Borowik królewski to kolejny obok borowika górskiego, borowika blednącego i borowika nibykrólewskiego gatunek z rodzaju Butyriboletus nieodróżniany wcześniej od borowika żółtobrązowego vel przyczepkowego, ewentualnie traktowany jak jego podgatunek czy odmiana. Tak ujmuje go choćby Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów – jako podgatunek borowika żółtobrązowego.
W całej Europie borowik królewski jest niezwykle rzadki. W Polsce otrzymał status E – krytycznie zagrożonego wymarciem. Również w wielu innych krajach Starego Kontynentu znalazł się na czerwonych listach gatunków ustępujących m.in. w Czechach, Słowacji, Szwajcarii, Austrii, Belgii, Holandii, Wielkiej Brytanii oraz Estonii.
Ogromna rzadkość i wysokie prawdopodobieństwo wymarcia w Europie wiążą się z przywiązaniem borowika królewskiego do widnych, ciepłych lasów liściastych na podłożach alkalicznych: świetlistych dąbrów i buczyn storczykowych. Takie ekosystemy są naturalnie rzadkie, zagrożone zarówno swoją wewnętrzną dynamiką, jak i zmianami w gospodarce leśnej, masową turystyką czy presją deweloperów.
Rurki błyszczące, nie przebarwiające się po zmiażdżeniu bądź nacięciu, 10-25 mm długości. Zawsze mocno żółte, aczkolwiek odcień wyraźnie zmienia się z rozwojem owocnika. Najmłodsze egzemplarze cechują się rurkami bladożółtymi; średnie rurkami cytrynowymi; a najstarsze oliwkową żółcią przechodzącą w burą zieleń.
Trzon pękaty, beczułkowaty, 5-13 cm wysoki, a 2-4 cm szeroki, koloru jasno żółtego, okryty również jasno złocistą siatką. Siatka wyraźniejsza w górnej połowie nóżki. Dolna połowa nóżki bywa nieco czerwonawa lub upstrzona czerwonymi cętkami. Pierścienia i pochwy brak.
Miąższ stale jędrny, początkowo blado złocisty jak rurki, potem cytrynowy. Nie sinieje po uszkodzeniach. Smak i woń słabe, trudne do nazwania (niespecyficzne), czasem opisywane jako lekko grzybowe, miłe.
Wysyp spor borowika królewskiego jest oliwkowo brązowy lub wg innych źródeł pomarańczowo brązowy. Zarodniki borowika królewskiego wrzecionowate, gładkie, z widocznym wgłębieniem suprahilarnym, mierzą najczęściej 11-14 µm na 3,5-4,5 µm.
Nawet doświadczonym grzybiarzom zdarza się mylenie borowika królewskiego z okazalszymi, bardziej jaskrawymi, toksycznymi borowikami z rodzaju Rubrobletus. Borowik Le Galowej Rubroboletus legaliae odznacza się wyraźną, czerwoną siatką na trzonie, wielkim płaskim garbem na kapeluszu, miąższem błękitniejącym u młodych, a zieleniejącym u najstarszych okazów oraz wonią cykorii. Borowik szatański (grzyb krwisty) R. satanas charakteryzuje się natomiast rdzawobrązowym odcieniem kapelusza i smrodem padliny.
Jeszcze podobniejsze do borowika królewskiego są mało znane nawet naukowcom gatunki siostrzane z rodzaju Butyriboletus. Należy zwrócić uwagę, że borowik blednący (B.. Fechtnera B. fechtneri) ma blady, szarobrązowy lub siwawy kapelusz. Borowik brązoworóżowy B. speciosus miąższ ma niebiskawy, a zarazem różowiejący ku wnętrzu nóżki. Bardzo podobny do ostatniego jest także borowik Kluzaka Caloboletus kluzakii – takoż o błękitnawym miąższu, ale w przeciwieństwie do borowika królewskiego kapelusz nigdy nie bywa różowy. Inne są też zapach i smak – przykry, gorzki lub gorzko-kwaśny smak u borowika Kluzaka, za to miły i świeży zapach owoców.
Sezon
Borowik królewski najczęściej produkuje owocniki od sierpnia do listopada, wyjątkowo już w maju lub czerwcu.Występowanie
Rozmieszczenie borowika królewskiego wymaga dalszych badań jako że wcześniej nie odróżniano go od borowika żółtobrązowego. Podawano go z Europy, Chin, Korei, Japonii i USA (tam przede wszystkim pacyficznych stanów Kalifornii, Oregonu i Waszyngtonu). Czescy naukowcy ubolewają, że wiele danych nt. występowania borowika królewskiego tak naprawdę odnosi się do borowika żółtobrązowego w sensie ścisłym albo do borowika Le Galowej.W całej Europie borowik królewski jest niezwykle rzadki. W Polsce otrzymał status E – krytycznie zagrożonego wymarciem. Również w wielu innych krajach Starego Kontynentu znalazł się na czerwonych listach gatunków ustępujących m.in. w Czechach, Słowacji, Szwajcarii, Austrii, Belgii, Holandii, Wielkiej Brytanii oraz Estonii.
Ogromna rzadkość i wysokie prawdopodobieństwo wymarcia w Europie wiążą się z przywiązaniem borowika królewskiego do widnych, ciepłych lasów liściastych na podłożach alkalicznych: świetlistych dąbrów i buczyn storczykowych. Takie ekosystemy są naturalnie rzadkie, zagrożone zarówno swoją wewnętrzną dynamiką, jak i zmianami w gospodarce leśnej, masową turystyką czy presją deweloperów.
Wygląd
Kapelusz 8-20 cm średnicy, u młodych owocników okrągły, u starszych bardziej rozpostarty, barwy purpurowo wiśniowej lub różowego żaru ze złotymi przebarwieniami. Borowik królewski w dotyku przez długi czas zamszowo suchy. Mleczka brak.Rurki błyszczące, nie przebarwiające się po zmiażdżeniu bądź nacięciu, 10-25 mm długości. Zawsze mocno żółte, aczkolwiek odcień wyraźnie zmienia się z rozwojem owocnika. Najmłodsze egzemplarze cechują się rurkami bladożółtymi; średnie rurkami cytrynowymi; a najstarsze oliwkową żółcią przechodzącą w burą zieleń.
Trzon pękaty, beczułkowaty, 5-13 cm wysoki, a 2-4 cm szeroki, koloru jasno żółtego, okryty również jasno złocistą siatką. Siatka wyraźniejsza w górnej połowie nóżki. Dolna połowa nóżki bywa nieco czerwonawa lub upstrzona czerwonymi cętkami. Pierścienia i pochwy brak.
Miąższ stale jędrny, początkowo blado złocisty jak rurki, potem cytrynowy. Nie sinieje po uszkodzeniach. Smak i woń słabe, trudne do nazwania (niespecyficzne), czasem opisywane jako lekko grzybowe, miłe.
Wysyp spor borowika królewskiego jest oliwkowo brązowy lub wg innych źródeł pomarańczowo brązowy. Zarodniki borowika królewskiego wrzecionowate, gładkie, z widocznym wgłębieniem suprahilarnym, mierzą najczęściej 11-14 µm na 3,5-4,5 µm.
Nawet doświadczonym grzybiarzom zdarza się mylenie borowika królewskiego z okazalszymi, bardziej jaskrawymi, toksycznymi borowikami z rodzaju Rubrobletus. Borowik Le Galowej Rubroboletus legaliae odznacza się wyraźną, czerwoną siatką na trzonie, wielkim płaskim garbem na kapeluszu, miąższem błękitniejącym u młodych, a zieleniejącym u najstarszych okazów oraz wonią cykorii. Borowik szatański (grzyb krwisty) R. satanas charakteryzuje się natomiast rdzawobrązowym odcieniem kapelusza i smrodem padliny.
Jeszcze podobniejsze do borowika królewskiego są mało znane nawet naukowcom gatunki siostrzane z rodzaju Butyriboletus. Należy zwrócić uwagę, że borowik blednący (B.. Fechtnera B. fechtneri) ma blady, szarobrązowy lub siwawy kapelusz. Borowik brązoworóżowy B. speciosus miąższ ma niebiskawy, a zarazem różowiejący ku wnętrzu nóżki. Bardzo podobny do ostatniego jest także borowik Kluzaka Caloboletus kluzakii – takoż o błękitnawym miąższu, ale w przeciwieństwie do borowika królewskiego kapelusz nigdy nie bywa różowy. Inne są też zapach i smak – przykry, gorzki lub gorzko-kwaśny smak u borowika Kluzaka, za to miły i świeży zapach owoców.
Właściwości
Borowik królewski to smaczny grzyb jadalny, ale prawem chroniony z uwagi na swą rzadkość w Polsce i całej Europie. Początkującym grzybiarzom grozi także pomylenie go z trującymi członkami rodziny borowikowatych, zwłaszcza z borowikiem Le Galowej R. legaliae i borowikiem szatańskim R. satanas.Zastosowanie
Obecnie brak z uwagi na ochronę ścisłą. Dawniej borowik królewski bywał zbierany i przyrządzany podobnie jak wiele innych, pospolitszych w Polsce borowików, podgrzybków czy maślaków. Na południu Europy bywał masowo sprzedawany na targach.Bibliografia
- Arora D., Frank J. 2014. ; “Clarifying the butter Boletes: a new genus, Butyriboletus, is established to accommodate Boletus sect. Appendiculati, and six new species are described. ”; Mycologia, 106 (3): 464–480. ;
- Assyov B. 2012. ; “Revision of Boletus section Appendiculati (Boletaceae) in Bulgaria with a key to the Balkan species. ”; Turkish Journal Of Botany 36(4): 408-419. ;
- Bon M. 1987. ; “The Mushrooms and Toadstools of Britain and North Western Europe. ”; Hodder and Stoughton, London. ;
- Chai H., Liang Z., Xue R., Jiang S., Luo S., Wang Y., Zeng, N. 2019. ; “New and noteworthy boletes from subtropical and tropical China. ”; MycoKeys 46: 55 ;
- Courtecuisse R., Bernard B. 2011. ; “Guide des champignons de France et d’Europe. ”; Delachaux & Niestlé, Paris. ;
- Ellis J. 1990. ; “Fungi without Gills (Hymenomycetes and Gasteromycetes): An Identification Handbook. ”; Springer, Berlin.;
- Engel F., Gröger F. 1989. ; “Pilzwanderungen. Eine Pilzkunde für jedermann. ”; A. Ziemsen Verlag, Wittenberg.;
- Gaperova S., Naplavova K., Gáper J. 2015. ; “Ectomycorrhizal and saprotrophic macrofungi associated with woody plants in the Borova hora arboretum. ”; Thaiszia Journal of Botany 25 (1): 163-170.;
- Holec J., Beran M. 2006.; “Červený seznam hub (makromycetů) České republiky. Red list of fungi (macromycetes) of the Czech Republic. ”; Příroda 24(1): 282. ;
- Janda V., Kriz M., Kolarik M. 2019. ; “Butyriboletus regius and Butyriboletus fechtneri: typification of two well-known species. ”; Czech Mycology 71(1): 1-32. ;
- Janda V., Kriz M., Holec J. 2019. ; “Addendum to the typification of Butyriboletus regius. ”; Czech Mycology 71(1): 33-35.;
- Koune J-P. 2001. ; “Threatened Mushrooms in Europe. ”; Council of Europe, Strasbourg. ;
- Lizoň P. 2001. ; “Red list of Slovak fungi. ”; Catathelasma 2: 25-33. ;
- Lukić N. 2009. ; “The distribution and diversity of Boletus genus in central Serbia. ”; Kragujevac J. Sci. 31: 59-68. ;
- Mikšik M. 2012. ; “Rare and protected species of boletes of the Czech Republic.”; Field Mycology 13 (1): 8–16.;
- Pilat A. 1969. ; “Houby Československa ve svém životním prostředí. ”; Academia, Praha.;
- Snowarski M. 2010. ; “Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą. ”; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa. ;
- Škubla P. 2007. ; “Wielki atlas grzybów.”; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań. ;
- Šutara J. 2014. ; “Anatomical structure of pores in European species of genera Boletus s. str. and Butyriboletus (Boletaceae).”; Czech Mycology 66 (2): 157-170. ;
- Wei H., Li H., Wang L., Ding H., Hu C., Zeng F., Cheng J. 2014.; “Molecular recognition of species in Boletus sect. ”; Appendiculati. Mycosystema 33 (2): 242-253. ;
- Wojewoda W. 2003.; “ Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. ”; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków. ;
- Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006. ; “Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce.”; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków. ;
- Wu G., Li Y., Zhu X., Zhao K., Han L., Cui Y., Yang Z. 2016. ; “One hundred noteworthy Boletes from China. ”; Fungal Diversity 81(1): 25-188. ;
