Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
Koźlarz różnobarwny (Leccinum variicolor)
Nazywana/y także: koźlarz babka forma zmienna, kozak zmienny, kraśniak zmienny, panek zmienny, pociech zmienny
Spis treści
Wstęp
Koźlarz różnobarwny to stosunkowo rzadki w Polsce, dopuszczony do obrotu handlowego grzyb jadalny, zaliczany do borowikowatych Boletaceae. W praktyce grzybiarzy i kucharzy zwykle nie jest odróżniany od koźlarza babki, gdyż oba gatunki smakują identycznie.
Sezon
Koźlarz różnobarwny wytwarza owocniki od lipca do października.
Występowanie
Koźlarz różnobarwny notowany był w strefach umiarkowanych i chłodnych Kanady, USA oraz Eurazji (Japonia, Chiny, Europa). Tworzy mikoryzy z brzozą omszoną. Grzyb ten zasiedla torfowiska wysokie i przejściowe. Unika gleb suchych i alkalicznych. Osuszanie mokradeł pozbawia go siedlisk, toteż otoczono go ochroną prawną i/lub umieszczono na Czerwonych Listach m.in. Czech, Węgier i Rumunii.
W Polsce koźlarz różnobarwny spotykany jest w całym kraju, nigdzie jednak nie zachowało się zbyt wiele populacji tego gatunku. Z racji rzadkości i ustępowania trafił na regionalne Czerwone Listy gatunków ginących grzybów wielkoowocnikowych na przykład Górnego Śląska i Gór Świętokrzyskich. W Polsce trzyma się okrajków torfowisk albo torfowisk przejściowych o charakterze kopułowym, zarówno otwartych (bezdrzewnych), jak i porośniętych lasami brzozowymi, sosnowymi bądź świerkowymi.
Wygląd
Owocniki koźlarza różnobarwnego z kapeluszami w bardzo różnych, do tego zmieniających się z wiekiem odcieniach szarości i brązów.
Rurki białe albo kremowe, silnie wcięte przy nóżce, do 0,25 cm długości, o niewielkich, krągłych, niemal identycznych porach. Pory w tych samych odcieniach co rurki. Woda amoniakalna odbarwia rurki.
Kapelusz stożkowaty, na starszych egzemplarzach z okrągławym wierzchołkiem, spory 6-12 cm średnicy. W dotyku suchy, matowy, nierzadko pilśniowy. Kleisty staje się tylko w dni deszczowe.
Trzon pełny, smukły, bywa zgięty lub cylindryczny. Niemal cały kremowo lub siwobiały z mnóstwem czarniawych a przynajmniej ciemno burych kosmków (łusek). Podstawa nóżki czasem blado zielona.
Miąższ w różnych odcieniach bieli, od śnieżnej po kremową, tylko u podstawy przechodzi w lekką zieleń. Nacięty albo zgnieciony długo pozostaje niezmienny, potem różowieje, u podstawy po kilku godzinach robi się mocno seledynowy (stąd nazwy gatunkowe: różnobarwny oraz zmienny). Woń oraz smak dość miłe, ale czasem trudno wyczuwalne. Siarczan żelaza przebarwia miąższ na zielono.
Wysyp zarodników ciemno oliwkowy lub brązowy. Spory gładkie, wrzecionowate, żółtawe, z wgłębieniem suprahilarnym albo bez niego, osiągają 4,5-7 x 12,5-19 μm.
Koźlarza różnobarwnego najłatwiej pomylić z lepiej znanym koźlarzem babką Leccinium scabrum, do którego zresztą długo wliczano różnobarwnego jako odmianę czy ekotyp. Koźlarz babka jednak woli suchsze siedliska i odznacza się jaśniejszym kapeluszem, o wyłącznie brązowych barwach. Dość podobnymi koźlarzami są też topolowy L. duriusculum oraz grabowy L. pseudoscabrum. Topolowy woli jednak topole (a wielu grzybiarzy nie odróżnia białodrzewu od brzóz), przecięty lub zgnieciony wpierw czerwienieje, dopiero potem czarnieje. Grabowy od brzóz woli ich kuzynów: graby lub leszczyny, a zmiażdżony bądź nacięty siwieje.
Do wszystkich ww. koźlarzy, w tym różnobarwnego (zmiennego), dość podobny bywają młode owocniki goryczaka żółciowego Tylopilus felleus. Goryczak jednak jest niesamowicie gorzki w smaku, poza tym mikoryzuje z sosną.
Właściwości
Koźlarz różnobarwny jest smaczny, łatwy w transporcie grzyb jadalny. Nie posiada jednak ważniejszych wartości odżywczych. Zasługuje na ochronę z powodu rzadkości.
Zastosowanie
Zastosowanie koźlarza różnobarwnego jest podobne jak u reszty koźlarzy podobnych do koźlarza babki. Młode owocniki nadają się zarówno do suszenia, jak i marynowania w zalewie octowej. Z kolei starsze okazy można suszyć, dusić lub dodawać do różnego rodzaju dań i sosów. Trzony są niejadalne i trzeba się ich pozbywać.
Koźlarz różnobarwny, fot. shutterstock
Koźlarz różnobarwny, fot. shutterstock
Koźlarz różnobarwny, fot. shutterstock
Bibliografia
- Dermek A., Pilát A. 1991.; "Poznajemy grzyby."; Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław;
- den Bakker H. Zuccarello G., Kuyper T., Noordeloos M. 2004.; "Evolution and host specificity in the ectomycorrhizal genus Leccinum."; New Phytologist 163: 201-215.;
- den Bakker H., Zuccarello G., Kuyper T., Noordeloos M. 2007.; "Phylogeographic patterns in Leccinum sect. Scabra and the status of the arctic-alpine species L. rotundifoliae."; Mycological Research 111: 663-672.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Gierczyk B., Chachuła P., Karasiński D., Kujawa A, Kujawa K., Pachlewski T., Wójtowski, M. 2009.; "Grzyby wielkoowocnikowe Polskich Bieszczadów. Część I. Parki"; Narodowe i Rezerwaty Przyrody 39(3): 3-100.;
- Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
- Hlavácek J. 1989.; "Prehled našich hub hribotvarých - Boletales (6)."; Mykologický Sborník 66 (2): 49-58.;
- Holec J., Beran M. 2006.; "Červený seznam hub (makromycetů) České republiky."; Příroda, Praha.;
- Kujawa, A., & Gierczyk, B. 2011.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część V. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2009."; Przegl. Przyr, 22(4), 16-68.;
- Kujawa, A., & Gierczyk, B. 2013.; "Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część V. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2010."; Przegl. Przyr, 23(4), 3-59.;
- Siller, I., Vasas, G., Pál-Fám, F., Bratek, Z., Zagyva, I., & Fodor, L. (2005).; "Hungarian distribution of the legally protected macrofungi species."; Studia bot. hung, 36, 131-163.;
- Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
- Stasińska M., Sotek Z. 2014.; "Leccinum variicolor (Basidiomycota, Boletales) in Poland."; Acta Mycologica 49(1): 69-78.;
- Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
- Šutara J. 1982.; "Nomenclatural problems concerning the generic name Krombholziella R. Maire."; Ceská Mykologie 36 (2): 77-84.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
- Wojewoda W., Ławrynowicz M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
![By Jerzy Opioła (Own work) [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/01/Pleurotus_dryinus5_1.jpg)
Subscribe
0 komentarzy
Ekologiczny dom
Uprawa roślin
Uprawa roślin