Czarnostopka korzonkowa (Picipes rhizophilus)
Wstęp
Czarnostopka korzonkowa to niejadalna huba z rodziny żagwiowatych Polyporaceae. Choć szeroko rozprzestrzeniona na świecie, praktycznie wszędzie jest rzadka. W Polsce objęto ją ścisłą ochroną prawną. Naukowcy wciąż spierają się o najbardziej podstawowe cechy jej biologii i ekologii, przykładowo jej sposób odżywiania się. Od typowych hub odbiega zarówno kształtem owocnika, jak i podłożem, nie poraża bowiem drzew, lecz towarzyszy trawom. Posiada też swego rodzaju trzon (stopkę – stąd nazwa).
Sezon
Czarnostopkę korzonkową tworzy owocniki długo, gdyż od kwietnia do października włącznie.
Występowanie
Czarnostopkę korzonkową podawano z Ameryki Północnej, Kazachstanu, Chin, Syberii i Europy. Na zachód sięga Szwajcarii, Czech, Polski i Niemiec, tu jednak rosnąc w rozproszeniu na murawach kserotermicznych lub innych siedliskach podobnych do stepów. Znanych jest jednak niewiele stanowisk, a populacje są mało liczne. Jak na członkinię rodziny żagwiowatych zasiedla nietypowe podłoże, bo kłącza i korzenie traw (stąd nazwa gatunkowa: korzonkowa) w środowiskach ciepłych i suchych, zwykle na stepach i preriach, rzadziej na miejskich trawnikach czy miedzach. Preferuje trawy typowe dla siedlisk bezdrzewnych jak ostnice, palczatkę kosmatą, trawę bermudzką (cynodona palczastego), kostrzewę walezyjską czy perz siny.
Na ziemiach polskich notowano tego grzyba wyłącznie w woj. świętokrzyskim, w Dwikozach, Końskich oraz rezerwacie Skorocice.
Wygląd
Owocniki czarnostopki korzonkowej są małe lub średnie, z kapeluszem o 5-10 mm (sporadycznie większym, nawet do 40 mm) średnicy oraz trzonem (stópką) grubości raptem 1-4,5 mm.
Kapelusz tego grzyba będzie nader cienki, spłaszczony, wklęsły w centrum. Odznacza się obecnością nie zawsze łatwo dostrzegalnych łuseczek, jak również pastelową, kawowo-beżową bądź ochrowo umbrową barwą. Brzegi kapelusza kończą się ostro, prosto, na zasychających egzemplarzach nieco podwijając ku górze.
Hymenofor rurkowy, zbiegający na nóżkę, barwy kremowo białej na młodych owocnikach, z wiekiem ciemnieje i brunatnieje, o porach 1 na 2-3 mm szerokości, w tym samym kolorze co i trzon. Pory charakteryzowanego tu gatunku odznaczają się kształtem pośrednim między rombem a elipsą, podobnym nieco do komórek plastra miodu, im bliżej skrajów kapelusza tym drobniejsze, a bardziej zaokrąglone.
Trzon (stópka) wyrasta centralnie lub nieco z boku (ekscentrycznie) względem kapelusza. Cechuje się wąskim kształtem, jak również coraz ciemniejszym kolorem im bliżej podłoża. Sporadycznie posiada błonkę przy podstawie. Pod kapeluszem bywa jaśniutki, prawie biały, potem beżowy, a przy ziemi ciemnobrązowy lub wręcz czarniawy (stąd druga nazwa rodzajowa: czarnostopka). Za młodu dość sprężysty a gładki w dotyku, z wiekiem coraz bardziej korkowaty, pomarszczony i łamliwy.
Miąższ czarnostopki korzonkowej będzie kremowo biały do delikatnie pomarańczowego lub słabo beżowego. Brak danych odnośnie jego smaku i zapachu.
Wysyp zarodników kremowy. Pojedyncze spory charakteryzowanej tu żagwi (czarnostopki) są gładkie, nieco spiczaste, szkliste (hialinowe), zazwyczaj wypełnione 1 lub 2 kropelkami oleju. Rozmiary zarodników budzą spory wśród naukowców, podawano ją bardzo różne, od 6-10 na 2-4 µm do 9,0-12,0 na 4,0-5,0 µm.
Za sprawą stópki i wyrastania z ziemi, a nie pniaka lub konaru, ciężko pomylić ją z jakąkolwiek inną, polską żagwią lub żagwiakiem.
Właściwości
Czarnostopka korzonkowa to gatunek o miernym smaku i drobnych rozmiarach, ściśle chroniony bez wyłączeń z uwagi na racjonalną gospodarkę rolną lub leśną.
Zastosowanie
W Polsce i dalej na zachodzie Europy czarnostopka korzonkowa nie znajduje zastosowań z racji skrajnej rzadkości oraz ochrony gatunkowej. Bywa poszukiwana przez naukowców, tak zawodowców jak amatorów, jako osobliwość i relikt bardziej stepowych faz klimatu.
- Kujawa, A., Ruszkiewicz-Michalska, M., Kałucka, I. (red.) 2020.; "Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne"; Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań.;
- Łuszczyński, J., Łuszczyńska, B. 2010.; "Contribution to morphology and ecology of Polyporus rhizophilus."; Acta Mycologica, 45(2):151-156.;
- Nam, G. A., & Rakhimova, Y. V. 2017.; "New location of rare macromycetes (Cerioporus rhizophilus, Galeropsis desertorum and Phellorinia herculeana) in Kazakhstan."; Current Research in Environmental & Applied Mycology, 7(4): 301-308.;
- Rauschert, S. 1962.; "Polyporus rhizophilus Pat., ein für Deutschland neuer Steppenpilz."; Westfälische Pilzbriefe, 3(4): 53-59.;
- Sałata, B. 1977.; "Dwa nowe dla flory Polski gatunki grzybów wyższych. Fragm. Flor."; Geobot., 23: 423-427.;
- Sotome, K., Hattori, T., Ota, Y., To-Anun, C., Salleh, B., & Kakishima, M. 2008.; "Phylogenetic relationships of Polyporus and morphologically allied genera."; Mycologia, 100(4): 603-615.;
- Vlasenko, V. A., Vlasenko, A. V., Turmunkh, D. 2020.; "The aridization effect on the characteristics of the substrate and biotopic distribution of fungi species of the Polyporus sl genus in the southeast of Western Siberia."; Samara Journal of Science, 9(1): 25-30.;
- Zhou, J. L., Zhu, L., Chen, H., Cui, B. K. 2016.; "Taxonomy and phylogeny of Polyporus group melanopus (Polyporales, Basidiomycota) from China."; PLoS One, 11(8): e0159495.;
