Gąska czerwonobrązowa (Tricholoma batschii)

Wstęp

Gąska czerwonobrązowa to trujący grzyb zaliczany do gąskowatych Tricholomataceae. To jedna z wielu trudno odróżnialnych przedstawicielek rodzaju Tricholoma o brązowych kapeluszach.

Sezon

Owocniki gąski czerwonobrązowej wyrastają od sierpnia do listopada.

Występowanie

Gąska czerwonobrązowa rośnie w znacznej części Eurazji (Europa, Turcja, Chiny, Japonia), zapewne także w Ameryce Północnej. Tworzy mikoryzy z sosnami, rzadziej cyprysami, tylko na przepuszczalnych, wapiennych glebach. W Polsce takich siedlisk nie ma zbyt wiele.

Wygląd

Owocniki gąski czerwonobrązowej odznaczają się okazałymi, mięsistymi kapeluszami oraz pełnymi, nieprzebarwiającymi się trzonami długimi na 5-10 cm, a grubymi na 1-3 cm. W dni mgliste i deszczowe lepkie w dotyku, w dni słoneczne suche.

Kapelusz osiąga 5-15 cm średnicy, o podwiniętym skraju, u młodych owocników półokrągły, u starszych mocno spłaszczony bądź nisko zgięty, bez garbu. Wierzch kapelusza o charakterystycznej fakturze z powrastanych promieniście włókienek. Kolory kapelusza to rozmaite odcienie brązów wpadających w czerwień, bord, kasztan albo czerń.

Blaszki masywne, gęsto ustawione, wykrojone przy nóżce, o regularnej tramie. U młodych, nieuszkodzonych egzemplarzy gąski czerwonobrązowej kremowe, u średnich ochrowe, u najdojrzalszych ciemno ochrowe z mnóstwem rdzawych plam.

Trzon w wielorakich odcieniach pomarańczu lub czerwieni przechodzących w brąz, tylko tuż pod kapeluszem kremowo biały. Niemal na całej długości jest włóknisty w dotyku, a jedynie pod samym kapeluszem gładki. Mięsisty, masywny, w środku pełny, nie przebarwia się po przecięciu, w kształcie mocno zbliżonym do walca, lecz zwężony klinowato u samej podstawy. Młode okazy posiadają śluzowatą obręcz na granicy strefy białej pod kapeluszem oraz reszty nóżki.

Miąższ gąski czerwonobrązowej jest twardy i mięsisty, u podstawy nóżki ochrowo brązowy, w kapeluszu jaśniejszy, białawy. Pachnie mąką. W smaku najpierw mączysty, potem co raz bardziej gorzki.

Wysyp spor biały. Zarodniki nieamyloidalne, gładkie, pozbawione pór rostkowych, mniejsze niż u pokrewnych, bardzo podobnych gąsek: 3,8-6,4 na 3,1-5,4 µm.

Gąskę czerwonobrązową można pomylić z krowiakami Paxillus oraz opieńką ciemną Armillaria ostoyae, a przede wszystkim z mnóstwem innych przedstawicielek rodzaju Tricholoma o brązowych kapeluszach, zwłaszcza: gąską gorzkawą T. stans, krowią T. vaccinum, bukową T. ustulae, modrzewiową T. psammopus, dachówkowatą T. imbricatum tudzież żółtobrunatną T. fulvum. Nader podobna jest też odkryta niedawno w rezerwacie Łężczak, a nie mająca polskiej nazwy T. ustaloides. Najbezpieczniej wstrzymać się od zjadania jakichkolwiek brązowych gąsek. Oznaczając te grzyby należy zwracać baczną uwagę na wiele szczegółów budowy i ekologii. Gąska gorzkawa ma garbik na kapeluszu, od razu jest gorzka w smaku. Gąska krowią od innych grzybów mocno wyróżnia brodaty brzeg kapelusza. Za to g. bukowa charakteryzuje się bardziej rdzawymi blaszkami, tudzież gładszym, mocniej lśniącym kapeluszem. Gąska modrzewiowa nie pachnie niczym, a występuje jedynie pod modrzewiami. Gąska dachówkowata odznacza się bielszym miąższem, jaśniejszymi kremowo białymi blaszkami oraz delikatniej łuskowatym kapeluszem od g. czerwonobrązowej. Natomiast gąska żółtobrunatna cechuje się wyraźniej żółtymi blaszkami. Opieńka ciemna wykształca wyraźny pierścień, a nie staje się gorzka w smaku.

Najmocniej trujące spośród wyżej wymienionych gąsek o brązowawych kapeluszach powodują najwięcej ciężkich zatruć u japońskich grzybiarzy.

Właściwości

Wszystkie gąski mogą akumulować w sobie metale ciężkie w wysokich stężeniach, co czyni je jeszcze groźniejszymi dla ludzkiego zdrowia.

Zastosowanie

Obecnie brak jest zastosowania gąski czerwonobrązowej. W dawnych atlasach grzybów uznawano za warunkowo jadalne wiele gatunków gąsek, które dziś klasyfikuje się jako trujące. Gąska czerwonobrązowa nie znalazła zastosowania jako lecznicza lub organizm modelowy.