leki
Leki, środki lecznicze — Leki, produkty lecznicze – pierwiastki, związki chemiczne lub mieszanina związków pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, wykorzystywane w profilaktyce, leczeniu oraz diagnostyce chorób zwierząt i człowieka.
Definicja i sytuacja prawna w Polsce
Zgodnie z tekstem ustawy z dnia 6 września 2001 r. (Prawo farmaceutyczne) „produktem leczniczym jest substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne.”
Każdy produkt leczniczy przed wprowadzeniem na rynek farmaceutyczny podlega eksperymentalnym badaniom klinicznym. Pozwolenie na dopuszczenie leku do obrotu wydawane jest przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, a następnie podpisywane przez Ministra Zdrowia. Kontrolę nad procesem wytwarzania i obrotem produktów leczniczych sprawuje Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna.
Badaniem mechanizmów działania leków oraz skutków ich oddziaływania na organizm zajmuje się nauka zwana farmakologią. Przygotowywanie leków, ich produkcja i analiza jest domeną farmacji.
Działanie leków
Mechanizm działania leku polega na jego oddziaływaniu ze składnikami organizmu, w wyniku czego wyzwolony zostaje efekt farmakologiczny, mający na celu zapobieganie rozwojowi choroby lub hamowanie jej przyczyn lub objawów.
Działanie leku zależy od:
- właściwości fizykochemicznych (m.in. rozpuszczalność, stopień jonizacji, aktywność kapilarna i powierzchniowa);
- budowy chemicznej warunkującej łączenie się leku z właściwym receptorem farmakologicznym w docelowym miejscu w organizmie (punkt uchwytu farmakologicznego); działanie leku jest proporcjonalne do stężenia leku w punkcie uchwytu (do zastosowanej dawki
- cech osobniczych danego organizmu (masa ciała, wiek, płeć, stan zdrowia).
Losy leku w organizmie można w skrócie przedstawić jako LADME (nazwa powstała od pierwszych liter procesów zachodzących w organizmie po podaniu leku):
- L – liberation (uwolnienie),
- A – absorption (wchłanianie),
- D – distribution (rozmieszczenie),
- M – metabolism (metabolizm),
- E – excretion/elimination (wydalanie/usuwanie z organizmu).
Postacie leków
Substancja czynna leku, odpowiedzialna za jego działanie lecznicze, w procesie produkcji mieszana jest z substancjami pomocniczymi; mieszaninie tej następnie nadaje się odpowiednią postać leku (postać farmaceutyczną).
Podział postaci leków ze względu na właściwości fizykochemiczne:
- stałe – tabletki, kapsułki, drażetki, lingwetki, proszki, granulaty, czopki;
- półstałe – maści, kremy, pasty, żele
- płynne – roztwory, syropy, emulsje, zawiesiny, mazidła.
Drogi podawania leków
Sposób wprowadzenia leku do organizmu, czyli droga podawania leku, zależy od formy (postaci) leku, dawki leku, czasu jego wchłaniania, a także od indywidualnych wskazań leczniczych.
Wyróżnia się następujące drogi podawania leków:
- droga doustna – leki w postaci proszków, tabletek (rozpuszczalnych, musujących, powlekanych, drażowanych), kapsułek, pastylek, pigułek, granulatu, roztworu, syropu, zawiesiny, emulsji, kropli, pasty, żeli;
- droga wziewna (inhalacyjna) – leki w postaci aerozoli do wdychania (emulsji, roztworów lub zawiesin), głównie leki przeciwastmatyczne;
- droga przezskórna (transdermalna) – leki w postaci roztworów, zawiesin, emulsji, maści, żeli, kremów, aerozoli, pianek, plastrów ze środkiem przeciwbólowym, szamponów leczniczych;
- droga iniekcyjna (parenteralna) – leki podawane na drodze iniekcji (zastrzyków) domięśniowych, dożylnych i podskórnych z wykorzystaniem ampułek, fiolek, ampułkostrzykawek;
- droga doodbytnicza – leki w postaci proszków do sporządzania płynów i zawiesin, tabletek, czopków, kapsułek, kremów, maści, pianek, płynów, żeli.
Najszybsze działanie wykazują leki podane w formie iniekcji dożylnej.
Rodzaje leków
Klasyfikacja leków opiera się głównie na mechanizmie ich działania leczniczego (efekcie farmakologicznym) oraz ich zastosowaniu w diagnostyce, leczeniu i profilaktyce danych jednostek chorobowych.
Klasyfikacja anatomiczno-terapeutyczno-chemiczna (ATC) porządkuje leki ze względu na miejsce działania (poziom anatomiczny), jego funkcje terapeutyczną i efekt farmakologiczny (poziom terapeutyczny) oraz jego budowę chemiczną (poziom chemiczny).
Główne grupy anatomiczne leków w klasyfikacji ATC:
- A – przewód pokarmowy i metabolizm,
- B – krew i układ krwiotwórczy,
- C – układ sercowo-naczyniowy,
- D – dermatologia,
- G – układ moczowo-płciowy i hormony płciowe,
- H – leki hormonalne do stosowania wewnętrznego,
- J – leki przeciwinfekcyjne,
- L – leki przeciwnowotworowe i immunomodulujące,
- M – układ mięśniowo-szkieletowy,
- N – ośrodkowy układ nerwowy,
- P – leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze, repelenty,
- R – układ oddechowy,
- S – narządy wzroku i słuchu,
- V – różne.
Ze względu na działanie można wyróżnić m.in. następujące rodzaje leków:
- leki przeciwgorączkowe – obniżające gorączkę;
- leki przeciwbólowe (analgetyki) – powodujące analgezję (zniesienie czucia bólu);
- antybiotyki – hamujące rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych;
- leki antyseptyczne (odkażające) – zapobiegające rozwojowi drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w ranach
- leki normotymiczne (stabilizatory nastroju) – normalizujące zaburzenia nastroju;
- stymulanty (substancje psychoaktywne) – działające pobudzająco, zwiększające aktywność układu współczulnego lub ośrodkowego układu nerwowego;
- leki uspokajające – obniżające poziom stresu
- leki hormonalne – przywracające równowagę hormonalną organizmu.
