- Jodła pospolita - występowanie i środowisko życia
- Jodła pospolita - cechy charakterystyczne
- Jodła pospolita - biologia
- Jodła pospolita - zastosowanie
Jodła pospolita - występowanie i środowisko życia
Jodła pospolita występuje w stanie naturalnym na obszarach wyżynnych i górskich środkowej i południowej Europy, na niżu spotykana jest wyłącznie w Polsce i we Francji (Normandia). Zasięg występowania tego gatunku obejmuje Pireneje, Alpy, Jurę, Wogezy, Schwarzwald, Las Bawarski, Las Czeski, Rudawy, Sudety, Karpaty oraz góry Półwyspu Bałkańskiego (Góry Dynarskie, Rodopy).W Polsce jodła pospolita rośnie w południowej części kraju, przede wszystkim w Sudetach, Karpatach, Górach Świętokrzyskich i na Roztoczu. Tworzy drzewostany czyste (Puszcza Jodłowa w Górach Świętokrzyskich) oraz mieszane z bukiem zwyczajnym i świerkiem pospolitym w górach i na wyżynach (dolnoreglowe bory jodłowo-świerkowe i lasy jodłowe w Tatrach – doliny Strążyska i Białego).
Jodła pospolita jest gatunkiem doskonale znoszącym ocienienie. Jest drzewem wymagającym pod względem warunków siedliskowych; wymaga gleby dostatecznie głębokiej, żyznej i świeżej oraz odpowiedniej wilgotności powietrza. Preferuje krzemionkowe, ubogie w wapno gleby gliniaste; źle rośnie na nieprzepuszczalnych, suchych i piaszczystych oraz ciężkich i gliniastych glebach; unika gleb podmokłych i bagiennych. Jodła pospolita jest bardzo wrażliwa na niskie temperatury oraz na zanieczyszczenie powietrza.
Rozmieszczenie geograficzne jodły pospolitej (Abies alba). Wikimedia.org
Jodła pospolita - cechy charakterystyczne
WyglądJodła pospolita jest zimozielonym drzewem szpilkowym, osiągającym wysokość 40-50 m, przy pierśnicy 1,5 m. Korona młodych drzew jest stożkowata; u starszych okazów korona jest wąska, walcowata i dość luźno ugałęziona, ze spłaszczonym wierzchołkiem tworzącym tzw. „bocianie gniazdo”, powstające wskutek szybszego przyrastania pędów bocznych niż pędu głównego.
Pień jodły pospolitej jest prosty, strzelisty z konarami ułożonymi w okółkach. Młoda kora jest cienka, gładka, o białoszarej barwie; z wiekiem pęka nieregularnie w tarczkowate płytki, tworząc korowinę. W korze znajdują się pęcherzyki żywiczne. Młode pędy są szare, pokryte grubymi włoskami.
Igły (szpilki)
Igły długości 15-30 mm są płaskie, tępo zaokrąglone na końcach; osadzone spiralnie na gałęziach, zebrane w boczne, dwustronne grzebienie. Na pędach górnych igły są grube, nastroszone i ostro zakończone. Górna strona igieł jest ciemnozielona i błyszcząca z bruzdką pośrodku; na stronie spodniej znajdują się dwa jasne paski nalotu woskowego. Nasady igieł zwężone, skręcone i zakończone małą, przylgowatą stopką długości ok. 25 mm. Wierzchołki igieł rozdwojone lub wycięte (z dwoma ząbkami), rzadziej tępo lub ostro zakończone.
Kwiaty
Jodła pospolita jest gatunkiem jednopiennym – każdy osobnik wykształca zarówno kwiaty żeńskie oraz kwiaty męskie. Kwiaty żeńskie zebrane są w zielone, wielołuskowe szyszeczki umieszczone pojedynczo na górnej stronie pędów, przeważnie w górnej części korony.
Kwiaty męskie z żółtymi pylnikami zebrane są w wałeczkowate szyszeczki, wyrastające licznie w kątach igieł na górnej stronie zeszłorocznych pędów w niższych partiach korony.
Szyszki
Szyszki są zielone i walcowate, osiągają długość 10-14 cm i grubość 3-5 cm; wzniesione są pionowo i osadzone na górnych gałązkach. Dojrzewając, zmieniają barwę na brązowawą. Rozsypują się po dojrzeniu; na drzewie pozostaje tylko stercząca oś szyszki (trzpień).
Łuski nasienne na brzegu zaokrąglone; łuski okrywowe wąskie i dłuższe od łusek nasiennych, wystające i odgięte ku dołowi. Żółtawe nasiona są trójkątnojajowate z szerokim skrzydełkiem o purpurowo-żółtym zabarwieniu. Zawierają pęcherzyki z płynną żywicą.
Korzeń
System korzeniowy jodły pospolitej jest głęboki i silnie rozwinięty; składa się z korzenia palowego oraz z 3-5 silnych korzeni bocznych. Na glebach płytkich drzewo wykształca powierzchniowy system korzeniowy.
Szpilki, kwiaty, szyszki, nasiona jodły pospolitej. Wikimedia.org
Jodła pospolita - biologia
Jodła pospolita rozpoczyna kwitnienie na otwartej przestrzeni ok. 25-35 roku życia, w drzewostanie zwartym – ok. 60-70 roku życia. Kwitnienie odbywa się od kwietnia do maja. Szyszki dojrzewają we wrześniu i rozsypują się w październiku. Nasiona po wysiewie kiełkują po 20-30 dniach. Młoda siewka ma 5-6 ułożonych promieniście liścieni o białych paskach aparatów szparkowych na górnej stronie.Jodła pospolita jest gatunkiem długowiecznym, żyje do 300-400 lat, w pojedynczych przypadkach nawet do 700 lat. Przyrost młodych drzew (do 8 roku życia) jest powolny. Okres pędzenia rozpoczyna się około 15-16 roku życia i trwa do 100 lat; wzrost na wysokość ustaje w wieku 200 lat.
Przekrój poprzeczny pnia jodły pospolitej. Wikimedia.org
Jodła pospolita - zastosowanie
Surowiec drzewnyDrewno jodły pospolitej jest jasnożółte, miękkie, lekkie i bezżywiczne (nie zawiera przewodów żywicznych). Jest elastyczne, trwałe i łatwo łupliwe. Wykorzystywane jest głównie w stolarstwie, budownictwie oraz przemyśle celulozowo-papierniczym.
Roślina lecznicza
Właściwości lecznicze posiadają jednoroczne gałązki zbierane jesienią lub zimą (cetyna jodłowa), szpilki, szyszki oraz żywica jodły pospolitej.
Olejek jodłowy, pozyskiwany jest ze szpilek, szyszek bądź cetyny jodłowej w procesie destylacji z parą wodną. Wykazuje działanie wykrztuśne, moczopędne i antyseptyczne. Stosowany jest w leczeniu stanów zapalnych dróg oddechowych (inhalacja) oraz jako składnik maści do nacierania miejscowego przy bólach reumatycznych.
Olejki eteryczne pozyskiwane z szyszek wykorzystywane są jako składniki mieszanin zapachowych w odświeżaczach powietrza oraz w przemyśle kosmetycznym do perfumowania mydeł toaletowych i soli do kąpieli.
Bibliografia
- Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski; “Dendrologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012;
- Owen Johnson, David More, ; “Drzewa. Przewodnik Collinsa”; Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa, 2016;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.), ; “Encyklopedia biologiczna T. V”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Władysław Matuszkiewicz, ; “Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006;
- Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski; “Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, ”; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1989;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.); “Słownik botaniczny”; Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003;
- promil
