Definicja pojęcia:

płuca

Płuca narządy oddechowe służące do oddychania tlenem atmosferycznym, występujące głównie u kręgowców lądowych oraz u ryb dwudysznych (przekształcony pęcherz pławny). Płuca mają postać cienkościennych worków, zbudowanych z warstwy zewnętrznej (opłucna płucna), środkowej (tkanka łączna z siecią naczyń włosowatych) oraz wewnętrznej (nabłonek oddechowy złożony z pneumocytów). Płuca kręgowców położone są w pobliżu kręgosłupa po obu stronach serca; u gadów, ptaków i ssaków zajmują jamę klatki piersiowej.
  1. Położenie płuc
  2. Budowa płuc
  3. Funkcje płuc
  4. Choroby płuc

Położenie płuc

Płuca kręgowców położone są w pobliżu kręgosłupa po obu stronach serca; płuca ryb dwudysznych (przekształcony pęcherz pławny) łączą się z przełykiem po stronie brzusznej. Płuca gadów, ptaków i ssaków znajdują się w jamie klatki piersiowej; płuca ssaków oddzielone są od jamy brzusznej przeponą. Każde płuco otoczone jest workiem opłucnej składającej się z opłucnej płucnej pokrywającej płuca oraz opłucnej ściennej wyściełającej wewnętrzną powierzchnię jamy klatki piersiowej. Ptaki nie posiadają opłucnej; ich płuca zrośnięte są z grzbietową ścianą klatki piersiowej. Płuco prawe od płuca lewego oddziela śródpiersie, w obrębie którego znajduje się serce, aorta, żyły główne, grasica, przełyk, tchawica wraz z oskrzelami, nerwy, przewód piersiowy oraz węzły chłonne.
Układ oddechowy człowieka, źródło: shutterstock

Budowa płuc

Płuca mają postać cienkościennych worków zbudowanych z trzech warstw – warstwy zewnętrznej (opłucna płucna), warstwy środkowej (tkanka łączna z siecią włosowatych naczyń krwionośnych) i warstwy wewnętrznej (jednowarstwowy nabłonek oddechowy zbudowany z pneumocytów). Nabłonek oddechowy ryb i płazów składa się z jednego typu pneumocytów; u gadów, ptaków i ssaków składa się z pneumocytów typu I stanowiących miejsce wymiany gazowej i pneumocytów typu II magazynujących surfaktant, zmniejszający napięcie powierzchniowe i zapobiegający zlepianiu się komórek nabłonka podczas wydechu. W płucach gadów, ptaków i ssaków (z wyjątkiem człowieka) występują także pneumocyty typu III (komórki szczoteczkowe) pełniące funkcję chemoreceptorów.

Płuca płazów są krótkie i kuliste (płazy bezogonowe) lub wydłużone i wąskie (płazy ogoniaste i beznogie). Wewnętrzna powierzchnia płuc może być gładka (traszki, odmieniec jaskiniowy) bądź zawierać liczne przegrody wewnętrzne dzielące płuca na komory (płazy bezogonowe). Płazy nie posiadają oskrzeli. Salamandry bezpłucne nie mają płuc; wymiana gazowa odbywa się przez skórę i nabłonek jamy gębowo-gardzielowej.
Budowa pęcherzyka płucnego, fot. shutterstock
Płuca gadów charakteryzują się silnie pofałdowaną powierzchnię wewnętrzną; u żółwi, waranów i krokodyli posiada ona budowę gąbczastą złożoną z licznych beleczek wypełniających środkową część płuca. Gady posiadają oskrzela wewnętrzne; u wielu gatunków występują cienkościenne worki powietrzne stanowiące magazyn powietrza oddechowego. Węże zwykle posiadają tylko płuco prawe; u amfisben funkcjonuje wyłącznie płuco lewe.

Płuca ptaków posiadają budowę tubularną – zbudowane są z otwartego systemu kanalików powietrznych (kapilar powietrznych) oplecionych siecią naczyń włosowatych, który stanowi miejsce wymiany gazowej. Kanaliki powietrzne połączone są z oskrzelikami trzeciorzędowymi (parabronchiami). Płuca ptaków wspomagane są przez cienkościenne worki powietrzne otwierające się do oskrzeli pierwszo- i drugorzędowych.

Płuca ssaków mają budowę pęcherzykową; są zwykle podzielone szczelinami na kilka płatów (trzy płaty w każdym płucu u większości ssaków lądowych; trzy płaty w płucu prawym i dwa płaty w płucu lewym u człowieka). Opłucna płucna wnikająca do wnętrza płuc dzieli płaty na zraziki zawierające oskrzeliki końcowe, rozdzielające się na oskrzeliki oddechowe. Oskrzeliki oddechowe rozgałęziają się natomiast na przewodziki oddechowe zakończone pęcherzykami płucnymi, które stanowią główne miejsce wymiany gazowej.
Budowa anatomiczna płuc człowieka, źródło: shutterstock

Funkcje płuc

Płuca kręgowców są narządami oddechowymi służącymi do oddychania, czyli wymiany gazów oddechowych (tlenu i dwutlenku węgla) pomiędzy organizmem a otaczającym go środowiskiem. Oddychanie (respiracja) obejmuje pobieranie powietrza do płuc, wymianę gazową zachodzącą w płucach, transport gazów oddechowych we krwi za pośrednictwem hemoglobiny oraz wymianę gazową między krwią a tkankami organizmu. Wentylacja płuc wspomagana jest przez skurcze dna jamy gębowo-gardzielowej (płazy), obecność worków powietrznych (ptaki) i ruchy klatki piersiowej (gady, ptaki, ssaki).

Płuca kręgowców, prócz funkcji oddechowej, pełnią również funkcję filtrującą. Dostające się do płuc zanieczyszczenia, substancje szkodliwe lub drobnoustroje chorobotwórcze (wirusy, bakterie) są zlepiane i unieszkodliwiane przez śluz wydzielany przez komórki kubkowe nabłonka oddechowego. Zanieczyszczony śluz przesuwany jest następnie przez rzęski do oskrzelików, skąd jest usuwany podczas kaszlu lub przełykania. Makrofagi pęcherzykowe obecne na wewnętrznej powierzchni pęcherzyków płucnych pochłaniają cząstki pyłów dostające się do ich wnętrza.

Płuca odgrywają istotną rolę w utrzymaniu homeostazy; biorą udział w regulacji ciśnienia, objętości i składu krwi w ramach układu renina-angiotensyna-aldosteron (angiotensyna II powstaje w naczyniach krwionośnych płuc) oraz równowagi kwasowo-zasadowej organizmu (usuwanie dwutlenku węgla w procesie oddychania).

Choroby płuc

Choroby płuc mogą być wywoływane przez procesy zapalne obejmujące płaty, oskrzela lub miąższ płuc (wirusowe zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie płuc, grzybicze zapalenie płuc, przewlekłe zapalenie płuc), zmiany chorobowe układu krążenia (zawał płuca – zakrzep lub zator w naczyniach płucnych, obrzęk płuc – niewydolność lewej komory serca), palenie tytoniu (przewlekła obturacyjna choroba płuc, rak płuc), kontakt z substancjami szkodliwymi (pylica) oraz zaburzenia wrodzone (mukowiscydoza, hipoplazja płuca).
Oddychanie, źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Janina Sokołowska-Pituchowa; “Anatomia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015.;
  2. Henryk Szarski (red.); “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.;
  3. Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
  4. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VIII ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.;
  5. Valerie C. Scanlon, Tina Sanders; “Essentials of Anatomy and Physiology”; F.A. Davis Company 2006. ;
  6. Elaine N. Marieb, Suzanne M. Keller; “Essentials of Human Anatomy & Physiology, Global Edition ”; Pearson 2017.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.6
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź