Gąska pomarańczowa (Tricholoma aurantium)
Wstęp
Sezon
Występowanie
Gąskę pomarańczową obserwowano w całej Eurazji (Europa, Azja Mniejsza, Kaukaz, Azja Środkowa, Pakistan, Indie), północnej Afryce, obu Amerykach i Australii. W Europie częstszy na północy niż na południu. Rośnie od Hebrydów, Skandynawii i nizin nad Bałtykiem po wysokie pasma górskie nad Morzem Śródziemnym oraz niektórych jego wyspach (Sycylia, Baleary). W Polsce, podobnie jak w krajach skandynawskich, Niemczech i Wielkiej Brytanii to gatunek naturalnie rzadki, potencjalnie zagrożony wymarciem z racji niewielkiej liczby i obszaru dogodnych siedlisk.
Wygląd
Owocniki gąski pomarańczowej należą do średnich w obrębie rodzaju gąska, albowiem ich kapelusze osiągają zwykle 5-10 cm średnicy, a trzony 4-8 cm długości, a 1,5-2,0 cm grubości.
Kapelusz. Kolor bardzo jaskrawy i charakterystyczny, pomarańczowy przechodzący w złoto, brąz lub w purpurę. W dotyku zawsze mazisty i lepki, nawet w suche dni. U młodych owocników na kapeluszu obserwuje się kropelki bursztynowej cieczy.
Blaszki ciasno ustawione, u młodych egzemplarzy białe, u starszych blado żółtawe, wąsko przyrośnięte do nóżki, czasem wcięte. Po uszkodzeniu przebarwiają się na czerwono brązowo, szczególnie wyraźnie na krawędziach.
Trzon blisko kapelusza biały, dalej w tym samym kolorze co kapelusz, niekiedy z zygzakowatym wzorkiem albo okryty drobnymi łuseczkami (kończącymi się w miejscu, gdzie nóżka robi się biała), równowąski bądź zwężający się nieco ku podstawie. Na nóżce pojawiają się niekiedy czerwonawe krople.
Miąższ w większej części owocnika biały, jedynie w dole nóżki cielisto czerwony, w przeciwieństwie do blaszek nie przebarwia się mocno po uszkodzeniu. Wyraźnie czuć go mąką. W smaku obrzydliwy, niezwykle gorzki.
Wysyp zarodników gąski pomarańczowej jest biały. Spory są nieamyloidalne, gładkie oraz szeroko jajowate. Mierzą najczęściej 3-4 x 4,0-5,5 µm. Pór rostkowych, sprzążek oraz cystyd brak.
Właściwości
Zastosowanie
Gąska pomarańczowa nie jest spożywana z racji rzadkości i ohydnego smaku, w Polsce także ochrony prawnej.
Trwają za to wytężone badania trichoaurancjanolidów, niespotykanych u innych organizmów substancji z grupy laktonów dwuterpenowych. Wiąże się z nimi ogromne nadzieje jako antybiotykami przeciw grzybom i bakteriom.
Gąska pomarańczowa, fot. shutterstock
Gąska pomarańczowa, fot. shutterstock
- Abraham S. 1993.; "Larger Fungi from Kashmir-X."; Indian Journal of Forestry 16, 3: 204-213.;
- Ammirati J., Trudell S. 2009.; "Mushrooms of the Pacific Northwest."; Timber Press, Portland.;
- Arora D. 1986.; "Mushrooms demystified: a comprehensive guide to the fleshy fungi."; Ten Speed Press, Berkeley.;
- Benevelli F., Carugo O., Invernizzi A., Vidari G. 1995.; "The structures of trichoaurantianolides B, C and D, novel diterpenes from Tricholoma aurantium."; Tetrahedron Letters 36,17: 3035–3038.;
- Bessette AE., Bessette AR., Roody W., Trudell S. 2012.; "Tricholomas of North America. A mushroom field guide."; University of Texas Press, Austin.;
- Chachuła P. 2016.; "Aktualny stan wiedzy o grzybach chronionych w świetle zmienionych aktów prawnych i stwierdzonych nowych gatunków i stanowisk na terenie Pienińskiego Parku Narodowego."; Pieniny–Przyroda i Człowiek 14: 91-100.;
- Christensen M., Heilmann-Clausen J. 2013.; "The genus of Tricholoma."; Fungi of Northern Europe vol. 4. Svampetryk.;
- Comandini O., Pacioni G., Rinaldi A. 1998.; "Fungi in ectomycorrhizal associations of silver fir (Abies alba Miller) in Central Italy."; Mycorrhiza 7, 6: 323-328.;
- Deng H., Yao Y. 2005.; "Revision of three species of Tricholoma reported from China."; Mycotaxon 92: 77-84.;
- Dickinson C., Lucas J. 1982.; "VNR’ color dictionary of mushrooms."; Van Nostrand Reinhold, New York.;
- Dimou D., Zervakis G., Polemis E. 2008.; "Mycodiversity studies in selected ecosystems of Greece:IV. Macrofungi from Abies cephalonica forests and other intermixed tree species (Oxya Mt., central Greece)."; Mycotaxon 104: 39-42.;
- Gebhardt S., Neubert K., Wöllecke J., Münzenberger B., Hüttl R. 2007.; "Ectomycorrhiza communities of red oak (Quercus rubra L.) of different age in the Lusatian lignite mining district, East Germany."; Mycorrhiza 17 (4): 279-290.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
- Invernizzi A., Vidari G., Vita-Finzi P. 1995.; "Trichoaurantianolide A, a new diterpene with an unprecedented carbon skeleton from Tricholoma aurantium."; Tetrahedron Letters 36, 11: 1905-1908.;
- Klostermeyer D., Knops L., Sindlinger T., Polborn K., Steglich W. 2000.; "Novel benzotropolone and 2H-furo[3,2-b]benzopyran-2-one pigments from Tricholoma aurantium (Agaricales)."; European Journal of Organic Chemistry 4: 603-608.;
- Kujawa A. 2003.; "Propozycje zmian w ochronie gatunkowej grzybów wielkoowocnikowych. A proposal for changes in species protection of Macromycetes."; Przegląd Przyrodniczy 24, 3: 11-26.;
- Kujawa A. 2005.; "„Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych” – nowa forma gromadzenia danych mikologicznych pochodzących od amatorów. Podsumowanie roku 2005."; Przegląd Przyrodniczy 16, 3-4: 17-52.;
- Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
- McKnight V., McKnight K. 1987.; "A field guide to mushrooms: North America."; Houghton Mifflin, Boston.;
- Miller H., Miller O. 2006.; "North American mushrooms: a field guide to edible and inedible fungi."; Falcon Guide, Guilford.;
- Mirek Z. 2006.; "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
- Niazi A., Khalid A., Iqbal S. 2010.; "New records of ectomycorrhiza from Pakistan."; Pakistan Journal of Botany 42, 6: 4335-4343.;
- Nikolovska-Nedelkoska D., Atanasova-Pančevska N., Amedi H., Veleska D., Ivanova E., Karadelev M., Kungulovski D. 2013.; "Screening of antibacterial and antifungal activities of selected Macedonian wild mushrooms."; Zbornik Matice Srpske za Prirodne Nauke 124: 333-340.;
- Phillips R. 2010.; "Mushrooms and Other Fungi of North America."; Firefly Books, Buffalo.;
- Saar I. 2003.; "The genera Cystoderma and Cystodermella (Tricholomataceae) in temperate Eurasia."; Mycotaxon 86: 455-473.;
- Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
- Williams D., Gladen P., Pinchman J. 2015.; "Total synthesis of neodolastane diterpenes trichoaurantianolides C and D."; The Journal of Organic Chemistry 80, 11: 5474-5493.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
