Owca domowa – jak hodować wełniste ssaki?
Na świecie jest dziś ok. 1 miliarda owiec domowych hodowanych na mięso, wełnę oraz mleko. Prym w produkcji wiodą Chiny, a za nimi plasują się Indie oraz Australia. W Polsce hodowla jest uważana za mało opłacalną, a liczebność stad nie przekracza 300 tys. sztuk. To wielka szkoda, gdyż zdaniem naukowców istnieje wiele korzyści ekologicznych i zdrowotnych związanych z hodowlą owiec domowych. Dopłaty mogą zaś finansowo wesprzeć całe przedsięwzięcie.
Przed około 4 mln lat owca i koza były jednym i tym samym zwierzęciem. W wyniku rozdzielenia się ich linii wykształciły się owce dzikie, a wśród nich muflony. To właśnie te ostatnie dały początek owcy domowej (Ovis aries), a domestykacja gatunku miała najprawdopodobniej miejsce ponad 10 tys. lat temu na terenie dzisiejszego Iranu. Początkowo udomowienie wiązało się wyłącznie z pozyskiwaniem mięsa, ale już w piątym tysiącleciu p.n.e. człowiek zaczął doceniać izolujące właściwości owczej wełny.
Biała jak owca domowa? Wygląd może mylić
Owca domowa jest mniejszym przedstawicielem rodziny wołowatych, a więc ssaków parzystokopytnych. Ich cechą charakterystyczną jest kędzierzawa wełna porastająca skórę na tułowiu, a czasem również pysku. Jeśli chodzi o rogi, to w zależności od genetycznych modyfikacji mogą je mieć tylko barany, obie płcie albo żadna. Niejednoznaczna jest również kolorystyka owcy domowej. Rasy białe, znane z książek dla dzieci, przeplatają się bowiem z różnymi odcieniami brązu, czernią, a niektóre bywają wręcz srokate! Biała wełna jest oczywiście preferowana przez hodowców, gdyż ułatwia barwienie.
Maciorki mogą osiągać wagę od 45 do 100 kg, zaś barany nawet do 160 kg. Obie płcie bardzo dobrze słyszą i mają doskonałe widzenie peryferyjne, obejmujące nawet 320° – trudno je więc zaskoczyć z znienacka. Wzrok owcy domowej cechuje jednak niska percepcja głębokości, z którego to powodu nawet małe zagłębienia w podłożu sprawiają, że zwierzęta stają jak wryte.
Owca domowa – długość życia i zwyczaje dietetyczne
Jagnięta mają 20 zębów mlecznych, które stopniowo ustępują miejsca zębom stałym. Z czterech przednich par jedna wypada każdego roku, co pozwala na łatwe oszacowanie wieku owcy domowej. Wygląd szczęki w dojrzałym wieku lat czterech to garnitur liczący 32 zęby. Z czasem, siekacze ulegają jednak zniszczeniu, a zwierzęta mają coraz więcej problemów z żywieniem, co odbija się na zdrowiu i płodności. Średnia oczekiwana długość życia owcy to 10-12 lat, choć zdarzają się rekordzistki, które dożywają 20 lat.
Zniszczone zęby wynikają oczywiście z ciągłego przeżuwania. W sezonie owce pozostawiane są na wypas, gdzie raczą się głównie trawą, warzywami oraz zielonymi częściami niższych roślin, starannie wybieranymi dzięki długim językom. Pożywienie przesuwa się w dół układu pokarmowego do czteroczęściowego żołądka, z którego drugiej części, tzw. czepca, jest często zwracane do jamy ustnej do ponownego przeżucia. Taki system umożliwia maksymalne wykorzystanie wartości odżywczych w strawie. Zimą, gdy pastwiska są ogołocone, hodowcy dostarczają owocom siana. W przeciwieństwie do kóz, owce dobrze radzą sobie na mało urozmaiconej diecie, a do szczęścia brakuje im jedynie sól do lizania oraz duże ilości świeżej wody.
Dodajmy, że trudno o zwierzę tak skutecznie eksploatujące pastwiska jak owca domowa. Jak hodować więc stada, aby zawsze miały co jeść? Intensywna rotacja jest wymagana i musi obejmować co najmniej kilka pól, tak, aby każde miało szansę się zregenerować. Na szczęście, jako istoty bardzo towarzyskie i ślepo podążające za swoim liderem, owce domowe dają się dość łatwo manipulować w zakresie pożądanych wędrówek. Ociągającym się pomagają zaś psy pasterskie, nie na darmo zwane przecież owczarkami.
Jak żyje owca domowa? Ciekawostki
Stadny instynkt owcy uważany jest często za dowód braku intelektu. W rzeczywistości owca domowa zaskakuje zdolnością do rozpoznawania ludzi i zapamiętywania twarzy, a nawet wydaje się reagować na nasze emocje. Jest też bardzo komunikatywna i porozumiewa się z członkami swego stada szerokim repertuarem beczenia, burczenia i pochrząkiwania.
Owca domowa dość szybko osiąga dojrzałość seksualną (6-8 miesięcy), a w praktykach rozpłodowych hołduje zasadzie jednego barana na całe stado samic. Gdyby samców było na pastwisku więcej, muszą oczywiście o prawo do ojcostwa stoczyć walkę. Właśnie w okresie godowym barany stają się więc bardzo nieprzyjazne, a nierzadko wręcz niebezpieczne dla ludzi. Po 5-miesięcznej ciąży rodzi się jedno, dwa, a czasem więcej jagniąt, które po godzinie wstają na własne nogi.
Ciekawostka: Owca domowa jest jedynym gatunkiem poza człowiekiem, który bywa homoseksualny w sposób wyłączny – nie uznając współżycia z płcią przeciwną.
Owca domowa – rasy
Na świecie jest ponad 200 ras owcy domowej powstałych w ramach selektywnego krzyżowania. Te rodzime są zwykle mniej wydajne i jest to jedna z przyczyn spadku zainteresowania rolników owcą domową. Dopłaty do produkcji przewidziane przez WPR faworyzują jednak właśnie polskie rasy, takie jak cakiel podhalański, czarnogłówka, Corriedale, barwna owca górska, wrzosówka czy świniarka, uważana za najstarszą rasę krajową.
Na świecie popularnością cieszy się m.in. bardzo plenna, mięsna rasa Dorset Horn, dostarczająca wysokiej jakości wełny rasa merynos czy duża rasa Suffolk, hodowana głównie dla wysokiej jakości mięsa.
Owca domowa – ile kosztuje?
W zależności od rasy owcy domowej ceny za pojedynczą sztukę kształtują się na poziomie od 250 zł wzwyż. Sprzedawcy często oferują pary lub małe stadka, gdyż owce domowe nie powinny być hodowane samotnie. Nieco tańsze są miniaturki, ale rasy o wysokiej jakości wełny, typu merynosy, mogą kosztować nawet ok. 500 złotych.
Roczne utrzymanie owcy domowej to wydatek rzędu ok. 400 złotych – obejmuje on schronienie i pokarm na zimę, dzierżawę pastwisk, opiekę nad stadem oraz koszty weterynaryjne. Informacje o dotacjach na hodowlę owcy domowej znaleźć można w serwisie informacyjnym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
- „Sheep” Britannica, https://www.britannica.com/animal/domesticated-sheep, 25/01/2024;
- “REVEALING THE HISTORY OF SHEEP DOMESTICATION USING RETROVIRUS INTEGRATIONS B.” Chessa i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3145132/, 25/01/2024;
- “Domestic sheep” Animalia, https://animalia.bio/domestic-sheep, 25/01/2024;
- “Facts about sheep” Alina Bradford, https://www.livescience.com/52755-sheep-facts.html, 25/01/2024;
- “Sheep Lifespan: How Long Do Sheep Live?” Volia Schubiger, https://a-z-animals.com/blog/sheep-lifespan-how-long-do-sheep-live/, 25/01/2024;
