Borowik górski (Butyriboletus subappendiculatus)

Tagi

Grzyby jadalne Grzyby mikoryza

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Borowik górski to rzadki i ginący grzyb z rodziny borowikowatych, niezwykle podobny do tzw. borowika żółtobrązowego B. appendiculatus. Oba grzyby reprezentują opisany dopiero w 2014 r., nie mający polskiej nazwy, nowy rodzaj Butyriboletus o charakterze pośrednim między typowymi borowikami a maślakami. Niektórzy naukowcy uważają borowika górskiego jedynie za formę borowika żółtobrązowego, dlatego brak borowika górskiego w checkliście (zestawieniu wszystkich gatunków) grzybów wielkoowocnikowych podanych z Polski prof. Wojewody.

Sezon

Borowik górski wytwarza owocniki od pierwszych dni lipca do połowy września.

Występowanie

Rozmieszczenie borowika górskiego tak w skali Polski, jak Europy i kuli ziemskiej nadaj jest znane tylko wyrywkowo i budzi wiele sporów wśród uczonych oraz amatorów. Podawano go m.in. z Bułgarii, Słowenii, Słowacji, Czech, Polski, Niemiec, Francji, Szwajcarii, Hiszpanii, UK, Szwecji i Norwegii. Niewykluczone, że rośnie także w Serbii, Czarnogórze, Grecji, Turcji, Rosji, Ukrainie czy Chinach.

Borowik górski różni się od morfologicznie niemal identycznego borowika żółtobrązowego preferowanymi siedliskami oraz partnerami mikoryzowymi. Rośnie pojedynczo lub w nielicznych grupach, na kwaśnej, bogatej w humus glebie, zwykle na skałach wylewnych (gnejsach i granitach) pod świerkami i jodłami w Polsce, pod świerkiem, sosną lub modrzewiem w Niemczech i Austrii. Mikoryzy formuje niemal na pewno ze świerkiem i jodłą, o innych szpilkowych brak pewnych danych, co już teraz pozwala go całkiem nieźle odróżnić od b. żółtobrązowego, zasiedlającego lasy liściaste na wapieniu bądź dolomicie, wchodzącego w mikoryzę z bukiem, grabem albo dębem. Tym niemniej b. górski preferuje miejsca widne i ciepłe, o rozluźnionym drzewostanie. Z Polski podawany głównie z południa (małopolskie, podkarpackie, rzadziej świętokrzyskie), lecz także z Pomorza Gdańskiego (zatem wszędzie tam, gdzie mikroklimat jest dość wilgotny, rosną dzikie lub sadzone jodły i świerki, a zarazem działają spostrzegawczy mikologowie).

Wygląd

Owocniki borowika górskiego są bardzo zmienne, o niektórych cechach idealnie pośrednich między typowymi borowikami a typowymi maślakami na przykład wierzch młodych owocników zawsze suchy, nawet po mgle, a u starszych zawsze lekko tłustawy („maślisty”) jak u maślaków.

Pory zmieniają kolor z wiekiem osobnika, tak samo jak rurki. Wpierw złociste, potem oliwkowe, a następnie brązowo-żółte z oliwkowym odcieniem.

Rurki borowika górskiego zmieniają barwę wraz z rozwojem owocnika, natomiast nie zmieniają koloru po uszkodzeniu. U młodych borowików górskich jasne, słomkowożółte; u starszych cytrynowo żółte; u najdojrzalszych zaś oliwkowo zielone, co najwyżej ze zgniło żółtym poblaskiem.

Kapelusz dość duży (10-15 cm średnicy), początkowo półokrągły i żółto-brązowy, o podwiniętych brzegach; następnie łukowato wygięty i płowy; u najstarszych egzemplarzy b. górskiego poduszkowaty oraz purpurowo brązowy. Dość swoista jest faktura powierzchni, okrytej wrastającymi włóknami. Mleczka brak.

Trzon środkowy, walcowaty, cały czas dość pękaty, ze stożkowato ukorzenioną podstawą i ciemniejszym, ochrowym dołem. Kształt i barwa nóżki zmieniają się z wiekiem owocnika równie gruntownie jak kapelusz i miąższ: u najmłodszych egzemplarzy nóżka beczułkowata lub jajowata w kształcie, okryta delikatną siatką, kremowobiała bądź pastelowo żółta, niekiedy z czerwonawą lub pomarańczową strefą; u starszych raczej nieregularnie cylindryczna lub tylko lekko walcowata, goła (siatka zanika). Pierścienia i pochwy brak.

Miąższ niemal wszędzie złocisty, w różnych odcieniach cytrynowej, siarkowej lub chromowej żółci w trzonie, a żółci w kapeluszu, tylko u podstawy nóżki różowawy, gliniasto rdzawy, purpurowo winny bądź łososiowy. U młodych egzemplarzy dość jędrny, u starszych miękki. Nie przebarwia się po nacięciu lub uszkodzeniu. Smak i woń słabe, trudne do nazwania (niespecyficzne), czasem opisywane jako lekko grzybowe.

Wysyp zarodników zdaniem niektórych zielonawy. Spory b. górskiego mierzą zwykle 9,5-15 µm na 3–4,5 µm.

Ogromna zmienność kształtów i kolorów trzonu, kapelusza i miąższu utrudnia odróżnienie od innych przedstawicieli rodzaju Butyriboletus, w Polsce i krajach sąsiednich od borowika przyczepkowego (b. żółtobrązowego). Borowik górski nie błękitnieje na przekroju w przeciwieństwie do borowika żółtobrązowego.

Z perspektywy grzybiarza-amatora najniebezpieczniejsze jest pomylenie b. górskiego albo żółtobrązowego z silnie trującymi, bajecznie kolorowymi borowikowatymi z rodzajów Rubroboletus, Suillellus oraz Imperator (w Polsce przede wszystkim z tzw. borowikiem ponurym vel świniakiem, diabelskim grzybem, poćcem Suillellus luridus oraz bardzo rzadkim u nas borowiekiem szatańskim czyli grzybem krwistym (Rubroboletus satanas).

Właściwości

Borowik górski to smaczny grzyb jadalny, ale zasługuje na ochronę z uwagi na swą rzadkość w Polsce i całej Europie. Świetnie nadaje się do suszenia co wzmacnia jego aromat. Początkującym grzybiarzom grozi także pomylenie go z trującymi członkami rodziny borowikowatych.

Zastosowanie

Jak u jadalnych maślaków, koźlarzy i borowików. Borowik górski dobrze smakuje z dziczyzną i wołowiną, w jajecznicy ze szczypiorkiem oraz jako samodzielne danie, zwłaszcza suszony lub marynowany.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Borowik górski, fot. shutterstock

Indeks nazw

Szukaj lub wybierz według alfabetu

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

Bibliografia

Arora D., Frank J. 2014.; "Clarifying the butter Boletes: a new genus, Butyriboletus, is established to accommodate Boletus sect."; Appendiculati, and six new species are described. Mycologia, 106 (3): 464–480.;
Adamcík S., Christensen M., Heilmann-Clausen J., Walleyn R. 2007.; "Fungal diversity in the Połoniny National Park with emphasis on indicator species of conservation value of beech forests in Europe."; Czech Mycology 59(1): 67-81.;
Assyov B. 2012.; "Revision of Boletus section Appendiculati (Boletaceae) in Bulgaria with a key to the Balkan species."; Turkish Journal Of Botany 36(4): 408-419.;
Assyov B., Denchev C. 2010.; "Conservation of larger basidiomycetes in Bulgaria: the case of Boletus."; Mycologia Balcanica 7(1): 37-40.;
Assyov B., Gyosheva M. 2010.; "First encounters of Boletus subappendiculatus (Boletaceae) in Bulgaria."; Phytologia Balcanica 16(3): 323-327.;
Chai H., Liang Z., Xue R., Jiang S., Luo S., Wang Y., Zeng, N. 2019.; "New and noteworthy boletes from subtropical and tropical China."; MycoKeys 46: 55.;
Engel F., Gröger F. 1989.; "Pilzwanderungen. Eine Pilzkunde für jedermann."; A. Ziemsen Verlag, Wittenberg.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Hahn C., Raidl S. 2006.; "Boletus subappendiculatus Dermek, Lazebn. & J. Veselský + Picea abies (L.) Karst."; Descr. Ectomyc. 9/10: 9-14.;
Holec J., Beran M. 2006.; "Červený seznam hub (makromycetů) České republiky. Red list of fungi (macromycetes) of the Czech Republic."; Příroda 24(1): 282.;
Kujawa A., Gierczyk B. 2010.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część. III. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2007."; Przegląd Przyrodniczy 21(1): 8-53.;
Kujawa A., Gierczyk B. 2011.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część IV. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2008."; Przegląd Przyrodniczy 22(1): 17-83.;
Li H., Wei H., Peng H., Ding H., Wang L., He L., Fu L. 2014.; "Boletus roseoflavus, a new species of Boletus in section Appendiculati from China."; Mycological Progress 13(1): 21-31.;
Lizoň P. 2001.; "Red list of Slovak fungi."; Catathelasma 2: 25-33.;
Lukić N. 2009.; "The distribution and diversity of Boletus genus in central Serbia."; Kragujevac J. Sci. 31: 59-68.;
Martínez J. 2012.; "Contribució a l'estudi dels fongs de Sant Joan de l'Erm i la Vall de Santa Magdalena (III)."; Revista Catalana de Micologia, 1-12.;
Mikšik M. 2012.; "Rare and protected species of boletes of the Czech Republic."; Field Mycology 13 (1): 8–16.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Šutara J., Janda V., Kříž M., Graca M., Kolařík M. 2014.; "Contribution to the study of genus Boletus, section Appendiculati: Boletus roseogriseus sp. nov. and neotypification of Boletus fuscoroseus Smotl."; Czech Mycol. 66(1): 1-37.;
Šutara J. 2008.; "Xerocomus sl in the light of the present state of knowledge."; Czech Mycol. 60(1): 29-62.;
Wei H., Li H., Wang L., Ding H., Hu C., Zeng F., Cheng J. 2014.; "Molecular recognition of species in Boletus sect."; Appendiculati. Mycosystema 33(2): 242-253.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
Wu G., Li Y., Zhu X., Zhao K., Han L., Cui Y., Yang Z. 2016.; "One hundred noteworthy Boletes from China."; Fungal Diversity 81(1): 25-188.;
Yagiz D., Afyon A., Konuk M., Helfer S. 2007.; "Contributions to the macrofungi of Kastamonu province, Turkey."; Mycotaxon 98: 177-180.;