Zielone zwierzęta, czyli jak zgubić się w trawie
Świat i zwierzęta w nim żyjące odmieniają się przez wszystkie kolory tęczy – zieleń jest jednym z tych najbardziej „naturalnych”. Paradoksalnie nie ma jednak na Ziemi zielonych ssaków; są wyłącznie owady, płazy, gady i ptaki. Jak to możliwe? Dlaczego zielone zwierzęta mają taką a nie inną barwę i skąd się ona naprawdę bierze?
U roślin zielona barwa jest oczywistością. Ich tkanki zawierają bowiem barwnik chlorofil, bez którego nie mogłyby oddychać, odżywiać się, żyć. Ssaki jedzące rośliny metabolizują jednak chlorofil, więc nie może się on osadzać w ich skórze. O kolorach naszej cery, włosów i sierści decydują zupełnie pigmenty – eumelaniny oraz feomelaniny, z pomocą których można uzyskać wszystko od blondu po kruczoczarny kolor. Nie zmienia to jednak faktu, że zielone zwierzęta żyją i jest ich na świecie stosunkowo dużo.
Gładki wąż zielony
Do intensywnie zielonych zwierząt należy gładki wąż zielony (Opheodrys vernalis), spotykany dość powszechnie na łąkach, brzegach rzecznych, bagniskach i w lasach Stanów Zjednoczonych oraz Kanady. Ten niewielki gad (od 36 do 51 cm długości) jest niegroźny dla człowieka, a choć w wyjątkowo rzadkich przypadkach potrafi ugryźć, nie posiada jadu. Jest natomiast smacznym kąskiem dla szerokiej grupy drapieżników, od jastrzębi i czapli po niedźwiedzie i… koty domowe. Zielony kolor stał się dla niego najważniejszą linią obrony, dzięki któremu doskonale wtapia się w tło trawy. Aby zwiększyć swe szanse na przeżycie, gładki wąż zielony kiwa rytmicznie głową, starając się upodobnić do poruszanej wiatrem roślinności.
Gładki wąż zielony, fot. alessandrozocc/envato
Mamba pospolita
Kamuflaż wśród zieleni potrzebny jest nie tylko bezbronnym wężom. Mamba zielona (Dendroaspis viridis) to duży, nadrzewny wąż zamieszkujący wschodnią Afrykę, mierzący do 200 cm długości. Jego smukłe ciało pokrywają wyraziście zielone łuski grzbietowe oraz zielonożółte łuski brzuszne. Ten kamuflaż pozwala w spokoju zasadzki oczekiwać na ofiary – ptaki, nietoperze oraz gryzonie. Mamba pospolita do ataków i obrony wykorzystuje niezwykle silny koktajl, na który składają się neurotoksyny oraz kardiotoksyny. Niestety, ukąszenie dla człowieka często jest zabójcze i objawia się opuchlizną, zawrotami głowy, zaburzeniami oddychania, arytmią, a w końcu zatrzymaniem dopływu tlenu do mózgu. Śmierć może nastąpić już 30 minut od ukąszenia. Warto dodać, że w jednym drzewie może się kryć aż pięć dobrze zakamuflowanych mamb!
Zielona mamba, fot. wirestock/envato
Anolis zielony
Na drzewach życie spędza również anolis zielony (Anolis carolinensis), czyli średniej wielkości jaszczurka spotykana w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych. Jej głównym środkiem lokomocji jest… skakanie z gałęzi na gałąź, a cechą charakterystyczną fałd skórny, który u samców przyjmuje barwę pomarańczową lub czerwoną. W okresie godów anolisy pompują ów fałd, aby przypodobać się samicom i wykonują swego rodzaju taniec zalotny.
Ciało jaszczurki jest najczęściej zielone – najczęściej, gdyż ten kuzyn iguan potrafi zmieniać barwę w zależności nastroju, poziomu stresu, rodzaju aktywności i społecznych intencji. Za zmianę odpowiadają trzy warstwy komórek zwanych chromatoforami, które dzięki różnym pigmentom mogą przyjmować odcienie od trawiastego po brązowy. Uważa się, że samce robią się najbardziej zielone, gdy potrzebują zaznaczyć swoją terytorialną dominację.
Anolis zielony w najbardziej typowym umaszczeniu, fot. wirestock/envato
Ślimak morska owieczka
Bardzo niezwykły pomysł na zieloną pigmentację wybrał ślimak z gatunku Costasiella kuroshimae, potocznie nazywany morską owieczką. Nie posiada on skorupy i żyje w ciepłych wodach wokół Japonii, Filipin i Indonezji. Na głowie posiada dwa różki, podobne owczym uszom i stąd popularna nazwa gatunkowa. Ślimaki te żywią się algami, co nie jest w środowisku morskim niczym nadzwyczajnym. Rozwinęły jednak unikalną zdolność zatrzymywania skonsumowanych chloroplastów w swoich tkankach i wykorzystywania ich do przeprowadzania procesu fotosyntezy. Zjawisko to nazywa się kleptoplastią i odpowiada za żywo zieloną barwę ślimaka.
Ślimak morska owieczka, źródło: Diego Delso, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Barwnica zwyczajna
Pośród wielu zielonych papug na uwagę zasługuje bardzo niezwyczajny gatunek barwnicy zwyczajnej (Moluccan eclectus). Otóż w toku ewolucji rozwinęły one skrajną postać dymorfizmu płciowego, który polega na całkowicie innych kolorach upierzenia. Samice barwnicy mają czerwono-purpurowe pióra, a szata ta pozwala im odznaczać się wyraźnie na tle wejścia do gniazda, manifestując światu, że ten dom jest już zajęty. Gdy skryją się w głębi, stają się natomiast praktycznie niewidoczne. Z drugiej strony, samce są wyraziście i soczyście zielone, co zapewnia im bezpieczeństwo podczas zdobywania pożywienia dla partnerki i potomstwa. A ponieważ barwnice są skrajnie poligamiczne i kopulują bez ograniczeń, zdarza się, że do jednego gniazda pokarm znosi nawet pięciu samców!
Barwnica zwyczajna, fot. bilanol/envato
Nosoczub szmaragdowy
W wiecznie zielonych lasach Borneo, Sumatry oraz Półwyspu Malajskiego żyją całkiem zielone, nieduże ptaszyny. Nosoczuby szmaragdowe (Calyptomena viridis) posiadają naprawdę wyjątkowe, zielone upierzenie, przy czym samce są o nieco wyrazistsze i odznaczają się czarnymi znaczeniami za okiem oraz na skrzydłach. Gatunek bardzo trudno jest zaobserwować, gdy siedzi nieruchomo w koronach drzew. Dopiero wystraszony podrywa się do lotu i przesiada na inne miejsce. Jego ulubionym pokarmem są świeże figi, którym aktywnie pomaga się rozmnażać, transportując ich nasiona po okolicy.
Samiec nosoczuba szmaragdowego, fot. panuruangjan/envato
Murena zielona
Zielone gatunki dość rzadko obserwuje się w gromadzie ryb. Ich wybitnym przedstawicielem jest jednak murena zielona (Gymnothorax funebris), obserwowana w wodach zachodniego Oceanu Atlantyckiego, na głębokości do 40 m. Jest swego rodzaju gigantem, gdyż jej wydłużone, węgorzowate ciało sięga nawet 2,5 m długości. Murena zielona jest zielona jak mało która ryba. Nie wynika to jednak bynajmniej z wyjątkowych łusek, ale… śluzu. Cała powierzchnia ciała jest bowiem pokryta żółtym śluzem, który spełnia funkcję ochrony przed bakteriami i pasożytami. Na tle niebieskiej skóry daje on piękny limetkowy odcień. Dodajmy że, mureny zielonej się nie je, gdyż grozi to zatruciem ciguatoksynami.
Murena zielona zaobserwowana w Morzu Karaibskim, fot. wirestock/envato
Odorek zieleniak
Zielona barwa nie jest natomiast wyjątkiem wśród owadów. Należący do szerokiej rodziny pluskwiaków odorek zieleniak (Palomena prasina) jest dokładnie taki, jakim go opisują: zielony i śmierdzący. Za nieprzyjemny zapach odpowiadają gruczoły umieszczone na śródpiersiu, które w sytuacji zagrożenia wydzielają z siebie intensywnie aromatyczną mieszankę. Barwa służy natomiast upodobnianiu się do liści, na których odorki spędzają większość dorosłego życia – latem są więc intensywnie zielone, a na jesień nabierają brązowych tonów. Niestety, ponieważ odorak w swej żarłoczności jest pasożytem, ów skuteczny kamuflaż jest dla człowieka bardzo niekorzystny.
Odorek zieleniak na liściu, fot. Pilat666/envato
Zieleńczyk ostrężyniec
Zielone barwy u motyli nie są zwykle efektem pigmentu. Zieleńczyk ostrężyniec (Callophrys rubi) to mały motyl występujący powszechnie w całej Europie, w tym również w Polsce. Fakt, że go trudno dojrzeć wynika z niewielkich rozmiarów (rozpiętość skrzydeł ok. 2,5 cm) oraz barwy, która ginie wśród zieleni. A gatunek szczególnie ochoczo zatrzymuje się na kruszynie, dereniach, borówkach czy janowcu, zjadając kwiaty oraz niedojrzałe owoce. Fantastycznie opalizujący kolor jego skrzydeł wynika z wyszukanej struktury łusek, w których promienie słońca podlegają zjawisku dyfrakcji. Jednym słowem, odrobina fizyki, a człowiek widzi na zielono!
Zieleńczyk ostrężyniec bywa niewidoczny na tle liści, fot. CreativeNature_nl/envato
Leniwiec
Wspomnieliśmy na wstępie, że nie ma zielonych ssaków. I choć jest to prawda, swego rodzaju wyjątkiem od reguły są leniwce (Pilosa). Choć ich futra z natury są brązowe, szare lub szarobure, bardzo często wyglądają bardzo zielono. To zasługa symbiotycznych zielonych alg z gatunku Trichophilus welckeri, które upodobały sobie sierść poruszających się powoli leniwców jako środowisko życia, jednocześnie zapewniając swym gospodarzom bardzo praktyczną formę kamuflażu. Jako ciekawostkę warto dodać, że owe zielone algi nie występują nigdzie indziej w przyrodzie i przekazywane są zawsze z matki na potomka. Są też pokarmem dla pięciu unikalnych gatunków ciem, które również żyją wyłącznie na sierści leniwców. Zielony kolor najpowolniejszych ssaków na świecie ma więc w rzeczywistości krytyczne znacznie ekologiczne!
Wyraźnie pozieleniałe futro leniwca, fot. harrycollinsphotography/envato
- “Why are there no green mammals?” Meredith Lloyd-Evans i in., https://www.newscientist.com/lastword/mg25033370-800-why-are-there-no-green-mammals/, 25/08/2024;
- “Green Animals” Animalia, https://www.animalia.bio/collections/green-animals#google_vignette, 25/08/2024;
- “10 Green Animals” AnimalsAroundTheGlobe, https://www.animalsaroundtheglobe.com/green-animals/, 25/08/2024;
- “What Kind of Snake Has Green Coloring?” Martha Adams, https://animals.mom.com/kind-snake-green-coloring-2723.html, 25/08/2024;
- “Ecology and Evolution of the Enigmatic Eclectus Parrot (Eclectus roratus)” Robert Heinsohn, https://www.jstor.org/stable/27670691#, 25/08/2024;
- “Rainbow nature: the glory of green” Katie Pavid, https://www.nhm.ac.uk/discover/Rainbow-nature-glory-of-green.html#, 25/08/2024;
