Żółw jaszczurowaty – opis, występowanie i zdjęcia. Gad żółw jaszczurowaty ciekawostki
W marcu 2023 r. radio RMF24 poinformowało o znalezieniu w Polsce trzeciego żółwia jaszczurowatego – groźnego dla ludzi gada zamieszkującego Północną Amerykę. Niestety, handel zwierzętami hodowanymi hobbystycznie w terrariach doprowadził do rozprzestrzeniania się niebezpiecznych gatunków w różnych stronach świata. Ich wpływ na lokalne ekosystemy bywa druzgoczący. Co warto wiedzieć o żółwiach jaszczurowatych i realnych szansach na spotkanie z ich szczękami?
Według źródeł RMF24 w latach 90-tych XX w. mieszkający w USA obywatel Polski zajmował się przemytem jaj żółwia jaszczurowatego, zwanego również skorpuchą, nad Wisłę. Ponoć udało mu się przywieźć do kraju nawet tysiąc osobników (również w postaci jaj). Aż trudno uwierzyć, ale skorupiaste gady wypuszczane były bezmyślnie na wolność i wygląda na to, że bardzo dobrze przystosowały się do lokalnych warunków. Dziś uważane są już za gatunek inwazyjny – dotychczasowe znaleziska miały miejsce w Trójmieście, województwie łódzkim oraz na Mazowszu.
Żółw jaszczurowaty to postrach kowbojów i chemików
Żółwie jaszczurowate (Chelydra serpentina) w stanie naturalnym zamieszkiwały teren południowo-wschodniej Kanady oraz wschodnich Stanów Zjednoczonych, aż do granicy Gór Skalistych i Zatoki Meksykańskiej. Schowane w błotnistych wodach stanowiły kolejny element ryzyka dla XIX-wiecznych kowbojów przekraczających ze swoimi stadami północnoamerykańskie rzeki. Z czasem wprowadzone zostały również na terytorium Arizony, Kalifornii, Oregonu i Newady, a za oceanem również Japonii, Chin i Tajwanu. Choć bowiem zwierzęta nie są specjalnie sympatyczne, w tradycyjnych kulturach były cenione jako surowiec na zupę. Na szczęście dziś ten pomysł kulinarny stracił na atrakcyjności, bowiem według naukowców mięso jest wyjątkowo bogate w toksyczne substancje.
Żółwie jaszczurowate nie są przesadnie wybredne, jeśli chodzi o standardy jakości wody – tolerują nawet bardzo zasolone rzeki. Najlepiej czują się w mętnych, bagnistych zbiornikach o bogatej roślinności, gdyż są tam praktycznie niewidoczne. Nic też dziwnego, że w ciągu życia nałykają się wiader pestycydów, nawozów sztucznych i zanieczyszczeń industrialnych, które regularnie lądują w rzekach.
Żółw jaszczurowaty to stworzenie niepiękne, acz długowieczne
Trudno rozpływać się w zachwytach nad żółwiem jaszczurowatym – zwierzę jest dość antypatyczne z fizjonomii, nawet jak na gada. Konieczność zakamuflowania się w mętnych wodach zdefiniowała jego szaro-burą kolorystykę. Samo ciało jest potężne i muskularne, z grubymi łapami zakończonymi pazurami, których nie powstydziłby się niedźwiedź grizzly. Żółwia skorupa mierzy od 25 do nawet 50 cm u dorosłych osobników, przy czym samce są znacznie większe i cięższe do samic. Wagowy rekordzista miał nawet 34 kg, choć większość osobników mieści się w przedziale 5-16 kg. W niewoli żarłoczne gady jedzą ponad normę i co poniektóre okazy potrafią zbliżyć się nawet do 40 kg. Pomaga im fakt, że rosną całe życie, a dożywają średnio 15-20 lat. Z danych pochodzących z kanadyjskiego Parku Argonquin wynika, że w optymalnych warunkach skorpucha jaszczurowata może doczekać się nawet setnych urodzin!
Zjeść czy zostać zjedzonym
Pozycję żółwia jaszczurowatego w ekosystemie pomaga określić nie tylko jego waga i ostre pazury, ale przede wszystkim szczęka zaciskająca się z siłą ok. 220 newtonów. Łacińska nazwa gatunku (serpentina) wynika z faktu, że na lądzie skorpucha jest w stanie wyciągnąć daleko swą długą, teleskopową szyję i kręcić nią zawzięcie na boki, zażarcie kłapiąc przy tym paszczą. Nic dziwnego, że Amerykanie nazwali gada „common snapping turtle”, czyli żółw pospolity gryzący. Jako pupil domowy – a niektórzy ludzie naprawdę hodują go dla przyjemności – gatunek nie jest zbyt bezpieczny w obsłudze.
W rezultacie na swoich wodnych terytoriach żółw jaszczurowaty bywa drapieżnikiem szczytowym. Owszem, jego jaja padają ofiarą kruków, lisów czy skunksów, a młode żółwiki lądują czasem w zabójczych objęciach czapli, jastrzębi, sów, ropuch czy węży. Mało który śmiałek odważy się jednak zaatakować dorosłą skorpuchę, bo nigdy nie poddaje się ona bez zaciętej walki. Zaobserwowano jedynie rzadkie incydenty napaści w wydaniu kojotów, czarnych niedźwiedzi lub aligatorów. Żółw zawsze oczywiście zawsze może się schować do skorupy i jest to zazwyczaj niezawodna ochrona.
Skorpuchy jako konsumenci nie miewają wielu kaprysów i uważa się ich za wszystkożerców. Polują na wszystko, co są w stanie połknąć, zwłaszcza ryby, żaby, drobne bezkręgowce, a także węże i mniejsze żółwie. Tym ostatnim odrywają głowy! Porywają się również na nieostrożne ptaki, zwłaszcza młode kaczek i gęsi, oraz niewielkie ssaki. Ale żółwie jaszczurowate nie pogardzą też padliną ani wodną roślinnością – tej ostatniej konsumują zaskakująco duże ilości. Nic dziwnego, że radzą sobie dobrze nawet na obczyźnie!
Trudne życie żółwia jaszczurowatego
Mimo doskonałych zdolności ofensywnych i szerokiego wachlarza łatwo dostępnego pożywienia żywot skorpuchy nie jest usłany różami. Śmiertelność potomstwa jest olbrzymia, wiek dojrzałości płciowej dość późny, a płodność wśród dorosłych osobników niska.
Żółwie najlepiej czują się w wodzie, ale by złożyć jaja muszą wędrować dość daleko w głąb lądu. Tym bardziej, że destrukcja naturalnych ekosystemów i zanieczyszczenie środowiska coraz bardziej utrudniają im znalezienie dobrego miejsca na gniazdo. Co ciekawe, według naukowców skorpuchy w swoich wędrówkach rozpłodowych kierują się polem magnetycznym Ziemi, które ponoć bardzo dobrze wyczuwają.
Żółwie gody zazwyczaj odbywają się latem, ale cierpliwa samica potrafi uzyskane od partnera nasienie przechowywać przez dłuższy czas w oczekiwaniu na optymalny moment zapłodnienia. Gdy już nadejdzie odpowiednia pora, wyrusza w poszukiwaniu nagrzanego słońcem piasku, do którego mogłaby złożyć jaja. W jednym miocie jest ich aż 20-40, a wyglądem przypominają piłeczki do ping-ponga!
Przykryte piaskiem jaja pozostają w gnieździe przez kolejne 2-4 miesiące, podczas gdy matka powraca samotnie nad wodę. Im cieplejsza temperatura ziemi i powietrza, tym szybciej młode się wykluwają. Zanim jeszcze wydostaną się na powierzchnię, wydają z siebie zabawne dźwięki podobne do klikania. Niestety, wskutek działalności innych drapieżców, zaledwie co 10 żółwikowi udaje się dotrzeć do zbiornika wodnego, a i tam nie zawsze jest bezpieczny. Dopiero stwardnienie skorupy znacząco zwiększa jego szanse na dożycie się sędziwego wieku.
Upodobanie do ciepła nie przeszkadza skorpuchom znosić nawet dość srogie zimy. W chłodnym klimacie hibernują pod lodem, nie oddychając aktywnie aż przez sześć miesięcy! Jest to możliwe dzięki mechanizmowi anaerobowego spalania tłuszczy i cukru bez użycia tlenu. Niestety, wiosną boleśnie odczuwają skutki tego trybu życia – ich organizmy są wówczas mocno zakwaszone.
Żółwie jaszczurowe nie korzystają nawet z uroków towarzyskiego życia. Są samotnikami, a jeśli zbliżają się do siebie, to albo w celach rozpłodowych, albo jako dwa agresywne samce szukające sposobu na wyładowanie frustracji.
Animozje z człowiekiem
Poza wspomnianą wyżej zupą żółwiową, człowiek aktywnie szkodzi skorpuchom rujnując ich środowisko życia. Mimo że w skali globalnej gatunek ten ma status najmniejszej troski, w Kanadzie objęty jest częściową ochroną. Trudno jest jednak znaleźć w społeczeństwie współczucie dla gadów, o których krążą mrożące krew w żyłach pogłoski.
Faktycznie, na lądzie skorpuchy cieszą się renomą wyjątkowo agresywnych. W poczuciu zagrożenia kłapią szczęką na wszystkie strony i potrafią boleśnie ugryźć. W Japonii, gdzie od lat są hodowane w ramach dziwnego hobby, odnotowano już dziesiątki nieprzyjemnych kontuzji. W wodzie żółwie jaszczurowate nie bywają jednak zagrożeniem i w konfrontacji z człowiekiem najchętniej odpływają gdzie przysłowiowy pieprz rośnie. Wzmianki o odgryzionych palcach czy przerwanych ścięgnach Achillesa dotyczą głównie ich dalekich i zdecydowanie bardziej napastliwych kuzynów, skorpuch sępich (Macrochelys temminckii). Te ostatnie, niestety, również coraz częściej przenikają do środowiska naturalnego wielu krajów świata w konsekwencji ignorancji czy nierozwagi hodowców.
Wpływ żółwi jaszczurowatych na ekosystem
Mimo iż negatywna opinia nie jest do końca zasłużona, nikt nie wita żółwi jaszczurowatych z otwartymi ramionami. We Włoszech rozprzestrzeniły się już w sposób inwazyjny i znajdywane są nawet w kanałach wokół Rzymu. Zdaniem naukowców wzrost ich liczebności może być zagrożeniem dla lokalnej populacji ryb, gadów i płazów. Poza drapieżną naturą skorpuchy są również potencjalnym źródłem pasożytów, które mogą szkodzić innym wodnym gatunkom, a nawet człowiekowi.
Trudno się więc dziwić, że obowiązujące w Polsce prawo zabrania wwożenia żółwi jaszczurowatych na teren kraju bez zgody Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Zbyt wielu ludzi bezmyślnie rozpoczyna hodowlę zwierzą importowanych, aby potem z niej lekko zrezygnować!
Opublikowany: 18 czerwca, 2024 | Zaktualizowany: 15 lipca, 2025
- “Niebezpieczny dla ludzi żółw jaszczurowaty znaleziony na Mazowszu” Magdalena Partyła, https://www.rmf24.pl/regiony/warszawa/news-niebezpieczny-dla-ludzi-zolw-jaszczurowaty-znaleziony-na-maz,nId,6682804#crp_state=1, 2/05/2023;
- „Chelydra serpentina (LINNAEUS, 1758)” The Reptile Base, https://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Chelydra&species=serpentina, 2/05/2023;
- “Chelydra serpentina Common Snapping Turtle” Animal Diversity Web, https://animaldiversity.org/accounts/Chelydra_serpentina/, 2/05/2023;
- “Common snapping turtle” Animalia, https://animalia.bio/common-snapping-turtle, 2/05/2023;
- “Common Snapping Turtle (Chelydra serpentina)” Savanah River Ecology Laboratory, https://srelherp.uga.edu/turtles/cheser.htm, 2/05/2023;
- “Common Snapping Turtle” Connecticut Department of Energy & Environmental Protection, https://portal.ct.gov/DEEP/Wildlife/Fact-Sheets/Common-Snapping-Turtle, 2/05/2023;
