cykl miesiączkowy
Cykl miesiączkowy, cykl menstruacyjny – regularne, powtarzające się w cyklu miesięcznym, zmiany w przysadce mózgowej, jajnikach i drogach rodnych dojrzałych płciowo kobiet i samic niektórych gatunków ssaków naczelnych mające na celu przygotowanie ich organizmu do zapłodnienia i implantacji (zagnieżdżenia się) zarodka w ścianie macicy. Cykl miesiączkowy podlega kontroli układu nerwowo-hormonalnego i regulowany jest za pośrednictwem hormonów podwzgórza (gonadoliberyn, GnRH) pobudzających przedni płat przysadki mózgowej do wydzielania hormonów gonadotropowych (gonadotropin) – folikulotropiny (FSH) stymulującej wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i wydzielanie estrogenów przez jajniki oraz lutropiny (LH) odpowiedzialnej za prawidłowy przebieg jajeczkowania (owulacji) oraz wydzielanie przez jajniki progesteronu. Cykl miesiączkowy trwa przeważnie ok. 28 dni; składa się z czterech faz – fazy menstruacyjnej (fazy krwawienia miesięcznego), fazy folikularnej (fazy pęcherzykowej), fazy owulacyjnej (fazy jajeczkowania) i fazy lutealnej.
Cykl płciowy
Cykl płciowy (cykl rozrodczy) stanowi zespół cyklicznych, regularnie powtarzających się zmian zachodzących w przysadce mózgowej, jajnikach i drogach rodnych samic większości ssaków, przygotowujących ich organizm do zapłodnienia i implantacji, czyli zagnieżdżenia się zarodka w ścianie macicy (ciąży). Zmiany te obejmują wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyka Graafa), owulację (jajeczkowanie), czyli uwalnianie dojrzałych, gotowych do zapłodnienia komórek jajowych, powstawanie ciałka żółtego z pękniętego pęcherzyka Graafa, które przekształca się w ciałko żółte ciążowe wydzielające hormony przygotowujące wyściółkę macicy do przyjęcia zarodka bądź ulega zanikowi, gdy nie dojdzie do zapłodnienia. Cykl płciowy podlega kontroli i regulacji za pośrednictwem neurohormonów podwzgórza (gonadoliberyn, GnRH) pobudzających przedni płat przysadki mózgowej do wydzielania hormonów gonadotropowych – folikulotropiny (FSH) stymulującej wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i wydzielanie estrogenów oraz lutropiny (LH) odpowiedzialnej za prawidłowy przebieg owulacji i wydzielanie progesteronu.
Cykl płciowy kobiet i samic niektórych gatunków ssaków naczelnych (np. szympansów), zwany cyklem miesiączkowym bądź cyklem menstruacyjnym, zróżnicowany jest na fazę folikularną (fazę pęcherzykową), fazę owulacyjną (fazę jajeczkowania), fazę lutealną i fazę menstruacyjną (fazę krwawienia miesięcznego). Cykl miesiączkowy kobiety trwa przeważnie ok. 28 dni (20-40 dni) i występuje regularnie w cyklu miesięcznym od momentu uzyskania dojrzałości płciowej (12-13 rok życia) do chwili fizjologicznego zatrzymania tego cyklu, czyli menopauzy (46-54 rok życia) spowodowanej spadkiem produkcji estrogenów i progesteronu przez jajniki wskutek obniżenia ich wrażliwości na hormony wydzielane przez przedni płat przysadki mózgowej. Cykl płciowy samic pozostałych gatunków ssaków (cykl estralny, cykl rujowy) charakteryzuje się brakiem krwawienia miesięcznego (tzw. menstruacja ukryta); jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia zgrubiała wyściółka macicy przygotowana do implantacji zarodka nie jest wydalana na zewnątrz w postaci krwawienia lecz podlega zwrotnej resorpcji.

Fazy cyklu miesiączkowego
Cykl menstruacyjny (cykl miesiączkowy) stanowią dwa ściśle powiązane i zsynchronizowane ze sobą cykle podlegające regulacji za pośrednictwem hormonów podwzgórza, przedniego płata przysadki mózgowej oraz jajników – cykl maciczny obejmujący zmiany w śluzówce macicy (endometrium) przygotowujące ją do implantacji (zagnieżdżenia się) zarodka w razie zapłodnienia komórki jajowej i podtrzymywanie jego rozwoju oraz cykl jajnikowy obejmujący zmiany zachodzące w jajnikach związane ze wzrostem i rozwojem pęcherzyków jajnikowych oraz produkcją i uwalnianiem dojrzałych komórek jajowych. Cykl jajnikowy składa się z fazy folikularnej (fazy pęcherzykowej), fazy owulacyjnej (fazy jajeczkowania) oraz fazy lutealnej. Cykl maciczny jest zróżnicowany na fazę menstruacyjną (fazę krwawienia miesięcznego), fazę proliferacyjną oraz fazę wydzielniczą. Średnia długość cyklu miesiączkowego kobiety wynosi ok. 28 dni; pierwszym dniem cyklu jest dzień wystąpienia krwawienia miesięcznego, ostatnim – ostatni dzień przed wystąpieniem kolejnej miesiączki.
Faza menstruacyjna (faza krwawienia miesięcznego), pierwszą faza cyklu miesiączkowego (cyklu jajnikowego i cyklu macicznego), zachodzi przeważnie między 1.-5. dniem cyklu i trwa ok. 3-5 dni. Faza menstruacyjna jest wynikiem spadku poziomu estrogenów i progesteronu spowodowanym degeneracją ciałka żółtego zachodzącą w przypadku braku zapłodnienia komórki jajowej i implantacji zarodka w macicy. Zewnętrzne warstwy tkanki endometrialnej (endometrium) rozbudowane w fazie lutealnej cyklu ulegają więc złuszczeniu i wydalane są na zewnątrz przez pochwę wraz z krwią z uszkodzonych naczyń krwionośnych wyściółki macicy, komórkami nabłonka pochwy oraz czynnikami fibrynolitycznymi zapobiegającymi krzepnięciu krwi (np. plazminą). Kobieta w trakcie miesiączki traci około 30 ml krwi; fazie tej mogą towarzyszyć bolesne skurcze podbrzusza, zawroty i bóle głowy, nudności i biegunkimigrenowymi.
Faza folikularna (faza pęcherzykowa, faza proliferacyjna) stanowiąca drugą fazę cyklu miesiączkowego zachodzi przeważnie pomiędzy 6.-14. dniem cyklu i trwa ok. 9 dni. Faza folikularna, obejmująca wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyka Graafa) oraz dojrzewanie komórki jajowej, regulowana jest przez hormon dojrzewania pęcherzyków, folikulotropinę (FSH), wspomaganą przez hormon luteinizujący, lutropinę (LH), uwalniane przez przedni płat przysadki mózgowej pod wpływem hormonu podwzgórza, gonadoliberyny (GnRH), i same komórki wzrastających pęcherzyków jajnikowych wydzielających estrogeny (głównie estradiol). Wysokie stężenie estradiolu uwalnianego przez rosnące pęcherzyki jajnikowe wzmaga uwalnianie gonadotropin (FSH i LH) przez przedni płat przysadki, co stymuluje pęcherzyki te do wydzielania większych ilości hormonów steroidowych. Estrogeny pobudzają intensywną odbudowę (proliferację) i pogrubianie czynnościowej warstwy błony śluzowej macicy (endometrium) z gruczołami i naczyniami krwionośnymi, co stanowi przygotowanie do przyjęcia zarodka. Faza folikularna cyklu jajnikowego jest więc ściśle związaną z fazą proliferacyjną cyklu macicznego.

Faza owulacyjna (faza jajeczkowania), stanowiąca trzecią fazę cyklu menstruacyjnego, występuje około 14. dnia cyklu, przeważnie około jednego dnia po szczycie wydzielania hormonów gonadotropowych z przedniego płata przysadki mózgowej zachodzącego dzięki oddziaływaniu neurohormonów podwzgórza (gonadoliberyn, GnRH) – folikulotropiny (FSH) stymulującej dojrzewanie komórki jajowej i lutropiny (LH) warunkującej prawidłowy przebieg owulacji. Pod wpływem wysokiego poziomu gonadotropin, w szczególności lutropiny (tzw. przedowulacyjnej fali LH) ściana dojrzałego pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyka Graafa) ulega pęknięciu, w wyniku czego w jajniku dochodzi do uwolnienia dojrzałej, gotowej do zapłodnienia komórki jajowej do jajowodu (owulacji). Niektóre kobiety w trakcie trwania fazy owulacyjnej odczuwają charakterystyczny ból w podbrzuszu po stronie jajnika, w którym doszło uwolnienia komórki jajowej (ból owulacyjny); inne objawy związane z owulacją obejmują podwyższoną temperaturę ciała, zwiększoną wrażliwość piersi, plamienie z pochwy (plamienie owulacyjne) oraz zmiany trądzikowe.
Faza lutealna (faza wydzielnicza), stanowiąca czwartą fazę cyklu miesiączkowego, zachodzi między 15.-28. dniem cyklu i trwa ok. 14 dni do chwili wystąpienia następnego krwawienia miesiączkowego, czyli rozpoczęcia nowego cyklu menstruacyjnego. Fragmenty komórek pozostałe w jajniku po pękniętym w fazie owulacyjnej pęcherzyku Graafa przekształcają się pod wpływem oddziaływania folikulotropiny (FSH) i lutropiny (LH) w ciałko żółte. Pełni ono funkcję gruczołu wydzielania wewnętrznego, które w odpowiedzi na stale utrzymujące się wysokie stężenie lutropiny (LH) przedniego płata przysadki mózgowej wydziela estrogeny (estradiol) i progesteron. Hormony te przygotowują błonę śluzową macicy (endometrium) do przyjęcia zarodka w razie zapłodnienia, pobudzając dalszą rozbudowę tkanki endometrialnej, wzrost jej ukrwienia i rozwój gruczołów wyściółki macicy wydzielających bogaty w składniki odżywcze płyn służący podtrzymywaniu zarodka przez jego implantacją (zagnieżdżeniem się) w ścianie macicy. Faza lutealna cyklu jajnikowego jest więc powiązana z fazą wydzielniczą cyklu macicznego. Ciałko żółte utrzymuje się w jajniku przez ok. 10-12 dni i jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia ulega zanikowi (luteoliza); spadek stężenia wydzielanych przez ciałko żółte estradiolu i progesteronu wywołuje złuszczanie się śluzówki macicy i rozpoczęcie nowego cyklu miesiączkowego wraz z pojawieniem się krwawienia.

Zaburzenia cyklu miesiączkowego
Zaburzenia cyklu miesiączkowego związane są głównie z jego nieprawidłowym przebiegiem (zaburzenia długości cyklu, zaburzenia obfitości krwawienia) oraz występowaniem objawów utrudniających bądź uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie w życiu codziennym (dolegliwości bólowe). Zaburzenia miesiączkowania są z reguły spowodowane zaburzeniami hormonalnymi (np. nadmiar prolaktyny wydzielanej przez przedni płat przysadki mózgowej, niedobór progesteronu w drugiej fazie cyklu, niedoczynność i nadczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników); ich przyczyną są również wady rozwojowe narządów rozrodczych (np. niedorozwój jajników i macicy), choroby układu rozrodczego (endometrioza, polipy jajników, mięśniaki i polipy macicy), zaburzenia krzepliwości krwi, stosowanie niektórych leków (np. sterydów, hormonalnych leków antykoncepcyjnych), zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) oraz styl życia (stosowanie diet odchudzających, nadmiar treningów, przepracowanie, niedostatek snu, stres). Do najczęściej występujących zaburzeń cyklu miesiączkowego należą nieregularne cykle miesiączkowe, brak krwawienia miesiączkowego, obfite krwawienie miesiączkowe, bolesne miesiączki i zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS).



