
- M Attarha; "Effect of Brewed Black Tea as Adjust Treatment in Severity of Infants' Conjunctivitis"; https://www.nature.com/articles/pr2011652; 2021-07-30;
