step

Step – w geografii fizycznej oznacza ekoregion charakteryzujący się trawiastymi obszarami (wraz z charakterystycznymi roślinami kseromorficznym), które pozbawione są drzew i gdzie rzadko występują krzewy. Jedynym miejscem w tym środowisku, gdzie drzewa i krzewy występują to rzeki i jeziora.

Specyficzne formacje roślinne jakimi są stepy kształtują się pod wpływem klimatu kontynentalnego – z gorącym i suchym latem oraz mroźną i wietrzną zimą. Na obszarach dotkniętych tymi warunkami dochodzi do uniemożliwiania rozwoju roślin drzewiastych i krzewów.

Pomimo tego, że pierwotne znaczenie stepu obejmowało wyłącznie formacje roślinne w obszarze euroazjatyckim to obecnie termin ten jest stosowany w szerszym znaczeniu. W związku z tym obecnie termin step obejmuje także typowe dla innych kontynentów formacje trawiaste, takiej jak pampa w Ameryce Południowej i preria w Ameryce Północnej.

Biomy (podział) stepu

Step podzielić można na dwa odrębne biomy jakimi są:

• murawy wysokogórskie i zarośla
• murawy klimatu umiarkowanego, sawanny i zarośla

Murawy wysokogórskie i zarośla obejmują łąki i krzewy na dużych wysokościach na całym świecie. Biom ten obejmuje obszary trawiaste i zarośla wysokogórskie (górskie i alpejskie), w tym wrzosowiska subalpejskie w Nowej Gwinei i Afryki Wschodniej, stepy płaskowyżu tybetańskiego, puna i páramo w Ameryce Południowej, a także inne podobne siedliska subalpejskie na całym świecie.

Murawy strefy klimatu umiarkowanego, sawanny i zarośla to biom, który obejmuje roślinność składającą się głównie z traw, a także krzewów. A drzewa występują jedynie w miejscach związanych z wodą. Dominuje tutaj klimat umiarkowany lecz przechodzi także od do bardziej suchego lub wilgotnego. Biom ten charakteryzuje się wyjątkową roślinnością i fauną, który znany jest jako pampas w Ameryce Południowej, preria w Ameryce Północnej, równina w Afryce Południowej i step w Azji.

Krajobraz stepu. Źródło: shutterstock

Klimat stepu

Stepy występują w obrębie kontynentalnej części strefy klimatu umiarkowanego. Może występować tutaj tylko niewielki wpływ wilgotnego powietrza morskiego. W związku z tym na stepach występują niewielkie opady, choć są one większe niż na terenie pustyń, lecz niewystarczające do rozwoju roślinności leśnej.

Klimat na tych obszarach jest suchy z chłodnymi zimami i upalnym latem, kiedy to na wskutek silnego parowania wody opadowa tylko w niewielkiej ilości wsiąka w glebę. Czego konsekwencją jest zbyt mały zapas wody w glebie dla zaspokojenia potrzeb drzew. Stąd na obszarach stepowych nie występują lasy.

Gleby stepowe

Stepy charakteryzują się bardzo żyznymi glebami i są to przede wszystkim czarnoziemy, które podlegają silnej presji człowieka ze względu na eksploatację, głównie rolniczą. Gleby te powstały na podłożu skał lessowych z obumarłych szczątków roślinnych. Ze względu na brak lub ubogą szatę roślinną gleby stepowe łatwo ulegają erozji wietrznej (np. burze pyłowe powodowane m.in. przez długie okresy braku opadów) i wodnej (zbyt intensywne opady), często bardzo intensywnej.

Na terenach urodzajnych, a tym samym lepiej uwodnionych uprawia się zboża (głównie pszenicę), ale także soję, kukurydzę, buraki cukrowe oraz marchew. Właśnie przez tą specyfikę stepy o takiej charakterystyce gleb nazwa się spichlerzami świata. Ich występowanie jest następujące:

• w obszarze Ameryki Południowej są to pampy zajmujące obszar od Patagonii na południu aż po dolny bieg rzeki Parany i od wschodnich stoków Andów aż po atlantyckie wybrzeże Argentyny
• w obszarze Ameryki Północnej są to prerie, które rozciągają się na wschód od Gór Skalistych aż po Appalachy i na północ od Teksasu aż po południową Kanadę (Wielkie Równiny);
• w obszarze Azji są to: Pogórze Kazachskie, Nizina Turańska, Mongolia oraz południowa Syberia;
• w obszarze Europy to Nizina Nadczarnomorska, Kotlina Panońska, Nizina Kubańska.

Zawartość wody w glebach stepu nie jest wystarczająca dla rozwoju drzew, które mogą się rozwijać wyłącznie przy bezpośrednim źródle wody. Źródło: shutterstock

Roślinność stepowa

Stepy można podzielić ze względu na dominujące w krajobrazie gatunki traw tj. gatunki łąkowe, ostnicowe oraz piołunowe. Rośliny tu występujące wykazują pokrój kseromorficzny co oznacza, że posiadają wąskie liście oraz występujące u wielu gatunków organy spichrzowe (m.in. bulwy i cebule, które gromadzą wodę i substancje odżywcze). W zależności od warunków klimatycznych i siedliskowych roślinność stepowa może przechodzić w lasostep, półpustynię lub pustynię.

Stepy ostnicowe są uboższe gatunkowo. Występują na terenach Azji Środkowej, Mongolii i Niziny Kubańskiej, co oznacza, że występują w klimacie suchym kontynentalnym. Charakterystyczne dla tego typu stepu gleby bielicowe (mniejsza zawartość próchnicy niż w przypadku czarnoziemów) sprawia, że tereny te wykorzystuje się znacznie częściej jako pasterstwa niż do uprawy roślin.

Stepy piołunowe są najuboższe gatunkowo. Ze względu na charakterystykę gleby (zawierają niewiele składników odżywczych i charakteryzują się mocnym zasoleniem) co sprawia, że tereny tego rodzaju stepu są rzadko wykorzystywane rolniczo.

W krajobrazie stepowym dominują trawy, które rozwijają gęste połacie na terenach o glebach czarnoziemnych. Na tych wilgotniejszych glebach dominują wysokie gatunki traw, sięgające niekiedy do nawet ponad 2 metrów. A rolnictwo na tych glebach opiera się głównie na zbożach (przede wszystkim pszenica) i burakach cukrowych oraz innych, mniej wymagających roślinach uprawnych. Na glebach charakteryzowanych przez niedobór wody trawy są niższe i występują w charakterze kępkowym. W tych zbiorowiskach trawiastych spotyka się również inne liczne rośliny zielne, jak np. wrotycz, miłka wiosennego, sasankę czy niezapominajkę. Roślinność drzewiasta występuje wyłącznie w dolinach rzek i to głównie w ich wąwozach (jarach) oraz czasami w najbliższej okolicy pozostałych zbiorników wodnych. Na czarnoziemach uprawiane są zboża (głównie pszenica), buraki cukrowe i inne wymagające rośliny.

Należy podkreślić, że wegetacja na niesprzyjających obszarach stepowych nie trwa zbyt długo. W kwietniu oraz w maju rozpoczyna się kwitnienie roślin dzięki czemu step nabiera kolorów. Jednak już w czerwcu rośliny zaczynają żółknieć i wysychają. W tym okresie rozpoczynają się częste susze, a wegetacja jest w częściowym spoczynku. Do pełnego zimowego spoczynku przygotowuje rośliny jesień, kiedy to roślinność przyjmuje brunatne kolory i częściowo obumiera.

Trawy jak np. ostnica to najczęściej występujące rośliny na stepach. Źródło: shutterstock

Zwierzęta stepowe

Na stepach spotyka się wielu mniejszych zwierząt, a wśród nich przede wszystkim są to owady takie jak np. prostoskrzydłe, mrówki, mszyce, i termity. Małe roślinożerne gryzonie to dominujące ssaki stepów, a wśród nich są to: susły, norniki, pieski preriowe, świstaki i chomiki. Osiągnęły ten sukces ze względu na zdolność wytwarzania kryjówek – kopią nory. Wśród ssaków kopytnych dominują roślinożerne kopytne (np. gazele, suhaki), które ze względu na obecność drapieżników i brak kryjówek na tym terenie unikają drapieżników poprzez szybką ucieczkę. Stepowymi ssakami są również między innymi dzikie konie i osły.

Susły są jednymi z najlepiej rozpoznawalnych zwierząt stepów. Źródło: shutterstock