Zatrucia grzybami trującymi

W Polsce występuje 35 gatunków grzybów trujących, po spożyciu których dochodzi do zatruć pokarmowych.

Do najbardziej niebezpiecznych, a czasami nawet śmiertelnie trujących należą grzyby posiadające blaszki. W grupie tej znajdują się muchomory. Najwięcej zatruć zostało odnotowanych po spożyciu muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides), muchomora plamistego (Amanita pantherina) i muchomora czerwonego (Amanita muscaria). Najbardziej niebezpiecznym dla zdrowia i życia człowieka jest muchomor sromotnikowy. Szkodliwe substancje i trucizna w nim zawarta nie rozpuszczają się w wodzie, więc gotowanie tych grzybów nie powoduje jej usunięcia ani zmniejszenia jej aktywności.

Trucizny zawarte w występujących w Polsce grzybach takich jak strzępiaki np. strzępiak ceglasty (Inocybe erubescens), muchomory czerwone i plamiste zawierają trucizny, które atakują system nerwowy. Niektóre grzyby trujące mają toksyny rozpuszczalne w wodzie. Oznacza to, że obgotowanie takich grzybów zmniejszy właściwości trujące, ale ich nie zlikwiduje zupełnie.

Objawy ze strony układu nerwowego

Pierwsze objawy zatrucia muchomorem plamistym i muchomorem czerwonym pojawiają się do 6 godzin po ich spożyciu. Przez okres 2 godzin od spożycia surowych lub suszonych owocników lub wypicia wywaru z tych grzybów trwa okres utajony, gdzie brak jest jakichkolwiek objawów świadczących o spożyciu trucizny. Pierwszymi objawami są zawroty głowy, gadatliwość, oszołomienie, zaburzenia koncentracji, równowagi i koordynacji ruchowej, drżenie mięśni, zamroczenie, drętwienie, czasem także śpiączka. Częstymi objawami są też omamy słuchowe i halucynacje, pobudzenie psychoruchowe z euforią i depresją. Obserwowano także wystąpienie widzenia kalejdoskopowego z geometrycznym ruchem przedmiotów z widzeniem barwnym w kolorach żółtym, zielonym i czerwonym, zmiany w odczuwaniu przestrzeni spowodowane falowaniem wzroku, brak umiejętności oszacowania odległości od przedmiotów poprzez przeszacowanie lub niedoszacowanie, nadwrażliwość na światło i światłowstręt, silniejsze odczuwanie dźwięków oraz małe przedmioty przybierające gigantyczne rozmiary.

Po ustąpieniu objawów początkowych takich jak brak koordynacji ruchowej, senność i otępienie następuje poprawa nastroju, aż do stanów euforycznych oraz generalny przypływ energii. Czasem przybiera to też formę poczucia bliskości z drugą osobą lub naturą i jednocześnie pojawiają się takie objawy jak strach, panika, strach przed śmiercią, złość i agresja. Rzadko występują problemy z zaburzeniami poznawczymi i pamięcią wsteczną.

Objawy ze strony układu trawienia

Objawy ze strony układu trawienia występują głównie po zjedzeniu grzybów zawierających muskarynę. Do grzybów tych zalicza się strzępiaka ceglastego, a także muchomora plamistego i muchomora czerwonego. W początkowym etapie przebiegu zatrucia, pojawiają się nudności, wymioty, bóle brzucha i bolesne parcie na stolec, a w ciężkich przypadkach także wstrząs. W zatruciu muchomorem czerwonym, muchomorem plamistym i strzępiakiem ceglastym, rzadko dochodzi do uszkodzenia komórek wątroby (hepatocytów) i komórek znajdujących się w nerkach.

Wystąpienie i intensywność objawów zależą od ilości trucizny, która znajduje się w organizmie oraz wrażliwości organizmu. Zatrucia tego typu grzybami przebiegają zazwyczaj w sposób łagodny i bardzo często kończą się wyzdrowieniem pacjenta. Śpiączka z powodu zatrucia zdarza się niezwykle rzadko.

Objawy ze strony układu przywspółczulnego

Zróżnicowana ilość toksyn w różnych gatunkach grzybów powoduje wystąpienie zróżnicowanej intensywności przebiegu zatrucia i wystąpienia różnych jego objawów.

Po zatruciu muchomorem czerwonym lub plamistym, pierwsze objawy ze strony układu przywspółczulnego występują po około dwóch godzinach od spożycia. Występujące objawy obejmują rozszerzenie źrenic, wzrost temperatury ciała, zaczerwienienie i wysuszenie skóry, drżenie mięśni, przyspieszenie lub spowolnienie akcji serca i liczby oddechów, wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi, wzrost samego ciśnienia skurczowego lub wzrost niedociśnienia.

Po zatruciu grzybami zawierającymi muskarynę, objawy uwidaczniają się po 30 minutach do godziny po spożyciu. Najczęściej występującymi objawami są: wzrost wydzielania z gruczołów ślinowych, potowych, łzowych i śluzowych oraz wzrost wydzielania żółci i soku trzustkowego, a także rozszerzenie źrenic, spadek ciśnienia krwi, zmniejszenie akcji serca, skurcze spastyczne żołądka i jelit, obrzęk płuc oraz zaburzona zdolność do skupienia wzroku na przedmiotach znajdujących się blisko lub daleko.

Zatrucie muchomorem sromotnikowym

W zatruciach muchomorem sromotnikowym objawy zależą od ilości zjedzonych grzybów. Należy pamiętać, że przeciętny grzyb o wadze 50 gramów zawiera ilość toksyn śmiertelną dla osoby dorosłej. Najcięższe objawy zatrucia występują u dzieci, u których 50% przypadków zatrucia powoduje zgon.

Objawy zatrucia występują bardzo późno. Pierwsze objawy pojawiają się średnio po 8 do 24 godzin po spożyciu, a zazwyczaj 12 -14 godzin po spożyciu. Występujące objawy to nudności, silne bóle brzucha, ogólne osłabienie, bóle mięśni kończyn, gwałtowne, obfite i nawracające wymioty oraz wodniste biegunki, które prowadzą do odwodnienia i przez to także to zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej oraz równowagi kwasowo-zasadowej. Dochodzi także do zmniejszenia ilości oddawanego moczu, a często także bezmoczu, spada ciśnienie krwi, pojawia się sinica i hipoglikemia. Może pojawić się powiększenie wątroby i tkliwość w okolicy brzucha.

Sposób postępowania a czas

Po 1-2 dobach od zatrucia, objawy ze strony układu pokarmowego mogą ustąpić, ale pozorny czas poprawy zdrowia trwa zwykle dobę lub dwie. Po upływie doby zaczynają spadać wskaźniki funkcji wątroby, czyli aminotransferaza asparaginowa (AspAT), aminotransferaza alaninowa (AlAT) oraz poziom bilirubiny, co wskazuje na uszkodzenie wątroby.

Po 3-4 dobach od spożycia muchomora sromotnikowego może pogorszyć się także funkcja nerek. Stan pacjenta gwałtownie się pogarsza i powracają biegunki oraz wymioty, nawet z domieszką krwi.

Po 4-5 dobach pojawiają się kliniczne cechy niewydolności wątroby, w wyniku jej wyniszczenia i postępującej martwicy. Pojawia się żółtaczka, a sama wątroba jest powiększona, lub dużo mniejsza w stosunku do prawidłowej wielkości. Wzrasta ilość transaminaz i występuje hiperbilirubinemia, hipoglikemia i kwasica metaboliczna, wzrasta poziom kreatyniny i wydłuża się czas krzepnięcia krwi.

Powikłania po zatruciu muchomorem sromotnikowym

W bardzo ciężkich przypadkach, u części pacjentów występuje śpiączka wątrobowa, którą poprzedzać może apatia lub silne pobudzenie ruchowe, pogorszenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego oraz zaburzenia świadomości. Często może wystąpić hipertermia (zaburzenia termoregulacji) oraz zaburzenia związane z układem oddechowym i układem krążenia.

Powikłania po zatruciu muchomorem sromotnikowym są wielonarządowe i wieloukładowe. Dotyczą wątroby, nerek, trzustki, jelit, serca, ośrodkowego układu nerwowego, a u mężczyzn także jąder.

W wyniku ciężkiego zatrucia, zgon następuje pomiędzy 6 a 16 dobą od zatrucia, w wyniku bardzo ciężkiego, wielonarządowego wyniszczenia organizmu.

Pierwsza pomoc przy zatruciu grzybami

Co należy zrobić, jeśli podejrzewamy zatrucie grzybami?

1. Sprawdzić czy osoba chora jest przytomna.
2. Zabezpieczyć resztki jedzenia, które zawierało grzyby lub jeśli doszło do wymiotów, pobrać ich część i zabezpieczyć.

Jeśli chory jest przytomny

1.  Należy wywołać wymioty, jeśli jeszcze do nich nie doszło, podając choremu do picia letnie płyny. W ten sposób jest możliwe usunięcie resztek jedzenia z żołądka oraz uzyskanie materiału do badania, dzięki któremu będzie można określić, przez jaką toksynę doszło do zatrucia.
2. Do podawanej wody można dodać węgiel aktywny, którego zadaniem będzie zmniejszenie działania toksyn znajdujących się w żołądku i jelitach.

Jeśli chory jest nieprzytomny:

1. Nie wolno wywoływać wymiotów, ponieważ istnieje ryzyko zachłyśnięcia.
2. Należy sprawdzać stan chorego i w razie konieczności podjąć resuscytację.
3. Ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej.
4. Wezwać karetkę pogotowia.
5. Zapewnić choremu komfort termiczny i psychiczny.

Niejadalne sobowtóry

Idąc do lasu należy upewnić się, że jesteśmy uzbrojeni w wiedzę i atlas grzybów oraz zdrowy rozsądek.
W poniższej tabeli znajdują się przykłady grzybów jadalnych i trujących, które najczęściej są mylone.

Grzyby jadalne	Grzyby trujące
Borowik szlachetny	Borowik szatański
Czubajka kania	Muchomor sromotnikowy
	Muchomor jadowity
	Muchomor wiosenny
Opieńka miodowa	Maślanka wiązkowa
Pieczarka łąkowa	Muchomor sromotnikowy
	Muchomor jadowity
	Muchomor wiosenny
Borowik ceglastopory	Borowik purpurowy
	Borowik szatański
Gołąbek zielonawy	Muchomor sromotnikowy
Gąska zielonka
Pieczarka biaława

Grzyby trujące – jaką odgrywają rolę w przyrodzie

Skoro są niezdatne do spożycia, to po co w ogóle istnieją zawierające szkodliwe substancje grzyby trujące, np. szatany? Nie po to, żeby podziwiać ich zdjęcia, ponieważ odgrywają konkretną rolę w przyrodzie. Jaką? Jedną z nich jest pasożytowanie na roślinach, co pozwala na usuwanie z przestrzeni leśnej czy łąkowej słabych drzew, które nie mogą przetrwać samodzielnie. W efekcie w ich miejscu mogą pojawić się silniejsze osobniki.

Ponadto przyczyniają się do rozkładu materii w postaci np. szczątków zwierzęcych czy odpadów leśnych. Jeśli więc widzisz w jednym z lasów w Polsce, nawet najbardziej trujący grzyb podobny do podgrzybka, zostaw go w spokoju, bo jest ważny dla całego ekosystemu, choć wydziela szkodliwe substancje. Z kolei, aby uniknąć błędu zerwania odmiany niezdatnej do spożycia, sięgaj wyłącznie po te osobniki, co do których masz absolutną gwarancję – choćby minimalne wątpliwości powinny sprawić, że zrezygnujesz z jego zerwania. Dla pewności można sprawdzić rysunki i zdjęcia przedstawiające trujące grzyby.

Grzyby trujące – pytania i odpowiedzi

Jakie są najbardziej trujące grzyby w Polsce?

Liczne przykłady występują wśród odmian mających blaszki – większość z nich jest niezdatna do spożycia i może być groźna dla zdrowia człowieka. Za najniebezpieczniejszego uznaje się natomiast muchomora sromotnikowego, dlatego w razie wątpliwości warto porównać jego zdjęcia z widocznym okazem.

Jakie związki wydziela trujący grzyb, np. maślanka ceglasta?

Są to potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia, a nawet ludzkiego życia substancje o mniej lub bardziej intensywnym działaniu na wątrobę, nerki, serce czy śledzionę, jak np. amanityna, orellanina, kwas ibotenowy, muscymol, gyromitryna, muskaryna, kopryna psylocybina czy psylocyna.

Czy każdy muchomor zawiera substancje trujące?

Rysunki i zdjęcia tego grzyba mówią jasno: jest niejadalny. Jak się jednak okazuje, istnieją odmiany tego gatunku przeznaczone do spożycia, a wśród nich m.in. bardzo powszechny w Polsce muchomor rdzawobrązowy.