Budowa i funkcje tkanki łącznej
Tkanka łączna jest jedną z głównych, najbardziej rozpowszechnionych i zróżnicowanych morfologicznie i czynnościowo tkanek zwierzęcych. Tkanka ta zbudowana jest z substancji międzykomórkowej (zwanej również istotą lub macierzą międzykomórkową), która składa się z bezpostaciowej substancji podstawowej tworzącej płynne i galaretowate (tkanki łączne właściwe) bądź twarde i zmineralizowane podłoże (niektóre tkanki łączne oporowe).W podłożu tym osadzone są charakterystyczne dla danego rodzaju tkanki łącznej komórki (np. fibroblasty produkujące i wydzielające składniki włókien i substancji podstawowej) oraz włókna białkowe – kolagenowe (klejorodne) odporne na rozrywanie, sprężyste (elastyczne) cechujące się znaczną rozciągliwością i elastycznością i siateczkowe (retikulinowe) tworzące delikatne i gęste sieci.
Tkanka łączna pełni funkcję wypełniającą, odżywczą, transportową, podporową oraz obronną. W zależności od budowy i funkcji wyróżnia się tkankę łączną właściwą (np. wiotką, zbitą i siateczkową), tkankę łączną oporową (chrzęstną i kostną) oraz tkankę łączną płynną (krew i limfę).
Rodzaje komórek i włókien budujących tkankę łączną. Źródło: shutterstock
Tkanka łączna właściwa
Tkanka łączna właściwa jest najbardziej rozpowszechnionym typem tkanki łącznej. Tkanka ta zbudowana jest z istoty międzykomórkowej (pozbawionej twardych i zmineralizowanych substancji), w której zawieszone są różnorodne komórki, m.in. fibroblasty, makrofagi, mastocyty, plazmocyty, komórki tłuszczowe, komórki barwnikowe oraz komórki napływowe (np. granulocyty). Wyróżnia się tkankę łączną wiotką, zbitą, siateczkową, tłuszczową, zarodkową i galaretowatą.Tkanka łączna wiotka (luźna) cechuje się półpłynną substancją międzykomórkową z luźnym układem włókien białkowych, w której zawieszone są wszystkie typy komórek. Tkanka ta występuje licznie w tkance podskórnej, błonach surowiczych oraz wypełnia przestrzenie między narządami, gdzie pełni funkcję podporową oraz odżywczą.
Tkanka łączna zbita (włóknista) zbudowana jest z niewielkiej liczby komórek (fibroblastów), małej ilości substancji podstawowej oraz licznych, gęsto ułożonych włókien kolagenowych. Tkanka ta występuje w ścięgnach, więzadłach i skórze właściwej, gdzie pełni funkcje mechaniczne.
Tkanka tłuszczowa, zbudowana jest z komórek tłuszczowych (adipocytów) oplecionych włóknami siateczkowymi oraz małej ilości substancji międzykomórkowej. Występuje w warstwie podskórnej i torebkach niektórych narządów, gdzie pełni funkcję metaboliczną, termoizolacyjną i podporową.
Tkanka łączna siateczkowa, złożona z włókien siateczkowych i gwiaździstych komórek siateczki (m.in. fibroblastów, fibrocytów, makrofagów, komórek dendrytycznych), tworzy zrąb wątroby, śledziony i węzłów chłonnych, gdzie pełni głównie funkcję podporową.
Tkanka łączna zarodkowa, zbudowana z komórek mezenchymatycznych i galaretowatej substancji podstawowej pozbawionej włókien, obecna jest tylko w okresie zarodkowym. Tkanka łączna galaretowata, zbudowana z fibroblastów, silnie uwodnionej substancji podstawowej i nielicznych włókien kolagenowych, występuje w sznurze pępowinowym (galareta Whartona) oraz w miazdze zęba.
Budowa, rodzaje i występowanie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka. Źródło: shutterstock
Tkanka łączna oporowa
Tkanka łączna oporowa, zwana także tkanką łączną szkieletową, zapewnia podporę i ochronę mechaniczną. Tkanka ta cechuje się dużą wytrzymałością oraz obecnością galaretowatej bądź zmineralizowanej substancji międzykomórkowej, w której znajdują się włókna białkowe oraz komórki charakterystyczne dla danej tkanki. W zależności od budowy i pełnionej funkcji wyróżnia się tkankę chrzęstną i tkankę kostną.Tkanka chrzęstna składa się z istoty międzykomórkowej (chondryny), w której zanurzone są włókna białkowe (kolagenowe i sprężyste) oraz komórki chrzęstne (chondrocyty) położone w obrębie terytoriów chrzęstnych. Tkanka chrzestna nie jest unaczyniona i unerwiona; cechuje się dużą wytrzymałością na ściskanie i rozciąganie. Występuje m.in. na powierzchniach stawowych (chrząstka szklista), w małżowinie usznej (chrząstka sprężysta) oraz dyskach międzykręgowych (chrząstka włóknista).
Tkanka kostna składa się z istoty międzykomórkowej (osseiny) silnie wysyconej solami mineralnymi, w której zanurzone są włókna kolagenowe oraz jamki kostne z komórkami kostnymi (osteocytami). Tkanka kostna jest silnie unaczyniona oraz unerwiona; cechuje się dużą twardością i wytrzymałością. Wyróżnia się tkankę kostną gąbczastą budującą m.in. nasady kości długich i tkankę kostną zbitą budującą m.in. trzony kości długich.
Tkanka łączna płynna
Tkanka łączna płynna jest odmianą tkanki łącznej, składająca się z płynnej substancji międzykomórkowej, w której zawieszone są wyspecjalizowane komórki; tkanka ta pełni głównie funkcję transportową, odżywczą i obronną, bierze także udział w utrzymaniu homeostazy organizmu. W zależności od składu istoty międzykomórkowej i typu komórek wyróżnia się dwa rodzaje tkanki łącznej płynnej – krew i limfę.Krew składa się z płynnego osocza, w którego skład wchodzi woda, związki organiczne (głównie białka) i sole mineralne. W osoczu zawieszone są komórki (elementy morfotyczne krwi) – krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). Limfa (chłonka) składa się z płynnego osocza o składzie zbliżonym do osocza krwi z mniejszą zawartością białek i nieco wyższą zawartością tłuszczu. Głównymi komórkami zawieszonymi w osoczu limfy są krwinki białe (głównie limfocyty).
Elementy morfotyczne krwi. Źródło: shutterstock
Bibliografia
- Jane B. Reece, Lisa E. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson; “Biologia Campbella”; Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. III, V, VI, XI”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-2000.;
- Alfons T. L. van Lommel; “From cells to organs: a histology textbook and atlas”; Springer Science & Business Media, 2002.;
- Jacek Malejczyk, Wojciech Sawicki; “Histologia”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016.;