Gąska wielka (Tricholoma colossus)

Nazywana/y także: gąska olbrzymia, opieńka wielka, rycerzyk wielki

Tagi

Grzyby jadalne Grzyby niesmaczne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Gąska wielka to jadalna wprawdzie, ale gorzka i łykowata członkini rodziny gąskowatych Tricholomataceae oraz sekcji (podrodzaju) gąsek olbrzymich Megatricholoma. Z powodu swej rzadkości podlegała w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej do 2014 roku. Nieliczna i zagrożona wymarciem pozostaje w wielu państwach Eurazji, od Szwecji, Finlandii i Estonii na północy po Rumunię i Turcję na południu.

Sezon

Owocniki gąski wielkiej obserwuje się jesienią (wrzesień–listopad).

Występowanie

Gąska wielka rośnie w Europie, Azji Mniejszej, Korei, Indiach i Stanach Zjednoczonych. Niedawno opisano bardzo podobne, dość pokrewne, ale jednak osobne gatunki z sekcji (podrodzaju) Megatricholoma z Chin Ludowych.

Mikoryzę tworzy z rozmaitymi gatunkami sosen. Preferuje gleby przepuszczalne, piaszczyste i wapienne. W Polsce bardzo rzadka, na Czerwonej liście gatunków ginących otrzymała bardzo wysoką kategorię zagrożenia – E.

Wygląd

Owocniki gąski wielkiej wyraźnie potężniejsze niż u większości europejskich gąsek, z kapeluszami o średnicy 10-25 cm, na trzonach grubych do 5 cm, a wysokich zazwyczaj na 5-12 (sporadycznie do 22) cm.

Kapelusz w kolorze bordowym lub brązowo-czerwonym, z kremowo-białymi, podwiniętymi brzegami. Mazisty w dotyku.

Blaszki gąski wielkiej odznaczają się regularną tramą. Są cienkie i bardzo gęste, toteż nierzadko wyginają się ku krawędziom. U młodych owocników śnieżno białe, potem kremowe, wreszcie u najstarszych z brunatnymi przebarwieniami, zwłaszcza na gładkich krawędziach.

Nóżka pod kapeluszem biaława lub żółtawa, co najwyżej z ochrowo brązowymi łuseczkami, niżej pod pierścieniem raczej brązowawa, bardziej włóknista, masywna, pełna wewnątrz, twarda i sucha w dotyku. U młodych owocników walcowaty, u dojrzalszych bardziej bąkowaty, zwężający się ku kapeluszowi, a bulwiasty przy podstawie. Obecny u tego gatunku pierścień pozwala go odróżnić od pokrewnych gąsek jako odnaleziona niedawno w Polsce T. roseoacerbum.

Miąższ łykowaty, włóknisty, twardy, biały, po przecięciu lub złamaniu przebarwia się łososiowo. Aromat ledwo wyczuwalny, a smak najpierw przyjemny, grzybowy, potem gorzki. Najstarsze owocniki tejże gąski są od razu gorzkie w smaku. Brak danych w dostępnej literaturze odnośnie przebarwiania się miąższu w reakcji z odczynnikami stosowanymi w profesjonalnym grzybiarstwie.

Wysyp zarodników u g. wielkiej (g. olbrzymiej) jest biały. Spory są nieamyloidalne, półprzezroczyste (szkliste), gładkie, pozbawione pory rostkowej, jajowate w kształcie. Mierzą najczęściej 6,8-9,4 (rzadko 10,0) × 5,0-6,4 μm. U nowo odkrytej w Polsce T. roseoacerbum zarodniki są wyraźnie drobniejsze, osiągają 4,3-6,7 × 2,8-5,2 μm.

Okazałe, w pełni rozwinięte owocniki g. wielkiej ciężko pomylić z innymi przedstawicielkami rodzaju Tricholoma. Inaczej bywa w przypadku okazów młodych, wciąż pozbawionych cech dojrzałego owocnika. Niebezpieczne dla grzybiarza byłoby pomylenie jej z gąskami barwy brązowej, trującymi dla człowieka jak gąska czerwonobrązowa T. batschii. Lekko trujące, a przynajmniej niejadalne są również niektóre zasłonaki Cortinarius, dorównujące wielkością gąski wielkiej, zwłaszcza gorzkawy C. infractus oraz wonny C. traganus. Zasłonak gorzkawy cechuje się znacznie bardziej gorzkim smakiem od gąski wielkiej, a z. wonny posiada blaszki zasłonięte fioletową zasłoną, a miąższ szafranowo złoty.

Właściwości

Gąska wielka nie posiada właściwości toksycznych, jednak nie jest szczególnie przyjemna w smaku. Z uwagi na wielką rzadkość w Polsce nie należy jej pozyskiwać.

Zastosowanie

Mimo imponujących jak na gąskę wymiarów, gąska wielka nie znajduje współcześnie zastosowań kulinarnych z uwagi na nieprzyjemną, nazbyt łykowatą konsystencję oraz gorzkawy smak. W niektórych krajach dawniej gąskę wielką najpierw smażono, a potem marynowano w occie lub zalewano oliwą z ziołami. Przede wszystkim jednak wciąż zasługuje na ochronę z powodu swej rzadkości.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Gąska wielka, fot. shutterstock

Bibliografia

Blanco-Dios J. 2006.; "Tricholoma colossus, unha especie ameazada en Europa: distribución coñecida e novas localidades en Galicia."; Mykes 9: 85-92.;
Bon M. 2012.; "Pareys Buch der Pilze."; Kosmos, Halberstadt.;
Cetto B. 1979.; "Der große Pilzführer. vol. 1."; BLV Verlagsgesellschaft, München-Bern-Wien.;
Chachuła P., Rutkowski R., Czerniawski, W. 2020.; "Tricholoma roseoacerbum A. Riva (Tricholomataceae, Agaricales) - nowy gatunek dla mykobioty Polski."; Przegląd Przyrodniczy 31(2): 62-68.;
Christensen M. 2017.; "Taxonomy of Tricholoma in northern Europe based on ITS sequence data and morphological characters."; Persoonia 38: 38-57.;
Dahlberg A., Croneborg H. 2006.; "The 33 threatened fungi in Europe. Nature and Environment 136."; Belgium, Council of Europe Publishing.;
Evans S., Henrici A., Ing B. 2006.; "Red data list of threatened British fungi."; Report by the British Mycological Society (BMS), Working With the Joint Nature Conservation Committee.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gezer K. 2000.; "Contributions to the macrofungi flora of Antalya Province."; Turkish Journal of Botany 24(5): 293-298.;
Gogoi Y., Sarma T. 2012.; "An ethnomycological survey in some areas of Dhemaji District (Assam)."; The Ecoscan 1: 403-407.;
Grzesiak B., Węgrzyn M., Wietrzyk-Pełka P., Turowska A. 2020.; "Contribution to Knowledge of the Mycobiota of “Bory Tucholskie” National Park (Northwestern Poland): Macromycetes of Central European Lichen Scots Pine Forests of the Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 Type."; Acta Mycologica 55(2): 1-10.;
Gyosheva M. M., Tashev A. N., & Bogoev V. M. 2015.; "Larger fungi in the Pirin national park, Bulgaria. Биоразнообразие и экология грибов и грибоподобных организмов северной Евразии."; Екатеринбург 2015: 309-311.;
Jung H. S. (1994).; "Fungal flora of Ullung Island (V) - on additional agaric fungi."; The Korean Journal of Mycology 22(2): 196-208.;
Kalamees K. 2010.; "Checklist of the species of the genus Tricholoma (Agaricales, Agaricomycetes) in Estonia."; Folia Cryptogamica Estonica 47: 27-36.;
Karadelev M., Rusevska K., Markova-Ruzdik N. 2008.; "Distribution and ecology of genus type Tricholoma (Tricholomataceae) in the Republic of Macedonia."; Ekologija i zastita na zivotnata sredina 11(1/2): 27-42.;
Kibby G. 2010.; "The genus Tricholoma in Britain."; Field Mycology 11, 4: 113-140.;
Knudsen H., Vesterholt J. 2008.; "Funga Nordica, agaricoid, boletoid and cyphelloid genera."; Nordsvamp, Copenhagen.;
Laux H. 2001.; "Der große Kosmos-Pilzführer. Alle Speisepilze mit ihren giftigen Doppelgängern."; Kosmos, Stuttgart.;
Mirek Z. (ed.) 2006.; "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany."; Polish Academy of Sciences, Kraków.;
Reschke K., Popa F., Yang Z., Kost G. 2018.; "Diversity and taxonomy of Tricholoma species from Yunnan, China, and notes on species from Europe and North America."; Mycologia 110(6): 1081-1109.;
Şen İ., Hakan A. 2014.; "Conservation of Tricholoma species in Turkey."; Fungal Conservation 4: 40-42.;
Vizzini A., Consiglio G., Setti L. 2020.; "Testing spore amyloidity in Agaricales under light microscope: the case study of Tricholoma."; IMA Fungus 11(1): 1-20.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
Xu X., Cui Y.Y., Yang Z. 2020.; "Two new species of Tricholoma sect. Genuina (Agaricales) from China."; Phytotaxa 443(2): 155-166.;