Zapiekanka – właściwości, skład i rodzaje zapiekanki

Polska wersja zapiekanki powstała dzięki Edwardowi Gierkowi, który w latach 70. wykupił licencję na bagietki. Gdy słyszymy słowo ‘’zapiekanka’’ pierwszym skojarzeniem pojawiającym się w naszej głowie jest najprawdopodobniej podłużna bagietka pokryta serem i grzybami. Oczywiście, takie wyobrażenie zapiekanki jest jak najbardziej słuszne, ale nie zapominajmy o tym, że termin ten odnosi się także do innych dań. Jakich? Zobaczcie sami.

Zapiekanka – co to takiego?

Określenie ‘’zapiekanka’’ Polakom zwykle kojarzy się z przysmakiem pochodzącym z PRL-u, podawanym na podłużnej bułce, zwykle na przekrojonej bagietce, pokrytej pieczarkowym farszem, posypanej serem z dodatkiem wybranego sosu, na przykład ketchupu, musztardy czy majonezu. Oczywiście, takie rozumienie ‘’zapiekanki’’ jest jak najbardziej słuszne. I pamiętajmy o niej, bo jest prawdziwym znakiem przemian w Polsce. Zapiekanka bowiem nie powstałaby gdyby nie Edward Gierek, który w latach 70. wykupił licencję na wyrób bagietek.

Miejmy jednak świadomość, że pojęcie ‘’zapiekanka’’ jest o wiele szersze i nie ogranicza się jedynie do fast foodu sprzedawanego w barach szybkiej obsługi na dworcach i w małych restauracjach. Termin ten odnosi się także do dań jednogarnkowych, zapiekanych w piecu bądź w piekarniku. Z tego powodu do zapiekanek możemy zaliczyć zarówno lazanię, jak i dania zapiekane z ziemniakami czy makaronem.

Historia zapiekanki

Słowo „zapiekanka” pierwotnie odnosiło się do dużego, głębokiego naczynia, w którym było przygotowywane. Francuskie słowo „zapiekanka” pochodzi od starego prowansalskiego określenia „cassa” i średniowiecznego łacińskiego terminu „cattia”, oba te słowa oznaczają „chochla”. Oba wyrażenia odnoszą się też do naczynia, w którym znajdowało się jedzenie do podziału dla większej grupy osób.

Pierwszy opis zapiekanki pochodzi z XIII wieku i został napisany po łacinie przez osobę, która znała obyczaje panujące na neapolitańskim dworze Karola II z Anjou. Znajdziemy go w księdze zatytułowanej „Liber de Cucina”.  Zapiekanka – określona „de lasnis” – zawiera w sobie płaty makaronu gotowanego w wodzie, ułożonych z tartym serem i doprawionego łagodnymi przyprawami. Kilka wieków później, w 1802 roku, bazując na makaronie i parmezanie, podobne danie przygotowała córka Thomasa Jeffersona, niejaka Mary Randolph. Przygotowaną potrawę podano potem w Białym Domu, a przepis został utrwalony w książce kucharskiej z 1824 roku zatytułowanej „Virginia Housewife’’, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „Virgińska pani domu’’.

W latach 90. XIX wieku oraz w latach 30. XX wieku, a także podczas obu wojen światowych, zapiekanki zapewniły dosyć tanie wyżywienie, a dodatkowo pełniły rolę spajającą wspólnotę, ponieważ wszyscy zainteresowani zjedzeniem posiłku musieli sięgnąć do jednego naczynia, z którego nakładali kawałek zapiekanki dla siebie.

W latach pięćdziesiątych mniejsze domowe kuchnie, dostępność lekkich naczyń żaroodpornych, konserw w puszkach i sera sprawiły, że zapiekanka stała się prostym i tanim sposobem na wykorzystanie resztek jedzenia.

W Stanach Zjednoczonych dzięki m.in. obecności puszkowanego jedzenia marki Campbell, którego resztki były wykorzystywane do przygotowywania zapiekanek w latach 50. nastąpił prawdziwy boom na to danie. Dziś również wiele osób, by nie marnować resztek jedzenia, tworzy z nich różnego rodzaju zapiekanki.

Właściwości i wpływ na zdrowie zapiekanki

Główne składniki polskich zapiekanek to ser, będący źródłem tłuszczów i białek, a także grzyby, które są źródłem przeciwutleniaczy, chityny odpowiadającej za regulację przemian tłuszczowych w organizmie i beta-glukanów, część błonnika pokarmowego. Zasadniczo więc skład zapiekanki nie jest najgorszy dla naszego zdrowia i sylwetki. Pamiętajmy jednak, że żółty ser jest dość kalorycznym pokarmem, a zapiekanki, które kupujemy w barach szybkiej obsługi czy w sklepach mogą być pełne konserwantów, przez co przysmak traci na wartości.

Jeśli chodzi o zapiekanki, które są przygotowywane z resztek, wszystko zależy od tego, jakie składniki ze sobą wymieszamy. Zwykle do przygotowywania takich zapiekanek wykorzystuje się mięso, na przykład kurczaka, makaron, ser, sos pomidorowy oraz różne warzywa. Mięso jest głównym źródłem białka odpowiadającego za budowę organizmu, a makaron to węglowodany, które również są koniecznie do codziennego działania. Taka zapiekanka, mimo że raczej kaloryczna, jest świetnym sposobem na sycące danie.

Przepisy na zapiekanki w różnych wersjach

Pamiętajmy, że zapiekanka to nie tylko podgrzewana kanapka z serem i grzybami. Równie dobrze danie to nie musi posiadać wcale pieczywa, by można je było nazywać zapiekanką. Poniżej znajdziecie kilka inspiracji na pyszne zapiekanki.

Przepis na zapiekankę z kurczakiem

Przygotuj:

• 1 łyżka oliwy z oliwek
• 1 cebula pokrojona w kostkę
• 1 zielona papryka pokrojona w kostkę
• 2 ząbki czosnku mielonego
• 1 łyżeczka kminku
• 1 łyżeczka chili w proszku
• 1 szklanka kukurydzy
• 120 gram posiekanych zielonych papryczek chilli
• 4 szklanki gotowanego kurczaka
• 2,5 szklanki czerwonego sosu enchilada
• 6 10-centymetrowych placków tortilli
• 2,5 szklanki tartego sera cheddar lub sera monterey jack

Przygotowanie:
Rozgrzej piekarnik do180 stopni Celsjusza. Przetnij 3 tortille na pół. Rozgrzej olej na średniej patelni. Smaż cebulę do czasu, aż zmięknie, czyli około 3 minuty. Dodaj paprykę, czosnek, kukurydzę, kminek i chili w proszku. Smaż, aż papryka będzie miękka. Dodaj zielone chili i kurczaka. Umieść 1/2 szklanki sosu enchilada na dnie naczynia żaroodpornego 9×13 cm. Kolejno ułóż 1 i 1/2 tortilli. Posyp połową mieszanki kurczaka 1/2 szklanki sera i 1/3 pozostałego sosu enchilada. Dodaj drugą warstwę tortilli, kurczaka i ser. Na wierzchu ułóż pozostałe tortille, sos enchilada i ser. Piecz 30-35 minut lub do momentu zrumienienia się.

Przepis na zapiekankę z wołowiną

Składniki:

• 2 szklanki niegotowanego makaronu- rurek
• 90 dag mielonej wołowiny
• 1 duża cebula, posiekana
• 2 ząbki czosnku, posiekane
• 2 puszki pokrojonych pomidorów
• 50 dag  czerwonej fasoli z puszki
• 200 ml koncentratu pomidorowego
• 15 dag posiekanych zielonych papryczek chili
• 1-1/2  łyżeczki soli
• 1 łyżeczka chili w proszku
• 1/2 łyżeczki mielonego kminku
• 1/2 łyżeczki czarnego pieprzu
• 2 szklanki posiekanego sera typu Monterey Jack
• 2 papryczki jalapeno, posiekane

Przygotowanie:
Makaron ugotuj zgodnie ze wskazówkami na opakowaniu. W dużym rondlu gotuj wołowinę i cebulę na średnim ogniu, do czasu aż mięso przestanie być różowe. Dodaj czosnek i duś dodatkową 1 minutę. Odcedź wodę. Dodaj wszystkie warzywa. Doprowadź do wrzenia. Zredukuj temperaturę. Duś, bez przykrycia, przez 10 minut. Wsyp makaron i wymieszaj. Rozgrzej piekarnik do 180 stopni Celsjusza. Przenieś wołowinę z warzywami makaronem do 2 nasmarowanych olejem naczyń do pieczenia. Posyp mieszankę serem i papryczkami jalapeno. Przykryj i piecz w 180 stopniach przez 30 minut. Wyjmij z piekarnika, podziel na równe porcje.

Zapiekanka to przysmak często kojarzący się Polakom z ciepłym pieczywem pokrytym serem i grzybami, czyli fast foodem, który stał się modny w latach 70., m.in. dzięki Edwardowi Gierkowi, który zdobył dla Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zachodnią licencję na wyrób bagietek . Tego typu wyobrażenie o formie zapiekanki jest słuszne, aczkolwiek jest nieco ubogie. Zapiekanka to bowiem nie tylko bagietka z dodatkami, ale również zapiekane danie w jednym naczyniu. W takim rozumieniu zapiekanka funkcjonuje już od XIII wieku, gdy z połączenia makaronu z serem powstała pierwsza wersja tego dania. Przez kolejne lata zapiekanka pełniła rolę dania zrobionego z resztek, które służyło niejako do sprzątnięcia pozostałości innych potraw. Czy takie danie jest zdrowe? Wszystko oczywiście zależy od zawartych składników. Dlatego starajmy się dobierać tylko sprawdzone produkty.