Gołąbek przyjemny (Russula amoenolens)

Nazywana/y także: gołąbek camembertowy , surojadka przyjemna

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie

Wstęp

Gołąbek przyjemny to rzadki w Polsce, niejadalny i niesmaczny przedstawiciel rodziny gołąbkowatych. Na najnowszej, krajowej czerwonej liście rzadkich oraz ginących grzybów ujęto z kategorią R czyli rzadki.

Sezon

Gołąbek przyjemny zawiązuje owocniki niekiedy gromadnie od lipca do września.

Występowanie

Gołąbek przyjemny jest szeroko rozpowszechniony w Europie, płn. Afryce (Maroko) i Ameryce Północnej (od Kanady po Kostarykę), ostatnio odszukano go również w Chinach (w paśmie Chinganu). Zawleczony na Nową Zelandię i wyspy Oceanii. Występuje w lasach liściastych i mieszanych. Wchodzi w związki mikoryzowe głównie z dębami, rzadziej brzozami, sosnami, w Ameryce Północnej także z daglezją (jedlicą zieloną). Preferuje gleby ubogie w wapń, o odczynie kwaśnym do obojętnego, suche bądź świeże.

Z ziem polskich potwierdzono jego występowanie na ledwie kilku stanowiskach na Pomorzu (Gdańsk: Wrzeszcz, Brzeźno, Oliwa), Ziemi Lubuskiej (okolice Międzyrzecza), Łódzkiej (okolice Pabianic i Radomska), Wielkopolsce (okolice Międzychodu), Mazurach (koło Srokowa) i Podlasiu (Puszcza Knyszyńska).

Wygląd

Owocniki gołąbka przyjemnego są dość niewielkie, łamliwe, pozbawione mleczka, o kapeluszach 35-80 mm średnicy, a nóżce grubej na 9-15 mm, wysokiej na 30-50 mm.

Blaszki gołąbka przyjemnego są wolne, rozwidlone, cienkie, gęsto ułożone, często z blaszeczkami (międzyblaszkami), z gładkimi ostrzami. U młodych owocników kremowo białe lub jasno szare, u starszych brudniejsze, z brązowymi plamami po uszkodzeniach, gęsto pomarszczone.

Kapelusz za młodu półokrągły, potem spłaszczony, wreszcie wklęsły, wręcz lejkowaty, niemal cały gładki, z ostro zakończonymi, karbowanymi a gruzełkowatymi brzegami, w kolorze czarniawo brązowym, wpadającym czasem w brudną, oliwkową zieleń, jaśniejszy w centrum. Skórka z kapelusza daje się zedrzeć do połowy. W dni dżdżyste staje się tłusta i śluzowata w dotyku.

Nóżka prawie równowąska tylko w dole lekko zgrubiała, centralna, za młodu mocna i pełna, szybko jednak staje się watowata i krucha. W dotyku gładka, w kolorze biaława, wydaje się pokryta lśniącą warstewką srebrzystej bądź brązowawej laki, podobnych barw co kapelusz lecz jaśniejsza. Brak pierścienia.

Miąższ cienki, kruchy, białawy, o woni topinamburu lub sera camembert, ale smaku co raz gorszym, najpierw ostrawym, po tym bardzo ostrym, w końcu wręcz palącym. Miąższ gołąbka przyjemnego nie reaguje z formaldehydem. Z fenolem przebarwia się na winną purpurę wpadającą w brąz; z gwajakowcem na seledynowo (niebiesko-zielono); z siarczanem żelazowym nie zawsze reaguje, może przebarwić się na różowo albo zostać bez zmian.

Wysyp spor kremowy. Zarodniki gołąbka przyjemnego są jajowate, mocno urzeźbione, kolczasto-brodawkowate, z brodawkami średniej wysokości, tak ostrymi jak i tępymi. Osiągają 6,3-8,5 (rzadko 9) µm na 5-6,5 µm. Łączniki obecne, aczkolwiek niezbyt długie i mało liczne. Obecne są zarówno liczne pleurocystydy jak i cheilocytydy. Sulfobenzaldehyd zmienia im kolor na szaro-czarny.

Gołąbek przyjemny bywa mylony z gołąbkiem piekącym R. sororia i przykrym (podgrzebieniastym) R. pecticina (R. pectinatoides). G. piekący jest jednak masywniejszy i wyższy od przyjemnego, z kapeluszem mierzącym zwykle 5-12 cm średnicy. Jednoznaczne rozróżnienie obu tych gołąbków wymaga jednak obejrzenia pod mikroskopem ich zarodników: u piekącego spory będą bardziej kuliste w kształcie, o mniejszych a wyraźniej tępych brodawkach. Gołąbek przykry (podgrzebieniasty) różni się od przyjemnego bardziej ochrowym odcieniem swego kapelusza. Pozostałe, blisko z nim spokrewnione gołąbki, zaliczane do podsekcji Pectinatinae w sekcji (podrodzaju) Ingratae, nie bywają aż tak palące w smaku jak przyjemny, piekący i przykry.

Właściwości

Polska nazwa gatunkowa „przyjemny” odnosi się do stosunkowo miłej woni, przypominającej zapach serów pleśniowych typu camembert. W smaku jednak gołąbek przyjemny jest okropny.

Zastosowanie

Gołąbek przyjemny jest grzybem niejadalnym. W Kanadzie i USA gołąbek przyjemny to jeden z lepiej zbadanych leśnych grzybów wielkoowocnikowych. Naukowców oraz leśników interesują jego związki mikoryzowe, szczególnie wpływ dodatkowych soli azotowych na ich dalsze funkcjonowanie.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Gołąbek przyjemny, fot. shutterstock

Bibliografia

Arora D. 1986.; "Mushrooms demystified: a comprehensive guide to the fleshy fungi."; Ten Speed Press, Berkeley.;
Avis P. 2012.; "Ectomycorrhizal iconoclasts: the ITS rDNA diversity and nitrophilic tendencies of fetid Russula."; Mycologia 104, 5: 998-1007.;
Dickie I., Guza R., Krazewski S., Reich P. 2004.; "Shared ectomycorrhizal fungi between a herbaceous perennial (Helianthemum bicknellii) and oak (Quercus) seedlings."; New Phytologist 164, 2: 375-382.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Gardes M., Bruns T. 1996.; "Community structure of ectomycorrhizal fungi in a Pinus muricata forest: above-and below-ground views."; Canadian Journal of Botany 74, 10: 1572-1583.;
Gerhardt E. 2006. Grzyby.; "Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Hoffeins C., Hoffeins H., Szadziewski R. 2017.; "Checklist of Macromycetes (Fungi) from the Wyskok village in Masurian Lakeland, NE Poland."; Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu (Przyroda) 23: 1-27.;
Horton T., Bruns T. 1998.; "Multiple‐host fungi are the most frequent and abundant ectomycorrhizal types in a mixed stand of Douglas fir (Pseudotsuga menziesii) and bishop pine (Pinus muricata)."; New Phytologist 139, 2: 331-339.;
Kwiatkowska J. 2017.; "Macromycetes parku w Małkocinie (NW Polska)."; Badania Fizjograficzne Seria B-Botanika 65: 77-94.;
Kujawa A., Gierczyk B. 2012.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VI. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2010."; Przegląd Przyrodniczy 23, 2: 3-59.;
Liu X., Bau T., Wang X. 2017.; "Species diversity of Russula from the Greater and Lesser Hinggan Mountains in Northeast China."; Mycosystema 36, 10: 1355-1368.;
Salamaga A., Ślusarczyk D. 2014.; "Diversity of Macromycetes in the Białaczów nature reserve (Central Poland)."; Acta Mycologica 49, 1: 99-107.;
Shaffer R. 1972.; "North American Russulas of the subsection Foetentinae."; Mycologia 64, 5: 1008-1053.;
Skirgiełło A. 1998.; "Gołąbek (Russula). w: Grzyby (Mycota), tom 20. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula)."; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Vidal J., Alvarado P., Loizides M., Konstantinidis G., Chachuła P., Mleczko P., Llistosella J. 2019.; "A phylogenetic and taxonomic revision of sequestrate Russulaceae in Mediterranean and temperate Europe."; Persoonia: Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi 42: 127-185.;
Wilga M., Wańtoch-Rekowski M. 2018.; "Grzyby wielkoowocnikowe i śluzowce Ogrodu Roślin Leczniczych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego."; Przegląd Przyrodniczy 29, 1: 21-33.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;