Recykling w Polsce. Recykling odpadów – rodzaje i przykłady

Polska, niestety, znajduje się daleko poza czołówką krajów UE, gdzie recykling przebiega najsprawniej. Mimo wyraźnego postępu, jaki dokonał się w tym zakresie, wciąż mamy się czego uczyć od naszych zachodnich sąsiadów. Szeroka edukacja społeczna jest warunkiem koniecznym efektywniejszego przetwarzania odpadów, które ma decydujący wpływ na kondycję środowiska naturalnego. Sprawdź, czy wiesz co i jak prawidłowo segregować.

Recykling to spolszczone angielskie wyrażenie określające proces ponownego wykorzystania odpadów. Mówiąc językiem laickim, próbujemy więc przetwarzać niepotrzebne nam już śmieci na nowe produkty w celu ochrony środowiska. Powinno się to oczywiście odbywać przy jak najmniejszym wydatkowaniu energii.

Po co nam recykling?

Wbrew powszechnemu mniemaniu recykling to nie tylko mniej śmieci na składowiskach. Wśród krótkoterminowych korzyści z segregacji i ponownego wykorzystania odpadów wskazuje się przede wszystkim aktywną redukcję ilości toksycznych substancji przedostających się do środowiska oraz tworzenie nowych, lokalnych miejsc pracy. Co jednak ważniejsze, w długiej perspektywie recykling pomaga:

• Chronić zasoby naturalne – wykorzystując wciąż te same surowce redukujemy tempo pozyskiwania drewna, ropy naftowej czy wody. Tym samym ograniczamy dewastację ekosystemów takich jak lasy i zapewniamy lepszą przyszłość kolejnym pokoleniom.
• Redukować globalne ocieplenie – przetwarzanie odpadów wykorzystuje mniejsze ilości energii niż produkcja nowych towarów, co w efekcie ogranicza emisję gazów cieplarnianych do atmosfery.
• Ograniczać powierzchnię wysypisk śmieci stwarzających realne zagrożenie dla naturalnych ekosystemów.

Prawo regulujące recykling w Polsce

Obowiązujące Polskę prawo Unii Europejskiej opiera się przede wszystkim na Dyrektywie 2008/98/WE w sprawie odpadów. Wprowadziła ona m.in. zasadę, że truciciel płaci, a producent ponosi rozszerzoną odpowiedzialność za recykling zużytych produktów. Nałożyła też na państwa członkowskie obowiązek opracowania własnych planów strategicznych odnośnie gospodarki odpadami, tak, aby do 2020 r. osiągnięty został minimalny poziom 50% odzysku i recyklingu odpadów z gospodarstw domowych. Do 2035 r. założono recykling 65% odpadów komunalnych u UE.

W Polsce kwestie recyklingu regulowane są dwoma aktami prawnymi: ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013r. poz. 21 z późn. zm.) oraz ustawą z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2013 r. poz. 888). W pierwszym ze wspomnianych aktów znajdziemy nie tylko podstawowe definicje związane z gospodarką odpadami, ale sposób ich klasyfikacji oraz hierarchię sposobów postępowania. Warto podkreślić, że prawodawca jako priorytet określa zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie przygotowanie ich do ponownego użycia, a dopiero w dalszej kolejności recykling.

Które odpady poddaje się recyklingowi?

Gospodarka odpadami jest procesem bardzo złożonym. W naszym kraju na podstawie rozporządzenia Ministra Klimatu wyróżnia się 20 różnych grup odpadów – zaledwie jedną z nich (10% całkowitej masy) tworzą odpady komunalne. Te ostatnie podlegają współcześnie selektywnej zbiórce, w ramach której segreguje się odpady zielone, biodegradowalne, elektryczne czy surowcowe. To właśnie opakowania surowcowe są najaktywniej odzyskiwane i poddawane recyklingowi. W tym celu w gminach wystawiane są kolorowe kontenery, gdzie mieszkańcy powinni separować poszczególne typu surowców.

Podstawowe zasady recyklingu w Polsce

Sposób segregacji odpadów nie jest w naszym kraju w 100% uniwersalny. Gminy mają bowiem możliwość wprowadzania własnych zasad selekcji. Ogólnie do recyklingu odzyskuje się jednak przede wszystkim:

Papier – według komunikatu Lasów Państwowych statystyczny Polak zużywa rocznie aż 143 kg papieru. To znacznie więcej niż średnia światowa 55 kg rocznie na osobę, ale, dla pocieszenia, mniej niż średnia unijna (147 kg). Odzyskiwanie i przetwarzanie papieru ogranicza eksploatację drewna (wycinkę lasów). Szacuje się, że 1 tona makulatury pozwala oszczędzić 17 drzew oraz 26 tysięcy litrów wody!

Zbiórka papieru i makulatury prowadzona jest w niebieskich kontenerach. Należy do nich wrzucać w szczególności: gazety, książki w miękkich okładkach lub po usunięciu twardych, prospekty, tekturę, worki papierowe, papier pakowy, ścinki drukarskie. Nie wrzucamy natomiast papierowych opakowań z zawartością, lakierowanego, woskowanego lub foliowanego papieru, tapet, kalek, papieru termicznego, a także zatłuszczonego lub brudnego papieru (np. kartonów po pizzy). W niebieskim pojemniku nie ma też miejsca na opakowania wielomateriałowe (tzw. kartoniki, opakowania tetra pak) oraz artykuły higieniczne, typu pieluchy czy podpaski.

Tworzywa sztuczne – mieszkaniec Unii Europejskiej produkuje rocznie ok. 32 kg plastikowych opakowań. W Polsce zaledwie 23% tworzyw sztucznych jest recyklowanych. Niestety, jak zauważają analitycy, zbyt niskie opłaty producentów opakowań hamują proces wtórnego przetwarzania. Z raportu PlasticsEurope Polska wynika, że poziom składowanych na wysypiskach tworzyw wyniósł w 2018 r. 812 tys. ton w skali roku, zaś recyklowanych jedynie 526 tys. ton.

Tworzywa sztuczne, pozyskiwane z przerobu ropy naftowej, są groźne dla środowiska naturalnego, gdyż proces ich rozkładu wynosi setki lat. Porzucone, niezagospodarowane odpady uwalniają toksyczne substancje, które następnie przenikają do gleb i wód gruntowych. Tymczasem opakowania PET można efektywnie przetwarzać na włókna tekstylne, folie, żywicę poliestrową, zabawki czy meble ogrodowe. Z 35 butelek PET można wyprodukować bluzę polarową!

Zbiórkę opakowań z tworzyw sztucznych prowadzi się w żółtych kontenerach, gdzie trafiać powinny: puste butelki plastikowe po napojach, kosmetykach i środkach czystości (np. typu PET), plastikowe opakowania po żywności, folie i torebki z tworzyw sztucznych, czyste kanistry. Nie należy natomiast wrzucać do nich opakować po lekach, olejach spożywczych i silnikowych, puszek i pojemników po farbach i lakierach, opakowań po pestycydach i herbicydach, jak również sprzętu AGD w plastikowej obudowie.

Szkło – jest doskonałym surowcem wtórnym, gdyż może być przetworzone na identyczne opakowanie bez strat materiałowych. Mimo że odpady szklane nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla środowiska, ich ponowne wykorzystanie niesie za sobą wyraźne korzyści ekologiczne. Wykorzystanie 1 tony stłuczki szklanej pozwala zaoszczędzić 800 kg piasku, 250 kg sody oraz 180 kg mączki wapiennej. Z kolei już jedna przetworzona szklana butelka przekłada się oszczędność energii, która pozwoli 100-watowej żarówce świecić 4 godziny!

Zbiórkę szkła prowadzi się w pojemnikach w kolorze białym dla szkła bezbarwnego lub zielonym dla szkła kolorowego. Wrzucamy do nich szkło opakowaniowe, czyli butelki szklane, słoiki, szklane opakowania po kosmetykach. Nie wrzucamy natomiast szkła płaskiego (szyby okienne i samochodowe), szkła zbrojonego, luster, szklanek, kieliszków, szkła kryształowego, naczyń żaroodpornych, ceramiki, szkła okularowego, żarówek, świetlówek, kineskopów, szklanych opakowań farmaceutycznych i chemicznych.

Odpady aluminiowe – również nadają się w całości do recyklingu, a proces można przeprowadzać wielokrotnie bez strat jakości materiału. Pozwala to ograniczyć eksploatację nieodnawialnych złóż boksytu. A warto wiedzieć, że produkcja aluminium ze złóż boksytu wiąże się z uciążliwym zanieczyszczeniem gleby, wód i powietrza. Poprzez odzysk i recykling można je zredukować nawet o 95-97%. Tymczasem w Polsce rocznie wyrzuca się nawet 400 milionów puszek! Tymczasem wystarczy przetworzyć 6, aby zaoszczędzić litr paliwa!

Opakowania stalowe i aluminiowe (puszki, pudełka, folie itp), podobnie jak odpady z tworzyw sztucznych, wrzucamy do pojemnika żółtego. Nie należą do nich jednak igły medyczne oraz metalowy sprzęt AGD i elektryczny.

Z danych GUS wynika, że oprócz kontenerów do segregacji w całym kraju w 2021 r. działało także 2279 punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Można do nich oddawać odpady, których nie wolno wrzucać do kolorowych pojemników na surowce, np. sprzęt AGD, pozostałości farb i olejów czy opony.

Recykling w Polsce na tle innych krajów europejskich

Według oficjalnych danych instytutu statystycznego Statista liderem w zakresie recyklingu odpadów w Europie są Niemcy. W 2020 r. u naszych zachodnich sąsiadów przetwarzało się aż 65% odpadów komunalnych. Drugie miejsce i imponującą poprawę w przeciągu dekady 2010-2020 odnotowała Słowenia, gdzie wskaźnik ów wzrósł z 22,4% do 59,3%.

W Polsce w 2020 r. przetwarzano zaledwie 38,7% odpadów komunalnych, a więc znacznie mniej niż narzucone przez Unię minimum. Na optymistyczną nutę warto podkreślić jednak, że w 2010 r. recyklingowi poddawaliśmy zaledwie 16,3% „śmieci”, a 2000 r. jedynie 2,1%, więc poprawa jest naprawdę znacząca. Jeszcze większy aplauz należy się jednak rekordzistom w zakresie zwiększenia poziomu recyklingu w latach 2010-2019. Należą do nich Litwa (wzrost o 914%), Chorwacja (wzrost o 655%) oraz Czarnogóra (wzrost o 511%).

Co na to Polacy?

Mimo ewidentnych zmian na dobre niepokojący jest stosunek ogromnej liczby Polaków do problematyki recyklingu. Według raportu z badania „Gospodarka odpadami” przeprowadzonego w 2019 r. na zlecenie Ministerstwa Środowiska aż 42% z nas nie podejmuje żadnych działań w celu zmniejszenia generowanych w domu odpadów. Co gorsza, wśród najczęściej wskazywanych przyczyn takiego podejścia znalazło się sformułowanie: „Nie jest to dla mnie ważne”.

Jedynie nieco ponad połowa respondentów podejmuje działania zmniejszające ilość generowanych opakowań plastikowych, przy czym zaledwie 70% z nich dokładnie segreguje śmieci. Na pytanie czy sąsiedzi z bloku prawidłowo dbają o segregację 23% odpowiadających zaznaczyło odpowiedź negatywną. Z danych GUS wynika też, że Polacy wytwarzają coraz więcej odpadów – w 2021 r. było to już 358 kg per capita rocznie (o 16 kg więcej niż w poprzednim roku). W kraju funkcjonuje też nadal ponad 2 tysiące dzikich wysypisk, gdzie trafiają nieposortowane opady, często niebezpieczne.

Dużo jeszcze więc musi się zmienić w naszej mentalności, abyśmy mogli sprostać ekologicznym normom UE, a zarazem sypiać z czystym sumieniem. Zdaniem ekspertów z firmy konsultingowej PwC zmiana musi dokonać się także na poziomie prawnym i instytucjonalnym. Branża recyklingu powinna otrzymać większe wsparcie finansowe, a zarazem powinno się złagodzić obostrzenia nałożone na recyklerów.