Maść propolisowa – właściwości, działanie i zastosowanie
Maść propolisowa to pszczeli wkład do domowej apteczki, który zasługuje na szczególną uwagę ze względu na wszechstronność zastosowań. Do nabycia w sklepach ze zdrową żywnością i aptekach, może być także przygotowana samodzielnie w domu z dwóch prostych składników. W jakich sytuacjach przyda się nam maść propolisowa i jak z niej skorzystać?
Pszczoły zostały udomowione przez ludność zamieszkującą Północną Afrykę ponad 9 tysięcy lat temu. Początkowo główną korzyścią z ich hodowli był miód, nie tylko smaczny, ale też leczniczy. Z czasem pszczelarze zaczęli interesować się również innymi produktami z ula, zwłaszcza pyłkiem oraz propolisem.
Co to jest propolis?
Propolis, zwany również pszczelim kitem, to lepka substancja wytwarzana przez pszczoły w celach konstrukcyjnych. Tworzą ją naturalne wydzieliny z organizmu miododajnych owadów zmieszane z substancjami żywicznymi zbieranymi z pąków i pędów młodych drzew, zwłaszcza topoli, brzóz, wierzb, wiązów, świerków i kasztanowców. W zależności od surowca wykorzystanego przez pszczoły propolis może mieć barwę od żółtej, przez czerwoną, a skończywszy na ciemnobrązowej. W chłodniejszych temperaturach ma postać twardego, kruchego ciała stałego o wysokim poziomie lepkości, zaś powyżej 60 stopni C zmienia się gęstą, ciągnącą się ciecz.
Pasiastym owadom propolis służy do uszczelnienia ulów – zatykają nim drobne szczeliny i zmniejszają otwory wejściowe czyniąc swe gniazda lepiej przygotowanymi na zimę. Kit pozwala również lepiej chronić się przed atakami napastników oraz chroni przed rozwojem bakterii i grzybów. Jedna pszczelna kolonia rocznie produkuje ok. 150-200 g propolisu.
Już starożytni zaczęli interesować się propolisem i jego możliwymi zastosowaniami. W III w. p.n.e. Grecy i Persowie wykorzystywali go do pielęgnacji ran, a ze źródeł historycznych wynika, że podawano go chorym wewnętrznie i zewnętrznie także w innych częściach świata. Samą nazwę wymyślił Arystoteles zestawiając dwa pojęcia: „pro” czyli przed oraz „polis” czyli miasto odnosząc się tym samym do idei obrony pszczelej kolonii przed zagrożeniami.
Pod względem chemicznym propolis jest mieszaniną kwasów fenolowych, terpenów, flawonoidów, alkoholi i aldehydów aromatycznych, kwasów tłuszczowych, beta-steroidów, stilbenów i innych substancji. Czyste bryłki pozyskane z ula składają się w 50% z żywicy, w 30% z wosków, w 10% ze związków lotnych, 5% pyłku oraz mieszaniny innych produktów, łącznie z fragmentami drzewa. Do celów farmaceutycznych przygotowuje się ciekły propolis wykorzystując rozpuszczalniki takie jak gliceryna czy glikol propylenowy.
Składniki maści propolisowej
Dostępna w aptekach maść propolisowa ma postać gęstej mazi i przeznaczona jest ściśle do zewnętrznej aplikacji. Najczęściej spotyka się formuły o stężeniu 3%, 7% oraz 20% czystego propolisu. Pozostałe składniki maści obejmują wazelinę, lanolinę, a często także alkohol. Wazelina ma przy tym działanie okluzyjne i zatrzymuje wodę w naskórku działając nawilżająco, natłuszczająco i ochronnie. Z reguły jest bardzo dobrze tolerowana i stosowana nawet do wrażliwej skóry noworodków. Lanolina natomiast działa jako emolient, a poza nawilżaniem i natłuszczaniem wspomaga gojenie się skóry.
Maść propolisową można też przygotować samodzielnie w domu łącząc płynny ekstrakt z propolisu z czystą wazeliną. W czasie mieszania nie należy jednak przekraczać limitu 30%-40% wagowego udziału propolisu w całkowitej masie maści – zbyt wysokie stężenie można działać drażniąco na skórę.
Mechanizm działania maści propolisowej
Badając oddziaływanie propolisu na spowodowane cukrzycą owrzodzenia u myszy, naukowcy stwierdzili, że pszczeli kit korzystnie wpływa na produkcję pro-zapalnych cytokin, które odpowiedzialne są za gojenie się tkanki. Co więcej, udowodniono, że aplikacja maści propolisowej zwiększa akumulację kolagenu w skórze, co przyspiesza zamykanie się ran i formowanie zdrowej blizny. W ocenie naukowców, za owym działaniem stoi siła naturalnych antyoksydantów, które zwalczają wolne rodniki i przywracają prawidłową funkcję układu immunologicznego.
Jako środek bakteriobójczy propolis w odpowiednio wysokim stężeniu wydaje się również skutecznie hamować rozwój gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) odpowiadającego za szereg groźnych infekcji skórnych. Owo antybiotyczne działanie dotyczy szerokiego wachlarza bakterii gram-dodatnich i gram-ujemnych, a ponadto drożdżaków chorobotwórczych.
Zawartość wazeliny i lanoliny dodatkowo poprawia kondycję skóry i wzmaga jej funkcje obronne. Maść propolisowa może więc działać również jako prewencja uszkodzeń, otarć czy stanów zapalnych.
Zastosowania maści propolisowej
Zgodnie z tradycyjnym wykorzystaniem, i dziś maść propolisowa jest środkiem polecanym przede wszystkim na rany różnego pochodzenia – od pourazowych, przez pooperacyjne, a skończywszy powikłaniach cukrzycy, które dotyczą rosnącej liczby ludzi na całym świecie. Zwłaszcza aplikowanie maści na trudno gojące się rany, z tendencją do sączenia, obrzęku i zaczerwienienia, okazuje się skracać czas leczenia.
Maść propolisowa okazuje się bardzo skuteczna w zwalczaniu owrzodzeń jamy ustnej. Z różnych szacunków wynika, że cierpi na nie nawet 3-15% populacji, a część ma charakter chroniczny i wynika np. z nieprawidłowego zgryzu czy struktury zębów bądź noszenia aparatów ortodontycznych. Regenerujące i przeciwbakteryjne właściwości propolisu przyspieszają odnową śluzówki jamy ustnej i chronią przed rozwojem bakterii oraz drożdżaków.
Kolejne badania naukowe dowodzą również skuteczności maści propolisowej w leczeniu żylaków kończyn dolnych wykazujących tendencje do wrzodzenia, a także hemoroidów zewnętrznych. Ponadto bardzo ciekawe i obiecujące efekty osiągnięto aplikując maść z propolisem na infekcje genitaliów wywołane wirusem opryszczki (Herpes). Stosowanie: Maść propolisową nakłada się cienką warstwą trzy razy dziennie.
Przeciwwskazania i skutki uboczne stosowania maści propolisowej
Ogólnie rzecz biorąc maść propolisowa w stężeniu nieprzewyższającym 30% jest dobrze tolerowana przez większość pacjentów. Bardzo rzadko odnotowuje się reakcje niepożądane typu świąd skóry. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do jej stosowania jest jednak alergia na pszczoły i ich produkty. Dla pełnej skrupulatności trzeba jednak dodać, że jak dotąd nie przeprowadzono kompleksowej oceny bezpieczeństwa stosowania preparatu, który nie jest oficjalnie zarejestrowany jako lek, więc nie podlega prawu farmaceutycznemu.
Dla kogo maść propolisowa?
Każda rodzinna apteczka na pewno skorzysta na zakupie maści propolisowej. Jest to doskonała alternatywa dla maści z antybiotykami, których nie powinno się nigdy stosować bez porozumienia z lekarzem. Od rozbitych kolan u dzieci, po stany zapalne jamy ustnej i typowe dla osób starszych owrzodzenia żył, maść propolisowa może w wielu przypadkach ochronić przed powikłaniami chorób i urazów, przyspieszając naturalne mechanizmy regeneracyjne.
- „Propolis - Uses, Side Effects, and More” WebMD, https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-390/propolis, 31/03/2022;
- “The Benefits and Uses of Propolis” Rena Goldman, https://www.healthline.com/health/propolis-an-ancient-healer, 31/03/2022;
- “Historical and modern research on propolis and its application in wound healing and other fields of medicine and contributions by Polish studies” Ewa Rojczyk i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378874120330415, 31/03/2022;
- “Propolis: a new frontier for wound healing?” Simona Martinotti, Elia Ranzato, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4964312/, 31/03/2022;
- “External Use of Propolis for Oral, Skin, and Genital Diseases: A Systematic Review and Meta-Analysis” Soo-Hyun Sung i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5317107/, 31/03/2022;
- “Evaluation of the Role of Propolis and a New Herbal Ointment in Promoting Healing of Traumatic Oral Ulcers: An Animal Experimental Study” Aditya S. Patel i in., 31/03/2022;
