Globalne ocieplenie – przyczyny i skutki. Zapobieganie globalnemu ociepleniu

Pod pojęciem globalnego ocieplenia rozumiemy długotrwałe ogrzewanie się powierzchni Ziemi obserwowane od czasów rewolucji industrialnej. W ciągu dwóch ostatnich stuleci średnia temperatura na świecie wzrosła o ponad 1°C i nie przestaje rosnąć. Zmiana ta może wydawać się nieistotna, ale zdaniem naukowców ma bardzo drastyczne następstwa. Dlaczego więc niektórzy ludzie negują zjawisko globalnego ocieplenia?

W latach 1880-1980 w każdej dekadzie temperatura średnia rosła o 0,07°C. Od roku 1981 tempo to zwiększyło się jednak ponad dwukrotnie. W ciągu ostatnich 40 lat globalna roczna temperatura rośnie o 0,18° C na dekadę. Rekordy ciepła bite są praktycznie rok po roku. Przez ostatnie 140 lat, za które posiadamy wiarygodne dane meteorologiczne, dwa najcieplejsze lata odnotowano w 2016 i 2019 r. Czy to przypadek? 

Globalne ocieplenie a zmiany klimatu

Pojęcie globalnego ocieplenia niesłusznie bywa stosowane zamiennie z pojęciem zmian klimatycznych. To pierwsze zjawisko jest tymczasem znacznie węższe i dotyczy wyłącznie wzrostu globalnej temperatury wskutek gazów gromadzących się w atmosferze, czyli tzw. efektu szklarniowego. Zmiany klimatyczne dotyczą szerszej perspektywy czasu i obejmują nie tylko temperaturę, ale także opady czy cyrkulację wiatrów na planecie. Jest to więc pojęcie szersze, które oprócz globalnego ocieplenia obejmuje również lokalne oziębienia oraz cały szereg zjawisk meteorologicznych.

Przyczyny wzrostu temperatury na Ziemi

Aby wyjaśnić istotę globalnego ocieplenia, należy najpierw zgłębić zjawisko efektu szklarniowego. Do podgrzania atmosfery dochodzi wskutek gromadzenia się w niej dużych ilości dwutlenku węgla oraz innych gazów cieplarnianych, w szczególności metanu, tlenku azotu, pary wodnej oraz syntetycznych gazów fluorowych. W normalnej sytuacji promieniowanie słoneczne odbijałoby się od powierzchni Ziemi i wędrowało z powrotem do kosmosu. Wspomniane gazy zatrzymują jednak ciepło energii słonecznej i akumulują je w długim okresie.

Mimo że w ostatnich 800 tysiącach lat naturalne cykle zmian klimatycznych sprawiały, że Ziemia nagrzewała się i stygła, współczesny intensywny wzrost temperatury przypisywany jest przede wszystkim działalności człowieka. Głównym problemem w tym zakresie jest spalanie paliw kopalnych, czyli węgla, ropy naftowej oraz gazu ziemnego. Jego źródłem jest tradycyjna energetyka, transport i działalność przemysłowa. Dodatkowy balast dostarcza także rolnictwo produkujące ogromne ilości metanu. Nie bez znaczenia jest również cały proces pozyskiwania i przetwarzania paliw, emisje generowane przez budownictwo mieszkaniowe (w tym ogrzewanie, klimatyzacja, sprzęt AGD, itd.), deforestacja oraz wybory życiowe każdego z nas, w tym zależność od samochodów, sprzętu elektrycznego, kupno produktów sprowadzanych z dużych odległości, gospodarka śmieciami.

Negatywne skutki globalnego ocieplenia

Już dziś sukcesywny wzrost temperatury na świecie asocjowany jest z całym szeregiem negatywnych zmian, które wpływają na przyrodę, ale także życie człowieka. Jednym z głównych skutków są susze przekładające się na niższy poziom wody w rzekach, jeziorach, na mokradłach, ale także glebie.

Gdy wysychają wody gruntowe, wiele roślin i zwierząt nie jest w stanie przetrwać, a rolnictwo doznaje ogromnych szkód, które z kolei rodzą biedę i głód. Najbardziej narażone są oczywiście mniej rozwinięte społeczeństwa, w większym stopniu uzależnione od upraw. Według raportu Komisji Europejskiej z 2018 r. wrażliwość na suszę w szczególny sposób dotyczy Ukrainy, Białorusi, części Rumunii, Bośnie i Hercegowiny. Zagrożenie jest poważne jednak także i w Polsce. Szacuje się, że w najbliższych latach ucierpią również Portugalia, hiszpańska Galicja oraz część Turcji. Szkody społeczne z powodu długotrwałej suszy od ponad 10 lat ponoszą też Kalifornia, Północne Ontario w Kanadzie oraz wiele krajów Południowej Ameryki. A warto dodać, że mniej wody to także poważne ograniczenie potencjału elektrowni wodnych, które mają ochronić nas przed spalaniem paliw kopalnych.

Kolejnym problemem jest topnienie lodowców i pokrywy lodowej na biegunach. Odpowiada za nie zarówno wzrost temperatury powietrza, jak i wzrost poziomu wody w oceanach. Stopiony lód podnosi poziom mórz (od 1900 r. zaobserwowano już jego 20-centymetrowy wzrost) zagrażając strefom przybrzeżnym. Amerykańska agencja NOAA przewiduje, że do 2100 roku przybędą nawet 3 metry wody, co spowoduje nie tylko wyniszczenie całych ekosystemów, ale także klęskę w nadmorskich miastach. Gdy dodać do tego coraz intensywniejsze huragany oraz silne opady w niektórych częściach świata, można zaryzykować twierdzenie, że obszary, których nie dosięgnie susza, zostaną zatopione.

Globalne ocieplenie co prawdo samo nie powoduje pożarów, ale ewidentnie im sprzyja. Upalne lata rodzą bowiem suszę, w czasie której wystarczy przypadkowa iskra, aby żywioł rozszalał się na dobre. Winna bywa bezmyślność człowieka, ale także błyskawice. Niestety, straty już są katastrofalne. W 2003 r. w skutek wyjątkowo ciepłego lata w Europie spłonęły 22 miliony hektarów od Syberii po północne Chiny i Mongolię. Dym z tego pożaru dosięgnął nawet Kioto w Japonii. Na przełomie 2019/2020 r. w Australii spłonęło 17 hektarów, w wyniku czego zginęły dziesiątki ludzi i 3 miliardy zwierząt, w tym 61 tysięcy koali. Był to najcieplejszy sezon na Antypodach od 1910 r, z liczbą opadów poniżej 40% średniej. A to nie wszystko! W 2004 r. płonęła Alaska, zaś w 2014 r. Północnozachodnie Terytoria w Kanadzie.

Czarny scenariusz, w którym ludzkość nie zdoła zatrzymać globalnego ocieplenia przewiduje ekstremalną suszę, kolejne masowe pożary lasów, rozległe powodzie i intensywne burze tropikalne. Razem zjawiska te mają poważnie zagrozić dobrobytowi dziesiątek milionów ludzi na całym świecie. Gdyby temperatura na świecie wzrosła o więcej niż 2°C, doszłoby do wymarcia setek gatunków roślin i zwierząt.

Jak zatrzymać ocieplenie klimatu?

W 2022 r. w Egipcie odbył się Światowy Szczyt Klimatyczny COP27. W ramach obrad potępiono opóźnianie wdrażania zobowiązań, które mają zatrzymać globalne ocieplenie na bezpiecznej zdaniem naukowców granicy 1,5°C. Niestety, przy obecnym podejściu zarówno krajów uprzemysłowionych, jak i rozwijających się, nierealny wydaje się nawet pułap 2°C.

Od 2015 r. większość krajów wprowadza co prawda działania mające na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych, ale tempo zmian jest wciąż niewystarczające. Tymczasem według aktualnej agendy ONZ do 2050 r. na naszej planecie ma być osiągnięta zerowa emisja netto. Chodzi o sytuację, w której całkowita emisja dwutlenku węgla przez dany kraj jest zrównoważona przez jego pochłanianie lub wychwyt. W ramach tej idei zakłada się przede wszystkim:

• Ograniczenie redukcji emisji poprzez inwestycje w zieloną energię, modernizację technologii przemysłowych, edukację konsumentów, itd.
• Usuwanie CO₂ z atmosfery poprzez masowe sadzenie drzew oraz odnowę i ochronę istniejących lasów.
• Wychwytywanie dwutlenku węgla poprzez specjalną technologię DAC (Direct Air Capture). Na świecie istnieje już 18 zakładów zajmujących się ekstrakcją CO₂ z powietrza, a planowana jest budowa dalszych. Do 2030 r. miałyby one rocznie wychwytywać nawet 60 megaton CO₂!

Do inicjatywy zerowej emisji netto przyłączyło się już oficjalnie ponad 80 krajów z całego świata, w tym m.in. Chiny, USA, Indie oraz cała Unia Europejska. Z analiz ekologicznych wynika, że jeśli cel udałoby się osiągnąć do roku 2052, możliwe będzie utrzymanie globalnego ocieplenia w ramach ustalonego limitu 1,5°C. Jeśli perspektywa zerowej emisji oddali się do 2070 r., ocieplenie będzie można zatrzymać na poziomie 2°C.

Co ważne, pozytywny scenariusz da się zrealizować nawet w przypadku, że nie wszystkie kraje przyłączą się do inicjatywy – gro odpowiedzialności spoczywa bowiem na największych producentach gazów cieplarnianych, czyli Chinach, USA, Unii Europejskiej, Indiach i Rosji. Pierwsze trzy z nich generują ponad 41% całkowitej emisji, podczas gdy 100 ostatnich państw na liście jedynie 3,6%!

Czy globalne ocieplenie jest realne?

Niestety, na świecie istnieje dość szeroki ruch zaprzeczający idei globalnego ocieplenia. Zdaniem jego przedstawicieli naukowcy niesłusznie łączą działalność człowieka ze wzrostem temperatury na Ziemi. Do grupy tej należą nie tylko sceptycy upatrujący wszędzie teorii spiskowych, ale także biznes i politycy, którym strategii ograniczania emisji uderza w indywidualne interesy. W samych tylko Stanach Zjednoczonych pięć największych przedsiębiorstw z sektora paliwowego wydaje rocznie 200 milionów dolarów na lobbying i blokowanie działań pro-klimatycznych.

Ruch ten otwarcie zaprzecza naukowym dowodom na temat globalnego ocieplenia oskarżając badaczy o manipulację danymi, podnosząc argumenty o kolosalnych ekonomicznych kosztach walki z nieistniejących ociepleniem, a nawet sugerując, że wzrost temperatury jest dla ludzkości korzystny, bo sprzyjać będzie wydłużeniu sezonu upraw. Twierdzenia te są jednoznacznie szkodliwe, nieodpowiedzialne i jawnie przeczą zdrowemu rozsądkowi.