czarne ziemie

Czarne ziemie — Czarne ziemie – ciemne, wilgotne gleby występujące głównie w strefie przejściowej pasa tropikalnego (czarne gleby tropikalne) oraz na niewielkich obszarach w obrębie strefy klimatu umiarkowanego. Cechują się na ogół dobrą żyznością oraz zasobnością w związki organiczne. Czarne ziemie powstają z różnych skał macierzystych zasobnych w wapń (m.in. piasków gliniastych, glin, iłów oraz pyłów) pod wpływem działania wód gruntowych.

Występowanie czarnych ziem

Czarne ziemie są glebami charakterystycznymi dla strefy przejściowej pasa tropikalnego, gdzie określane są mianem czarnych gleb tropikalnych. Gleby te występują w środkowej części Półwyspu Indyjskiego, na obszarze wschodniej Australii, środkowej Afryki (Sudan, Etiopia, Kenia, Czad) oraz Ameryki Południowej (Nizina La Platy).

Czarne ziemie występują także w obrębie strefy klimatu umiarkowanego w środkowej oraz południowej Europie, na obszarze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz we wschodnich Chinach. Czarne ziemie w Polsce zajmują ok. 1% powierzchni i występują na niewielkich obszarach w różnych regionach kraju – głównie na Kujawach, Śląsku, Mazowszu oraz Pomorzu.

Proces powstawania czarnych ziem

Czarne ziemie powstają z różnego rodzaju skał macierzystych zasobnych w węglan wapnia CaCO₃ (m.in. piasków gliniastych, glin, margli, iłów oraz pyłów różnego pochodzenia) na skutek długotrwałego oddziaływania wysokiego poziomu zwierciadła wód gruntowych bądź w warunkach utrudnionego odpływu wody pochodzącej z opadów atmosferycznych (np. na bardzo ciężkich glinach i iłach).

Czarne ziemie wykształcają się przeważnie na terenach niskich i podmokłych o utrudnionym odpływie wód gruntowych (np. torfowiskach), obszarach polodowcowych (pradoliny, moreny denne) oraz nieckach pojeziornych. Obszary te porośnięte są roślinnością łąkową, zaroślami oraz podmokłymi lasami z bogatym runem trawiasto-zielnym (łęgi wiązowo-jesionowe, łęgi jesionowo-olchowe).

Duża wilgotność (wysoki poziom oraz utrudniony odpływ wód gruntowych) oraz duża zawartość pierwiastków zasadowych (głównie wapnia) sprzyja odkładaniu się materii organicznej, nadającej czarnym ziemiom charakterystyczne ciemne, przeważnie czarne zabarwienie.

Rozmieszczenie czarnych ziem na kuli ziemskiej, źródło: Bijltjespad [Public domain]

Cechy charakterystyczne czarnych ziem

Czarne ziemie powstają ze skał macierzystych o dużej zawartości węglanu wapnia; są glebami o odczynie lekko kwaśnym, obojętnym bądź zasadowym. Czarne ziemie cechują się bardzo dużą żyznością, wysoką zawartością próchnicy, zasobnością w składniki pokarmowe oraz dobrymi właściwościami buforowymi i fizycznymi.

• poziom organiczny (O) – warstwa gleby z nagromadzoną materią organiczną o różnym stopniu przeobrażenia i rozkładu,
• powierzchniowy, ciemnoszary lub czarny poziom mineralno-próchniczny (A) – mollic o dużej miąższości (powyżej 20 cm), dobrze rozwiniętej, gruzełkowatej strukturze, przeciętnej zawartości materii organicznej i dużym wysyceniu kationami zasadowymi (powyżej 50%) i pH powyżej 6; bądź rzadziej umbric o dużej miąższości (powyżej 20 cm), wysokiej lub średniej zawartości materii organicznej, o niewielkiej zawartości kationów zasadowych i pH kwaśnym;
• poziom glejowy (oglejenia) – gleyic (G), o miąższości ponad 25 cm, poziom glebowy, w którym zachodzi odtlenianie substancji glebowej wskutek dużej wilgotności; cechuje się różnym stopniem uziarnienia i różną barwą związaną z zachodzącymi procesami glejowymi (jednolite zabarwienie bądź obecność plam w kolorze rdzawym, popielatym, sinym lub zielonkawym);
• poziom skały macierzystej – C, może zawierać węglany (Ck) bądź wykazywać cechy oglejenia (Cg).

Profil glebowy, źródło: shutterstock

Podtypy czarnych ziem

Czarne ziemie (CZ) wraz z czarnoziemami (CW), rędzinami czarnoziemnymi (CR), madami czarnoziemnymi (CF), glebami deluwialnymi czarnoziemnymi (CY) oraz glebami murszastymi (CU) zaliczane są do rzędu gleb czarnoziemnych (C).

Czarne ziemie dzielą się na następujące podtypy:

• czarne ziemie typowe – gleby o typowym profilu z poziomem próchnicznym mollic o miąższości 30-40 cm;
• czarne ziemie kumulacyjne – gleby z poziomem próchnicznym mollic o miąższości powyżej 60 cm, występujące w obniżeniach terenu lub u podnóży stoków;
• czarne ziemie z poziomem cambic – gleby o profilu zbliżonym do czarnych ziem typowych, z dodatkowym poziomem cambic, w którym zachodzą intensywne przemiany fizyczne, chemiczne i biologiczne;
• czarne ziemie z poziomem argic – gleby o profilu zbliżonym do czarnych ziem typowych, z dodatkowym poziomem argic – poziomem wmywania z frakcją iłu wmytą z położonego powyżej poziomu próchnicznego
• czarne ziemie z poziomem calcic – gleby o profilu zbliżonym do czarnych ziem typowych, z dodatkowym poziomem calcic – poziomem wmywania, w którym wtórnie gromadzą się węglany (głównie węglan wapnia);
• czarne ziemie wyługowane – gleby o profilu zbliżonym do czarnych ziem typowych z poziomem próchnicznym mollic lub umbric, z węglanami występującymi na głębokości większej niż 100 cm;
• czarne ziemie glejowe – gleby o profilu zbliżonym do czarnych ziem typowych, z poziomem próchnicznym o miąższości do 50 cm, w którym może występować całkowite oglejenie, występują na obszarach o niedostatecznym odpływie wód gruntowych;
• czarne ziemie murszaste – gleby o profilu zbliżonym do czarnych ziem typowych, z murszastym poziomem powierzchniowym, zawierającym do 20% materii organicznej, powstający m.in. w procesie murszenia torfu lub mułu rzecznego.

Znaczenie czarnych ziem

Czarne ziemie cechują się bardzo dobrymi właściwościami rolniczymi; stanowią jedne z najbardziej wartościowych gleb pod względem żyzności oraz zawartości składników pokarmowych niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin uprawnych. Są powszechnie wykorzystywane pod uprawę zbóż (m.in. pszenicy, sorgo oraz ryżu).

Czarne ziemie wykorzystywane są pod uprawę zbóż (np. pszenicy), fot. shutterstock