Ganglion – objawy, przyczyny i leczenie
Ganglion to rodzaj torbieli, która stanowi aż 60-70% wszystkich guzów diagnozowanych w obrębie nadgarstków i dłoni. Wyraźnie częściej trapi on kobiety niż mężczyzn, ale diagnozowany bywa również u dzieci. Jako jedna z częstszych dolegliwości zgłaszanych do chirurgów nie jest on na szczęście problemem poważnym, choć może wymagać inwazyjnego leczenia. Co warto wiedzieć o ganglionach?
Z szacunków wynika, że nawet 43 kobiety i 25 mężczyzn na 100 tysięcy rozwinie w ciągu swego życia ganglion. Mowa o galaretowatej torbieli zlokalizowanej w pobliżu ścięgien lub stawów, która gołym okiem wygląda po prostu jak podskórny guzek. Dla uspokojenia warto dodać, że jest to zmiana nienowotworowa.
Jak rozpoznać ganglion?
Ogromna większość ganglionów umiejscawia się w obrębie dłoni – najczęściej jest to nadgarstek lub stawy na palcach. Rzadziej torbiele galaretowate diagnozowane są na wierzchniej stronie stóp oraz wokół kostek. Tak naprawdę mogą jednak występować wokół każdego stawu na ciele. Ich rozmiar waha się od wielkości ziarnka groszku do piłeczki tenisowej. Najczęściej są jednak okrągłe lub owalne i nie przekraczają 2,5 cm w średnicy. Z czasem mogą się oczywiście powiększać.
Gangliony posiadają barwę skóry i często wydają się wręcz przeźroczyste, a to dlatego, że wypełnione są płynem. W dotyku są miękkie, ale nie dają się przesuwać, a czasami występują wręcz w skupiskach po kilka. Ból nie jest przy tym determinującym symptomem w przypadku ganglionu. Większość torbieli nie daje żadnych oznak, ale te zlokalizowane bezpośrednio obok nerwów mogą powodować poważniejszy dyskomfort, a także mrowienie, osłabienie mięśnia czy utratę czucia.
Niestety, mimo stosunkowo łatwej diagnozy torbiele galaretowate bywają czasami mylone z rzadkimi guzkami pojawiającymi się na nadgarstku i określanymi w języku angielskim jako „carpal boss”. Ponadto dla niewyprawnego oka gangliony mogą być trudne do rozeznania od tzw. guzków Heberdena, pojawiających się na palcach w wyniku rozwoju schorzeń reumatycznych. Dla pewności lekarz może więc zlecić wykonanie RTG danego stawu, aby określić jego stan fizyczny, a w niektórych przypadkach zaleca się wręcz badanie rezonansem magnetycznym, który może wykryć gangliony niewidzialne gołym okiem, ale stwarzające funkcjonalne problemy.
Przyczyny powstawania ganglionów
Torbiele galaretowate wypełnione są płynem maziowym, który w naturalny sposób wypełnia stawy, aby zmniejszyć tarcie podczas ruchu. Jest on złożony głównie z wody, ale zawiera również kwas hialuronowy, białka i glukozę, dzięki czemu ma lepki, kleisty charakter. Nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób i dlaczego maź stawowa wycieka i tworzy gangliony, ale bardzo prawdopodobną hipotezą wydaje się nadmierne przepracowanie danego stawu. Przyczyną może być również defekt w budowie torebki stawowej lub pochewki ścięgna, który pozwala tkance łącznej wybrzuszyć się i napełnić galaretowatym płynem.
Do czynników ryzyka oprócz płci żeńskiej zalicza się wiek między 20 a 40 rokiem życia, historię urazów danego stawu lub ścięgna, a także reumatyczne schorzenia dotykające się dłoni.
Czy ganglion stwarza zagrożenie dla zdrowia?
Zasadniczo torbiele galaretowate są niegroźne dla zdrowia i mogą być ignorowane, o ile nie stwarzają żadnego dyskomfortu. Dla wielu ludzi problemem jest natomiast aspekt estetyczny – wypukłe guzki, zwłaszcza u kobiet, są czynnikiem szpecącym dłonie czy stopy. Poza tym, we wspomnianym wyżej przypadku uciskania na nerw, gangliony mogą po prostu być bardzo nieprzyjemne w codziennym życiu, a nawet dość bolesne.
Stosunkowo rzadko zdarza się, że torbiel zostaje zainfekowana bakteriami i wówczas może się z niej rozwinąć wrzód, który nie tylko jest bardzo bolesny, ale dodatkowo stwarza ryzyko zakażenia krwi. W takim przypadku bezwzględnie wymagana jest natychmiastowa pomoc lekarska i podanie stosownych antybiotyków. Bardziej problematyczne są również gangliony na palcach dłoni, gdzie skóra jest cienka, a podczas pracy może pęknąć, uwalniając zwartość torbieli. To pozorne samo rozwiązanie problemu niestety stwarza zagrożenie przeniknięcia drobnoustrojów do wnętrza stawu i zniszczenia obecnej w nim chrząstki.
Podstawowe metody terapii ganglionów
Spora część ganglionów nie wymaga leczenia. Co prawda niewielkie jest prawdopodobieństwo, że ustąpią same, ale jeśli guzki nie powiększają się i nie sprawiają problemów, można je ignorować. Wielu lekarzy po diagnozie zaleca wręcz na początek spokojną obserwację zmian z ewentualną opcją unieruchomienia palca lub nadgarstka w szynie na jakiś czas. Bywa, że torbiel przy wymuszonym odpoczynku stawu samoczynnie się bowiem zmniejsza i przestaje dokuczać.
Alternatywnie torbiele można drenować w gabinecie lekarskim za pomocą strzykawki z igłą. Po nakłuciu guzka doktor próbuje wyciągnąć płyn posilając się często uciskiem na ganglion. Zdarza się bowiem, że maź jest na tyle gęsta, że jej przepływ igłą jest bardzo utrudniony. Metoda ta jest korzystna, bowiem nie wiąże się z poważną inwazją w tkanki ciała i może być wykonana ambulatoryjnie bez żadnych poważniejszych konsekwencji – na opróżnioną torbiel zakłada się po prostu opatrunek, który po kilku godzinach można zdjąć.
Niestety, mankamentem jest pozostawienie pod skórą samej struktury cysty, która w przyszłości może ponownie napełnić się płynem maziowym. Drenaż ganglionów bywa faktycznie związany z nawrotami guzków w późniejszym terminie. Aby im zapobiec w czasie zabiegów stosuje się czasem dodatkowe ostrzykiwanie sterydami, ale nie ma żadnych dowodów, aby faktycznie było ono skuteczne.
Uwaga:
W żadnym razie nie należy próbować samodzielnie przebijać i opróżniać torbieli galaretowatej! Stwarza to poważne ryzyko infekcji, której skutki mogą wielokrotnie przewyższać dolegliwości związane z ganglionem. Niewskazane jest również stosowanie domowych sposobów polegających na uciskaniu czy uderzaniu guzka. Sugerowane dawniej okłady czy ciepłe kompresy również wydają się całkowicie nieskuteczne.
Operacyjne leczenie ganglionu
Poważniejsze gangliony, które powodują ból lub utrudnienia w codziennym życiu, a także torbiele, które nawracają po drenażu, kwalifikują się do chirurgicznego wycięcia. W tym przypadku usuwa się nie tylko płyn zalegający w torbieli, ale także jej ścianę oraz kanał łączący ją ze stawem. Czasami w ramach operacji niezbędne jest również usunięcie części torebki stawowej lub pochewki ścięgna. Zabieg przeprowadza się zarówno metodą otwartą, jak i za pomocą artroskopu, a oba sposoby dają generalnie bardzo dobre rezultaty. Nie ma jednak gwarancji, że ganglion już nie powróci – zdarzają się i takie przypadki, a nawet ponowne operacje. Większość pacjentów po wycięciu nie musi już jednak nigdy borykać się z torbielami.
Chirurgiczne usunięcie ganglionów prowadzone jest zawsze pod znieczuleniem, najczęściej miejscowym, czasami ogólnym. Stosunkowo rzadko zdarza się, że powikłaniem po operacji jest przypadkowe uszkodzenie nerwów, naczyń krwionośnych lub nawet samego stawu. Narkoza ogólna jest oczywiście ryzykiem sama w sobie i nie powinna być nigdy nadużywana bez wyraźnego powodu.
Jakie są prognozy po usunięciu ganglionu?
Otwarta operacja ganglionu wiąże się z nacięciem skóry na długości nawet do 5 cm. Po procedurze zakłada się więc pacjentowi szew, który wymaga zdjęcia po 7-10 dniach. Ten okres gojenia może być bolesny i wiąże się z koniecznością powstrzymania się od kąpieli w basenie czy jeziorze, a także niezbędną ostrożnością i zachowaniem podwyższonych standardów higieny. Po zabiegu artroskopowym pozostają tylko dwa małe otwory, które ani nie wymagają szwów, ani nie powodują bólu. O metodzie leczenia decyduje lekarz biorąc pod uwagę wielkość ganglionu i jego umiejscowienie, ale także dostępne środki i terminy.
W przypadku usunięcia ganglionu z nadgarstka konieczne być może noszenie ręki na temblaku przez kilka dni, aby zapobiec ewentualnej opuchliźnie oraz przypadkowym urazom. Wskazane jest natomiast częste poruszanie palcami danej dłoni, w celu zapobiegnięcia sztywnieniu stawów. Osoby pracujące manualnie otrzymują zazwyczaj zwolnienie lekarskie.
W dłuższej perspektywie czasu można spodziewać się przetrwania wyraźnej blizny, która może się pogrubiać i czerwienić. Jej obszar może też przez pewien okres pozostawać nieczuły na dotyk. Ewentualne powikłania po zabiegu leczy się za pomocą fizjoterapii.
Jeśli podejrzewasz więc u siebie ganglion, nie panikuj. Zarówno opcja obserwacji i braku leczenia, jak i usunięcie guzka dają bardzo pozytywne perspektywy. W razie wątpliwości zawsze kontaktuj się jednak z lekarzem – zwłaszcza, jeśli torbiel podlega niepokojącymi zmianom bądź wywołuje wyraźny dyskomfort!
- „Ganglion cyst” https://www.nhs.uk/conditions/ganglion/, 6/05/2022;
- “Dorsal wrist ganglion: Current review of literature” Sanjay Meena i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4085360/, 6/05/2022;
- “Ganglion Cyst” Roger E. Gregush i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470168/, 6/05/2022;
- “Ganglion cyst” May Clinic; https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ganglion-cyst/symptoms-causes/syc-20351156, 6/05/2022;
- “Ganglion Cysts” Amber Erickson Gabbey, https://www.healthline.com/health/ganglion-cysts, 6/05/2022;
- “Ganglion cysts” Bon Secour, https://www.bonsecours.com/health-care-services/orthopedics-sports-medicine/hand-wrist/conditions/ganglion-cysts, 6/05/2022;
