Czynniki biotyczne, a więc wszystkie organizmy żywe danego środowiska, wywierają wpływ na funkcjonowanie i rozwój oraz przystosowanie innych organizmów, a także na elementy fizykochemiczne (czynniki abiotyczne – nieożywione).
Czynniki biotyczne oraz abiotyczne i ich wzajemne oddziaływania
W obrębie jednego środowiska istnieją zarówno czynniki biotyczne, jak i abiotyczne, które połączone są wzajemnymi zależnościami i nawzajem się określają. Do czynników natury fizycznej zaliczamy m.in. wilgotność powietrza, zasolenie wód, jonizację, zawartość soli mineralnych w glebie, skalistość powierzchni, nasłonecznienie, temperaturę, ukształtowanie terenu, klimat, skład chemiczny atmosfery i wód czy dostęp do światła. Każdy z tych czynników środowiska nieożywionego ma pośredni lub bezpośredni wpływ na organizmy żywe danego obszaru. Jakość powietrza, struktura i zawartość gleby, zanieczyszczenia wód, nasycenie powietrza tlenem czy intensywność opadów deszczu w dość znaczący sposób decydują przede wszystkim o liczebności gatunków, ich kondycji, rozwoju, rozmnażaniu i funkcjonowaniu. Przykładowo, ograniczony dostęp do światła na poziomie podrostu w lesie może zahamować rozwój młodych drzew i sprawić, że nie przebiją się one nigdy do poziomu korony. Inne przykłady wpływu czynników abiotycznych na biotyczne i odwrotnie:- zanieczyszczanie wód przez człowieka – przyspiesza proces eutrofizacji jezior i ich obumieranie;
- wyginięcie populacji bobra – powoduje niekorzystną zmianę w stosunkach wodnych;
Zanieczyszczenie wód przyspiesza proces eutrofizacji jezior, fot. shutterstock
Wzajemne zależności istnieją również między poszczególnymi czynnikami biotycznymi, a więc w relacjach międzygatunkowych i wewnątrzgatunkowych.
Przykładami tego wpływu są takie zależności, jak:
W zakresie relacji wewnątrz- i międzygatunkowych jedną z najważniejszych interakcji jest konkurencja. Stanowi ona również jeden z najważniejszych czynników doboru naturalnego i jest wynikiem istnienia wspólnych czynników środowiskowych. Zachodzi między przedstawicielami jednego gatunku lub różnych gatunków o podobnych wymaganiach środowiskowych, które rywalizują ze sobą o dostęp do tych samych czynników. Organizmy mogą rywalizować ze sobą np. o dostęp do światła, pokarm, partnerów, dostęp do zasobów wody i soli mineralnych czy o przestrzeń. Konkurencja jest tym silniejsza, im więcej zachodzi podobieństw w zakresie wymagań środowiskowych u poszczególnych gatunków czy osobników. Najprostszym przykładem konkurencji o te same czynniki środowiska jest rywalizowanie o światło roślin uprawnych oraz wyrastających wśród nich chwastów.
Przykład symbiozy, fot. shutterstock
Konkurencja jest rodzajem zależności antagonistycznej, podobnie jak drapieżnictwo, pasożytnictwo, allelopatia i amensalizm. Do zależności nieantagonistycznych zaliczamy z kolei komensalizm oraz symbiozę. Sytuacje, w których między poszczególnymi gatunkami nie zachodzą żadne interakcje (tzw. neutralizm) mówimy bardzo rzadko.
Drapieżnictwo, fot. shutterstock
Potencjał biotyczny
W warunkach optymalnych dane siedlisko cechować będzie równowaga ekologiczna. Mówimy w tym kontekście o potencjale biotycznym, który oznacza zdolność gatunków do zwiększania populacji właśnie w optymalnych warunkach ekologicznych.Jest on wyrażany liczbowo jako różnica rozrodczości i śmiertelności. W niesprzyjających warunkach środowiskowych (np. po wpływem zmian czynników abiotycznych lub wzrostu konkurencji), potencjał biotyczny określa zdolność gatunku do przetrwania w walce o niezbędny do życia czynnik.
Bibliografia
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia ”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
- Adam Łomnicki; “Ekologia ewolucyjna”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019;
- Charles J. Krebs; “Ekologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011;
- Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee, ; “Ekologia. Krótkie wykłady”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015;
- promil
