Lakówka ametystowa (Laccaria amethystina)

Wstęp

Lakówka ametystowa to jadalny, chociaż niezbyt smaczny grzyb, drobny należący do rodziny piestróweczkowatych Hydnangiaceae. Słynie szeroko ze swojej niesamowitej, mocno fioletowej barwy przypominającej ametyst. Mocno fioletowe barwy tego grzyba mogą jednak szybko zblaknąć i zniknąć z wiekiem owocnika, wskutek pogody lub po ugotowaniu, dlatego bywa zwana „zwodnicą” lub „oszustką”.

Sezon

Owocniki lakówki ametystowej widuje się od czerwca do września lub października.

Występowanie

Lakówka ametystowa to grzyb szeroko rozpowszechniony w Eurazji, obu Amerykach, a nawet na Nowej Zelandii. W Polsce i krajach sąsiednich trafia się bardzo często. Najpospolitsza bywa w klimacie umiarkowanym. Dalej na południu np.: w Ameryce Środkowej i Południowej rośnie wysoko w górach, gdzie znajduje chłodny klimat. Na półkuli zachodniej naszej lakówce ametystowej towarzyszą albo nawet zupełnie ją zastępują pokrewne gatunki, opisane jako osobne dopiero w latach 80-tych XX wieku. Przykładowo na zachodnich, pacyficznych wybrzeżach USA lakówkę ametystową zastępuje l. zachodnia Laccaria amethysteo-occidentalis. Nad Zatoką Meksykańską rośnie l. winnobrązowa L. vinaceobrunnea, znowuż w lasach mglistych Ameryki Południowej i Środkowej l. Gomeza L. gomezii.

Ogromny zasięg geograficzny wiąże się z zasiedlaniem wielu różnych środowisk, od borów szpilkowych i lasów liściastych do parków, cmentarzy i ogrodów. Najczęściej trafia się pod drzewami zaliczanymi do bukowców Fagales. Lakówka ametystowa uwielbia gleby o wysokiej zawartości azotu w postaci amoniaku i soli amonowych, zatem należy do tzw. grzybów amoniakolubnych (ang. ammonia fungi).

Wygląd

Owocniki lakówki ametystowej są dość małe, kapelusz osiąga bowiem 2-6 cm średnicy, a nóżka 3-12 cm wysokości i 3-10 mm grubości.

Kapelusz u młodych owocników przybiera kształt dzwonka o podwiniętych skrajach lub półkolisty z dołkiem w centrum, u starszych lakówek robi się lejkowaty bądź niemal płaski. Charakteryzuje się gładką skórka, płatowatą tylko i nieco żłobioną jedynie przy brzegach. Fiolety są najwyraźniejsze i najczystsze u okazów młodych i w dni deszczowe. Starsze owocniki, a także młodsze w dni suche i ciepłe stają się bledsze, białawo-lila-fiołkowe.

Blaszki lakówki ametystowej charakteryzują się wyraźną, ametystowo fioletową barwą. Pozostają takie nawet po zblaknięciu całego okazu. Co najwyżej bywają oprószone na biało pyłkiem zarodników. Poza tym przyrastają szeroko do nóżki, są pofalowane, grube oraz rzadko rozmieszczone.

Trzon przybiera te same kolory co kapelusz. Poza tym przypomina odwróconą maczugę tzn. jest szerszy i bardziej bulwiasty przy ziemi. W dotyku zdaje się włóknisty. Jest pusty wewnątrz, zatem dość kruchy.

Miąższ lakówki ametystowej podobnie jak skórka kapelusza i nóżki jest fioletowy w dni dżdżyste, a w dni różowo brunatny suche. W smaku jest dość wodnisty i raczej bez smaku, o słabym, trudnym do opisania aromacie.

Wysyp spor lakówki ametystowej jest biały. Obrośnięte brodawkami zarodniki mierzą 7,0 na 10,0 μm.

Pomimo tak swoistego wyglądu lakówka ametystowa bywa mylona z kilkoma trującymi grzybami o równie niesamowitych, mocno fioletowych owocnikach: zasłonakiem wonnym  (z. brodatym) Cortinarius traganus, zasłonakiem odrażającym (flegmiakiem kamforowym Cortinarius camphoratus), strzępiakiem ziemistoblaszkowym Inocybe geophylla w odmianie lilafiołkowej, grzybówką fioletowawą Mycena pura oraz odszukaną niedawno w Polsce Mycena diosma. Zasłonak wonny różni się od lakówki ametystowej brązowymi blaszkami, również zarodniki ma rudo brązowe. Miąższ tego zasłonaka jedynie u podstawy trzonu przybiera fioletowo brązowe kolory. Zasłonaka odrażającego upodabnia do lakówki mocno fioletowa barwa owocników w tym miąższu, jednak tu również wysyp spor będzie rdzawo brunatny, a zapach miąższu wyczuwalny z daleka i ohydny, przypominający spocone skarpety, ser kozi, padlinę oblaną kamforą lub psujące ziemniaki. Owocniki strzępiaka również mocno śmierdzą, mają też charakterystyczny garbik na kapeluszu. Z kolei grzybówkę fioletowawą czuć rzodkiewką lub czarna rzodkwią. Jej owocniki są mniej wysmukłe od lakówek.

Właściwości

Lakówka ametystowa jest jadalna, choć zdaniem Europejczyków niezbyt smaczna. Może akumulować w sobie cez-137 po awariach elektrowni atomowych lub próbach jądrowych na poligonach. Nie wskazany jest także zbiór okazów rosnących koło kopalń i hut żelaza, gdyż mogą gromadzić w sobie rakotwórcze związki arsenu, wykorzystywane w obróbce rud żelaza.

Zastosowanie

Lakówka ametystowa bywa wykorzystywana do komponowania niesamowitych sałatek i dekorowania innych dań grzybowych czy mięsnych. Jako grzyb amoniakolubny odgrywa rosnącą rolę w kryminalistyce.