Skleroterapia ‒ opis, wskazania, zalety i skutki uboczne skleroterapii

Skleroterapia jest zabiegiem przede wszystkim estetycznym mającym na celu likwidację drobnych żylaków. Jako metoda minimalnie inwazyjna cieszy się popularnością na całym świecie, choć jej efekty bywają bardzo zróżnicowane w zależności od przypadku. Kto powinien rozważyć poddanie się skleroterapii, a kiedy lepszym wyjściem są bardziej radykalne metody? Odpowiadamy na pytania i wątpliwości…

Uważa się, że nawet 30% dorosłych cierpi na żylaki, zaś w przypadku kobiet odsetek ten rośnie nawet do 50-55%, jeśli uwzględnić także pajączki, zwane fachowo teleangiektazjami. I choć większość chorych nie obserwuje poważnych komplikacji zdrowotnych czy dotkliwych dolegliwości, efekt estetyczny poszerzonych żył, zwłaszcza w kończynach dolnych, jest na tyle nieakceptowalny, że poszukujemy metod na pozbycia się problemu. Skleroterapia jest jedną z ważniejszych i wcale nie nową – wykonuje się ją już ponad 150 lat, zaś pierwsza na świecie próba przeprowadzona została w Szwajcarii w 1682 r.!

Na czym polega skleroterapia?

Najogólniej mówiąc skleroterapia polega na dożylnym podawaniu substancji, które powodują zamknięcie poszczególnych żył i obumarcie żylaków. W ciągu dekad wykorzystywano w tym celu różne związki – od nadchloranu żelaza i alkoholu po jodynę i garbniki. Niestety, większa część z nich wiązała się z bardzo nieprzyjemnymi skutkami ubocznymi, łącznie z martwicą skóry! Obecnie do skleroterapii wykorzystuje się różne podrażniające roztwory na bazie soli jodu, ałunu chromowego glicerolu, polidokanolu oraz siarczanu sodowego tetradecylu. W skład leków wchodzą też zwykle związki odwadniające żyłę, takie jak roztwór chlorku sodowego.

Najnowocześniejsza metoda skleroterapii wykorzystuje substancje obliterujące w postaci pianki. W tym przypadku detergenty zmieszane są z powietrzem lub innym gazem i lepiej przylegają do ściany żył, nawet, jeśli zastosuje się ich ogólnie mniejszą ilość.

Po co to wszystko? Podrażniona żyła przechodzi w stan zapalny, który zmusza ciało do zainicjowania procesów naprawczych, takich jak włóknienie, a w konsekwencji naczynie zarasta całkowicie. Krew zaczyna wówczas krążyć innymi żyłami, a dawne żylaki ulegają spłyceniu, a następnie wchłonięciu. Proces ten dość dobrze wyjaśnia samo pojęcie skleroterapii pochodzące od greckiego słowa skleros, czyli twardy. Utwardzając żyły wyłączamy je z obiegu i likwidujemy ich widoczność.

Kiedy stosuje się skleroterapię?

Niestety, skleroterapia nie jest metodą uniwersalną. Jej skuteczność zależy w dużej mierze od stopnia zaawansowania żylaków, położenia danych żył, ich średnicy, a także ewentualnych zaburzeń w przepływie krwi. W rezultacie metoda okazuje się przynosić dobre rezultaty jedynie w przypadku małych żylaków oraz wspomnianych wyżej pajączków objawiających się siateczką czerwonych lub sinych nitek na skórze, z reguły bez żadnych wypukłości. Generalnie mowa zwykle o naczyniach od średnicy od 1 do 4 mm. Zaawansowane zmiany nie są zazwyczaj możliwe do wyleczenia za pomocą ostrzykiwania i wówczas preferowane są inne metody, takie jak operacje chirurgiczne czy laser.  Ponadto za pomocą skleroterapii leczy się również niegojące się owrzodzenia żylne jak również żylaki nawrotowe lub pozostałe po innych typach interwencji.

Jak wygląda ostrzykiwanie żył?

Skleroterapia wymaga przede wszystkim uprzedniej kwalifikacji polegającej na badaniu USG krwiobiegu kończyn dolnych (i nie tylko) z wykorzystaniem głowicy Dopplera. Pozwala ono nie tylko na stwierdzenie głębokości i średnicy zmienionych żył, ale przede wszystkim na ocenę przepływów krwi i funkcjonowania zastawek żylnych. Dopiero taka pogłębiona diagnostyka może być podstawą do wyboru metody usuwania żylaków.

W przypadku, gdy pacjent zostanie zakwalifikowany do skleroterapii, zgłasza się w umówionym terminie do gabinetu lekarza na ambulatoryjny zabieg. Nie trwa on dłużej niż 30 minut i nie wymaga żadnego specjalnego przygotowania, ani też eskorty. Niewskazane są jednak manipulacje ze skórą bezpośrednio w dniu zabiegu – nie należy jej golić, poddawać woskowaniu czy nawet stosować żadnych kosmetyków nawilżających.

W gabinecie pacjent zostaje ułożony tak, aby kończyna znalazła się powyżej poziomu klatki piersiowej. Za pomocą niewielkiej strzykawki z bardzo cienką igłą lekarz nakłuwa wybrane i oznaczone żyły, wstrzykując do nich lekarstwo. Ukłucia są zwykle bezbolesne i nie powodują żadnego dyskomfortu. Bezpośrednio po zabiegu obandażowuje się ostrzykiwaną nogą lub zakłada na nią specjalnie dobraną pończochę uciskową, a następnie pacjent powinien spacerować nieprzerwanie przez minimum 30 minut, optymalnie godzinę. Chodzi o to, aby nie doszło do zastojów krwi.

Do skleroterapii piankowej wykorzystuje się często dwie strzykawki, zaś samo ostrzykiwanie odbywa się pod kontrolą USG. Jest to wariant skuteczniejszy w zakresie leczenia malformacji żylnych oraz przy stwierdzeniu niewydolności żył odpiszczelowych.

Rekonwalescencja po zabiegu

Zabieg skleroterapii nie wiąże się z żadnymi dolegliwościami bólowymi, ale warunkiem powodzenia leczenia jest ścisłe przestrzegania zaleceń lekarza. Wspomniany wyżej proces zasklepiania się żył trwa bowiem nawet 3-4 tygodnie i na cały tez czas wymagane jest zmodyfikowanie codziennych zwyczajów. Przez pierwszy tydzień zalecane jest zwykle ciągłe noszenie pończoch uciskowych, także w nocy. Poza tym należy bezwzględnie unikać długotrwałego stania lub siedzenia ze spuszczonymi nogami – w razie konieczności wskazane jest przestępowania z nogi na nogę lub trzymanie kończyny na podwyższeniu. Zabrania się również korzystania z sauny, solarium oraz brania gorących kąpieli – wysoka temperatura rozszerza bowiem żyły, co może zredukować efektywność ostrzykiwania.

Skutki uboczne skleroterapii

Dzięki swojej minimalnej inwazyjności skleroterapia nie wiąże się żadnymi poważniejszymi skutkami ubocznymi. Tym niemniej, w miejscach ostrzykiwań pojawiają się często zasinienia wynikające ze skrzepów pozostających w umartwionych żyłach, które najczęściej wchłaniają się w okresie kilku tygodni, rzadziej na przestrzeni miesięcy czy nawet ponad roku. Z każdym miesiącem są jednak coraz słabiej widoczne i generalnie nie bywają powodem do zmartwienia. Po skleroterapii piankowej widoczne w żyłach skrzepliny są zazwyczaj znacznie mniejsze, choć z drugiej strony bardziej niebezpieczne jest przypadkowe podanie jej poza naczynie krwionośne.

Ponadto czasami po skleroterapii obserwuje się przebarwienia skóry mogące utrzymywać się nawet przez okres 2 lat. Niepożądane komplikacje o bardzo rzadkim występowaniu obejmują również wstrząs anafilaktyczny będący skutkiem uczulenia na podany środek, a także martwica tkanek obserwowana, gdy lekarz omyłkowo wstrzyknie środek do tętnicy. W obu tych przypadkach wymagana jest zwykle wizyta w szpitalu i podanie stosownych leków.

Jeśli po zabiegu skleroterapii zaobserwujemy obrzęk, zaczerwienie, ból, a także zaburzenia oddychania, bóle głowy, omdlenia, zawroty głowy lub trudności z poruszaniem kończyn, należy bezzwłocznie zgłosić się na pogotowie.

Przeciwwskazania do skleroterapii

Skleroterapii nie wykonuje się nigdy pacjentom uczulonym na środki obliteracyjne wykorzystywane powszechnie do ostrzykiwań – już sam fakt posiadania silnych alergii na leki może być dyskwalifikujący. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest również zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna oraz ostra zakrzepica żył powierzchniowych, a także ciężkie infekcje dotykającego całego ciała lub tkanek w obrębie kończyny do leczenia. Nie powinno się jej również przeprowadzać na osobach trwale unieruchomionych w łóżku, kobietach w ciąży i matkach karmiących piersią, jak również w przypadku zdiagnozowanej miażdżycy tętnic kończyn dolnych, trombofilli oraz chorobach nowotworowych.

Skleroterapia – za i przeciw

Każda osoba borykająca się z początkami żylaków i pajączkami powinna poważnie rozważyć poddanie się skleroterapii. Mimo wynalezienia tylu nowych technologii jest to wciąż metoda preferowana przez wielu lekarzy ze względu na niskie ryzyko skutków ubocznych i komplikacji oraz stosunkową łatwość przeprowadzania. Dla pacjentów korzyścią jest na pewno przyjazna cena – kilkukrotnie niższa od bardziej inwazyjnych metod, niska uciążliwość rekonwalescencji oraz minimalny dyskomfort przy satysfakcjonujących zwykle rezultatach. Przeprowadzona odpowiednio wcześniej bywa uważana za formę prewencji poważniejszych chorób żylnych, a ponadto pozwala pozbyć się takich symptomów jak bóle i obrzęki podudzi.

Niestety, skleroterapia nie usuwa fizycznie zmian i nie jest w nigdy w 100% efektywna – szacunkowo określa się jej skuteczność na poziomie 50-80% zamkniętych żył i naczynek. W przypadku większych powierzchniowo zmian może również wymagać powtórnych zabiegów, przedłużając niezbędny okres chodzenia w pończochach. Nieprzestrzeganie zaleceń lekarza może wreszcie prowadzić do powstanie rozległych skrzeplin w nogach, które nie tylko same w sobie są nieestetyczne, ale mogą wymagać mechanicznego usunięcia – dość nieprzyjemnego dla pacjenta.

Żylaki skutecznie zamknięte metodą skleroterapii nie odnowią się już, ale należy liczyć się z faktem, że pojawią się nowe. W tym kontekście skuteczniejsze bywają czasem bardziej radykalne techniki obejmujące usuwanie całych żył z rozgałęzieniami.