Sapodilla – owoc, który smakuje jak toffi?

Pigwica właściwa, sączyniec właściwy, chico, sapodilla – to wszystko określenia jednego i tego samego gatunku drzewa owocowego o łacińskiej nazwie Manilkara zapota. Jego płody są cenionym specjałem kulinarnym, który warto wyszukiwać w czasie podróży po Ameryce Południowej i Azji. W polskich warunkach meteorologicznych sapodillę można uprawiać, ale niestety bez szans na owocowanie.
W stanie naturalnym sapodilla występuje w południowym Meksyku, Ameryce Środkowej oraz na Karaibach. Jest to wiecznie zielone, dość rozłożyste drzewo o powolnym tempie wzrostu, ale imponująco długiej żywotności.

Sapodilla – charakterystyka botaniczna

Rosnące dziko sapodille osiągają nawet 40 m wysokości i 1,5 m w średnicy pnia. Piramidalną koronę drzewa tworzą rosnące do boku i częściowo opadające gałęzie o ciemnych, błyszczących i sztywnych liściach owalnego kształtu. Mają one długość do 13 cm i skupiają się w rozetach na końcach pędów. Również na wierzchołkach gałęzi pojawiają się białe kwiaty, ale są tak niewielkie i mało wyraziste, że zwykle gubią się w gęstwinie dekoracyjnego listowia.

W klimacie tropikalnym sapodilla przez okrągły rok produkuje swe słynne owoce, zwane czasem śliwkami. Są okrągłe lub owalne, w średnicy mierzą od 5 do 10 cm, zaś ważą od 100 do 400 g. Z wyglądu poniekąd przypominają kiwi, gdyż mają brązową, porośniętą włoskami skórę. Po przekrojeniu widać jasnobrązowy miąższ, w którym zatopionych do 12 dość dużych, płaskich i czarnych pestek.

Jako ciekawostkę warto dodać, że kora dojrzałych drzew pigwicy właściwej z czasem czerwienieje, a spod niej wydobywa się biały kleisty sok.

Uprawa pigwicy właściwej

Walory degustacyjne i użytkowe sapodilli sprawiły, że drzewa zaczęto z entuzjazmem uprawiać w różnych zakątkach świata o odpowiednio ciepłym klimacie. Już hiszpańscy kolonizatorzy zawlekli je na Filipiny, a dziś rozległe plantacje spotkać można również w Indiach, Pakistanie, Tajlandii, Malezji, Kambodży, Indonezji, Bangladeszu i Wietnamie. Uprawa udaje się również w kilka krajach Afryki, na Florydzie i Hawajach oraz Australii.

Drzewa na plantacjach są jednak znacznie mniejsze i dorastają zwykle 5-20 metrów w zależności o warunków i odmiany. Nowe kultywary promują przede wszystkim większe owoce – rekordowe płody ważą nawet 1 kg! Ponadto niektóre odmiany nie zawierają wcale pestek.

Co ważne, z ekologiczne punktu widzenia, dojrzałe sapodille są bardzo odporne na susze, więc nie wymagają częstego nawadniania. Tolerują również klimat monsunowy, silne wiatry, a nawet aerozol słonej wody. Najlepsze warunki do rozwoju i owocowania sapodille mają jednak zdecydowanie w Południowo-Wschodniej Azji, gdzie powietrze jest stale ciepłe i wilgotne, gleba żyzna i dobrze przepuszczalna, a rzeźba terenu nie przekracza 600 m n.p.m.

Uprawa w Europie jest możliwa, nawet w Polsce, ale daje drzewa nie przekraczające nigdy kilku metrów wysokości. Pełnią one wyłącznie funkcję ozdobną dzięki ciekawej asymetrycznej koronie i eleganckich liściach. Nie tolerują przy tym temperatur poniżej 0° C, więc uprawia się je zwykle w donicach i na zimę przenosi do wnętrz. Latem mogą natomiast z powodzeniem zdobić taras czy ścieżki ogrodowe.

Zastosowanie sapodilli

Drewno pigwicy właściwej wykorzystywane jest często do wyrobu mebli, podłóg, drobnych przedmiotów użytkowych, a nawet łuków. Jest cenione ze względu na wyjątkową trwałość oraz odporność na szkodniki. W ruinach świątynnych pochodzących z doby Majów znaleziono nietknięte tramy z sapadilli!

Znaczenie praktycznie ma również mleczny sok obecny pniu i gałęziach pigwicy właściwej. Zawiera on naturalny lateks i wykorzystywany jest do produkcji gum do żucia oraz innych słodyczy. Plantacje sapodilli zakładane są jednak przede wszystkim dla korzyści gospodarczych związanych z samymi owocami. Dojrzały miąższ jest bardzo słodki, a w smaku przypomina brązowy cukier, słód jęczmienny, a zdaniem niektórych wręcz toffi. Pojawiają się również porównania do gruszki, do której pigwica ma podobną konsystencję. Przyjemny jest także aromat przypominający dojrzałą dynię.

Owoce najczęściej spożywa się na surowo – w tropikalnych regionach Ameryki jest jednym z ulubionych przysmaków. Wystarczy sapodillę przekroić, usunąć pestki, które mogłyby uszkodzić przełyk, i wyjeść miąższ łyżeczką. Alternatywnie z przyrządza się z niej również bardzo smaczne desery, od lodów i koktajli po suflety i ciasta. Na Bahamach dodaje się ją do naleśników i chlebów, zaś w Indonezji bywa podawana smażona. Ponadto z owoców pigwicy właściwej przyrządza się również soki, dżemy, a nawet wina!

Uwaga: Nie należy spożywać niedojrzałych owoców sapodilli, z których ogonków cieknie jeszcze biały sok. Są one bogate w taniny i wywołują bardzo nieprzyjemne odczucia w przełyku. Ponadto brakuje im pożądanej słodyczy.

Właściwości zdrowotne owoców sapodilli

Jeden owoc sapodilli jest bardzo sycącą i pożywną przekąską, która doskonale zaspokaja apetyt. Wyjątkowo bogata w błonnik, zawiera dużo witaminy C, a także umiarkowane ilości potasu, żelaza i magnezu. Ze zdrowotnego punktu widzenia najważniejszy jest jednak wysoki poziom związków przeciwutleniających takich jak kwas galusowy i kwercetyna oraz flawonoidy. Z drugiej strony sapodilla zawiera jednak dość sporo wolnych cukrów prostych (fruktozy, glukozy i sacharozy), co może być zagrożeniem dla diabetyków.

W tradycyjnej medycynie owoce stosowane są od wieków do leczenia reumatyzmu i chorób zwyrodnieniowych, a przede wszystkim biegunek i zaparć. Mają również pomagać przy stanach gorączkowych oraz wrzodach, a także bolesnych spazmach. Lecznicze napary przyrządza się również z kory sapodilli i podaje na biegunkę, dyzenterię, a także przeziębienia i kaszel.

Naukowcy dopiero niedawno zaczęli przyglądać się słodkim karmelowym owocom, ale ich zainteresowanie stale rośnie. Z badań opublikowanych w 2022 r wynika wręcz, że sapodilla ma właściwości antyoksydacyjne, antybiotyczne, przeciwstarzeniowe, a nawet przeciwrakowe. Uważa się też, że może chronić przed chorobami serca. Największym wyzwaniem jest obecnie opracowanie technologii, która umożliwi utrwalenie owoców pigwicy bez utraty ich walorów zdrowotnych.

Póki co z uroków sapodilli skorzystać mogą jednak wyłącznie odważni podróżnicy, którzy zapuszczą się do azjatyckich lub amerykańskich tropików. Brązowych owoców zdecydowanie warto jest poszukać na lokalnych targach lub w sklepach – doświadczenia organoleptyczne są naprawdę zachwycające!