Ryż - opis, właściwości i zastosowanie. Zboże ryż ciekawostki

Ryż biały, brązowy, dziki czy jaśminowy? Roślina ta stanowi jedno z najważniejszych zbóż na świecie i podstawę wyżywienia ludności w wielu krajach. Nam – Europejczykom – ryż kojarzy się głównie z kuchnią orientalną i klasyczną widokówką z Dalekiego Wschodu. Pola ryżowe możemy obecnie spotkać w ponad stu państwach na Ziemi, a szerokie spożywcze i kosmetyczne wykorzystanie ryżu jest popularne również w Polsce. Z jego ziaren wytwarza się nie tylko produkty, takie jak płatki, wafle, napoje, syropy, oleje i desery, lecz także alkohole, a nawet kosmetyki. Co więcej, zboże to, zwłaszcza niełuskane, dostarcza nam szeregu cennych wartości odżywczych i stanowi świetny składnik monodiet, diet redukcyjnych, a także jadłospisu wegan, cukrzyków i alergików!

1. Wszystkie kolory ryżu
2. Sadzonki ryżu, które symbolizują życie
3. Jaki ryż jest najzdrowszy?
4. Dieta dla ciśnieniowców
5. Ryżowa profilaktyka raka
6. Ryż to sposób na bystry umysł
7. Ryż - odtruwa i odchudza
8. Tajemnica pięknej cery gejszy
9. Czy wszystkie przetwory ryżowe są zdrowe?
10. Oryza sativa – danie uniwersalne

Ryż (Oryza L.) to rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych, do którego zaliczamy aż 25 różnych gatunków. W stanie dzikim zazwyczaj można go spotkać w strefie klimatów gorących lub ciepłych. Stanowiący podstawę wyżywienia niemal 1/3 ludności na świecie ryż spożywczy otrzymuje się z ziaren ryżu siewnego (Oryza sativa L.). W wielu krajach uprawia się też ryż afrykański i czerwony. Inne rodzaje tej rośliny pod względem gospodarczym są uważane za odmiany dzikie lub chwasty. Oryza sativa i jego pola uprawne kojarzą nam się z tradycyjnym krajobrazem Chin i Japonii. Gatunek ten jest samopylny i wyróżnia się gęstymi łodygami, które dorastają do 150 cm. U ich szczytu znajduje się kwiatostan. Liście tej rośliny są wybitnie „trawiaste” – długie i mocno spłaszczone. Kwiaty zaś skupiają się w okazałe wiechy i zwykle mają barwę zielono-niebieską. Najważniejsza część ryżu, czyli owoce, stanowią bogate w skrobię ziarniaki o wielkości nie większej niż 4 mm. Jedna roślina jest w stanie wytworzyć maksymalnie 100 ziarniaków.

Wszystkie kolory ryżu

Ryż siewny jest na tyle popularną żywnością, że jego liczne odmiany możemy bez problemu znaleźć niemal w każdym sklepie spożywczym. Biały, brązowy czy czarny? Wybór dotyczy nie tylko kwestii estetycznej, ziarna bowiem różnią się między sobą także właściwościami odżywczymi:Profesjonalnie ryż uprawia się głównie na sztucznie nawadnianych polach. Zbiory dokonywane są wówczas, gdy roślina nabiera żółtej, woskowej barwy. Tego rodzaju praca zazwyczaj wykonywana jest przez rolników ręcznie. Następnie, podczas młócki, oddziela się ziarno od plewy i pozostawia ryż do wyschnięcia. Roślinę można uprawiać również na mniejszą skalę – np. w przydomowym ogródku. Jeżeli lubimy orientalne klimaty i zamierzamy samodzielnie założyć mikro uprawę tego zboża, poza doborem ziaren odpowiedniej odmiany, powinniśmy pamiętać o kilku istotnych zasadach jego pielęgnacji. Zboże to jest niezwykle wrażliwe na suszę i zimno, a także potrzebuje stałego dostępu do składników odżywczych. Z tego powodu, jeśli chcemy, aby nasz ryż był zdrowy i dorodny, powinniśmy silnie nawadniać ziemię oraz zadbać o żyzne i wolne od patogenów stanowisko, jako że roślina wykazuje się niską odpornością na pleśnie. Należy także zapewnić mu odpowiednią temperaturę. Siewki najlepiej rozwijają się w 20 stopniach C. Jeżeli będziemy odpowiednio o nie dbać, przy odrobinie szczęścia, ryż będzie zakwitał nawet kilka razy do roku!

Sadzonki ryżu, które symbolizują życie

Ryż towarzyszy ludzkości od stuleci. Do dzisiaj nie wiadomo, skąd dokładnie pochodzi. Archeolodzy podejrzewają, że roślina ta swoje źródło ma w Indiach i w Ameryce Północnej, gdzie występowała najpierw w formie dzikiej i stanowiła prawdziwy skarb dla miejscowej ludności. Jako pierwsi pokochali ją Chińczycy, którzy znaleźli sposób na jej udomowienie aż 13 tysięcy lat temu! Badacze szacują, że Oryza sativa uzyskano za pomocą uprawy Oryza rufipogon. Najstarsze ślady jego ziaren znaleziono w dolinie rzeki Jangcy. Do Korei i Japonii zboże to trafiło między 3500 a 1500 r. p.n.e i obecnie jest równie popularne, co w Chinach. W V wieku p.n.e. ryż poznali mieszkańcy Persji i Mezopotamii, a następnie – Egipcjanie i Syryjczycy.Starożytni Grecy odkrycie ryżu zawdzięczają Aleksandrowi Wielkiemu, który przywiózł całe worki ziaren tej rośliny z wyprawy do Indii. Szybko poznano jej odżywcze wartości i leczniczy wpływ wody ryżowej na zaburzenia pracy układu pokarmowego. Na kontynent europejski zboże dotarło z terenów dzisiejszej Algierii. Hiszpanie zaczęli uprawiać je na specjalnie zorganizowanych ryżowiskach już od VIII wieku i zaczęli handlować jego ziarnami z Rzymem. Uczeni włoscy żywo zainteresowali się uprawą tego „egzotycznego” specyfiku. Wkrótce bracia Sforza założyli pierwsze pole ryżowe w delcie rzeki Rad. Ekspansję ryżu w Europie powstrzymała dopiero epidemia malarii, która powodowała spustoszenie wśród rolników pracujących na wodnych terenach upraw tej rośliny. Uważano, że pola ryżowe są siedliskiem tej choroby. Był to jeden z powodów, dla których mieszkańcy północnych krajów Europy zdecydowali się pozostać przy tradycyjnej uprawie ziemniaków i pszenicy. Z rolnictwa opartego na ryżu natomiast nigdy nie zrezygnowali Chińczycy. Z tego powodu roślina ta jest do dzisiaj istotnym symbolem chińskiej kultury. Do dzisiaj kraj ten jest największym jej eksporterem na cały świat. Za sprawą osiągnięć botaniki i technologii stworzono aż 8000 gatunków ryżu o różnej barwie i smaku. Poza wartością gospodarczą, w kulturze Wschodu zboże to symbolizuje życie, płodność i dostatek. Dawni cesarze Japonii wierzyli, że każda sadzonka ryżu jest ucieleśnieniem boga. Kult tej rośliny jest obecny do dzisiaj – król Tajlandii co roku osobiście prowadzi lokalny festiwal, na którym uroczyście przygotowuje się pole do sadzenia ryżu. Obecnie ryż uprawia się w ponad stu krajach na Ziemi, na łącznym areale prawie 155 milionów hektarów! Roczne zbiory szacuje się na ponad 700 milionów ton, z czego aż 640 milionów ton pochodzi z Azji. Zboże to ma ogromne zastosowanie w przemyśle spożywczym. Poza tym, że stanowi ważny składnik kuchni orientalnej (np. sushi), na rynku możemy spotkać płatki ryżowe, kiełki ryżu, wafle, napoje, alkohole (arak, wino, piwo), syropy, oleje, desery i pozbawione glutenu produkty z mąki ryżowej.

Jaki ryż jest najzdrowszy?

Wartości odżywcze ryżu zależą od jego odmiany i stopnia przetworzenia. Zboże to nadaje się dla alergików i osób cierpiących na nietolerancje pokarmowe, jako że nie zawiera glutenu i od czasów starożytnych nie przeszło żadnej transformacji. Najzdrowsze są ziarna tylko częściowo obłuskane, zwane naturalnymi. Dobrej jakości zboże ryżowe dostarcza nam witamin z grupy B, folianów, witamina E i K, a także soli mineralnych, takich jak cynk, fosfor, magnez, mangan, miedź, potas, selen, wapń i żelazo. Jest ono także nieocenionym źródłem białka, błonnika oraz kwasów Omega-3 i Omega-6. Najwięcej kalorii zawiera dziki ryż surowy (357,1 kcal / 100 g), a najmniej ryż kleisty (97 kcal / 100 g).

Dieta dla ciśnieniowców

Włączenie ryżu do diety jest zalecane osobom, które mają skłonności do podwyższonego poziomu cholesterolu lub nadciśnienia. Zboże to bowiem nie zawiera w swoim składzie szkodliwych tłuszczów ani sodu, który odpowiada za wysokie ciśnienie krwi. Zastąpienie niezdrowych, tłustych pokarmów porcją ryżu przyczyni się do zmniejszenia otyłości i obniży ryzyko wystąpienia wielu chorób układu krążenia. Nie bez powodu zboże to uwielbiają Japończycy, których dieta należy do najzdrowszych na świecie.

Ryżowa profilaktyka raka

Zarówno ryż niełuskany, jak i brązowy to zboża bogate w nierozpuszczalny błonnik, który zmniejsza ryzyko pojawienia się choroby nowotworowej. Badania naukowe dowodzą, że ten rodzaj błonnika chroni nasz organizm przed rozwojem komórek rakowych i hamuje przerzuty już istniejących zmian. Ten składnik diety jest szczególnie ważny w profilaktyce raka jelita grubego. Dodatkowo, ryż dobrej jakości zawiera mnóstwo przeciwutleniaczy takich, jak witamina A, C, związki fenolowe i flawonoidy. Substancje te pomagają zlikwidować wolne rodniki i chronią nasze komórki przed uszkodzeniami. Regularne spożywanie tego zboża zapewni nam optymalną podaż składników odżywczych, które doskonale wzmocnią profilaktykę anty-nowotworową.

Ryż to sposób na bystry umysł

Badania naukowe wykazały, że ryż zawiera sporo substancji, które stymulują wzrost i pracę neurotransmiterów, dzięki czemu mogą zapobiegać rozwojowi choroby Alzheimera. Różne gatunki ryżu dzikiego wykazują stymulowanie neuroprotekcyjne takich enzymów w mózgu, które hamują działanie wolnych rodników i innych niebezpiecznych dla tego organu toksyn. Jeżeli zatem chcemy utrzymać jasny i zdrowy umysł na długo, powinniśmy regularnie spożywać dobrej jakości dania ryżowe.

Ryż - odtruwa i odchudza

Chińczycy wierzą, że ryż znacznie zwiększa apetyt, leczy dolegliwości żołądkowe i zmniejsza wszelkie problemy trawienne. Jest on także uważany za środek moczopędny, który pomaga wyprowadzać toksyny z organizmu, a nawet… schudnąć. Około 4% moczu składa się bowiem z tkanki tłuszczowej. Wysoka zawartość błonnika w niełuskanym ryżu poprawia pracę jelit, chroni przed nowotworami i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Dodatkowo, zboże to jest źródłem skrobi, która dociera do jelit w niestrawionej formie. Tego rodzaju skrobia stymuluje wzrost pożytecznych bakterii, wspierających funkcjonowanie układu pokarmowego i zapobiega takim schorzeniom, jak zespół jelita drażliwego, czy biegunka.

Tajemnica pięknej cery gejszy

Ryż znajduje zastosowanie nie tylko jako wartościowy składnik diety. Ostatnio coraz głośniej robi się o jego kosmetycznym potencjale. Wszystko za sprawą białego pyłu pozyskiwanego z tego zboża. Jest on uważany za naturalny kosmetyk makijażowy, który skutecznie matowi skórę. Puder zawierający w swoim składzie 100% ryżu można stosować także leczniczo, nakładając go bezpośrednio na zmiany skórne. Produkt ten jest idealnym rozwiązaniem dla osób o cerze tłustej i trądzikowej. W Indiach eksperci medycyny ajurwedyjskiej zalecają także stosowanie wody ryżowej, która łagodzi stany zapalne skóry. Zawarte w ryżu liczne substancje przeciwutleniające nie tylko łagodzą szereg chorób skórnych, lecz także opóźniają procesy starzenia.

Czy wszystkie przetwory ryżowe są zdrowe?

Ostatnimi czasy wokół popularnych produktów ryżowych, takich jak wafle czy chrupki zapanowało wiele kontrowersji. Wszystko za sprawą brytyjskich ekspertów, którzy wznieśli medialny alarm, po odkryciu w tego rodzaju żywności zagrażających ludzkiemu zdrowiu ilości arsenu. Okazało się, że ponad połowa przetworów ryżowych dostępnych na rynku zawiera toksyczne stężenie pierwiastka, który spożywany w nadmiarze wywołuje raka, nadciśnienie i prowadzi do cukrzycy. Prawdopodobnie wysoka zawartość tej trującej substancji w poszczególnych produktach wynika z tego, że ryż wchłania arsen z gleby intensywniej niż inne rośliny. Z tego powodu, sięgając po produkty ryżowe, powinniśmy zwrócić uwagę na to, czy oferowana żywność jest wyprodukowana z wysokiej jakości składników, pochodzi ze sprawdzonego źródła i - na wszelki wypadek - nie spożywać tego zboża w nadmiarze!

Oryza sativa – danie uniwersalne

Ryż, podobnie jak kasze, czy ziemniaki, jest produktem, który otwiera przed nami ogromne spektrum kulinarnych możliwości. Jest uniwersalnym elementem wielu kuchni, nie tylko orientalnych. Można podawać go z curry, warzywami lub na słodko – z cynamonem i owocami. Stanowi nieodzowny składnik takich dań jak sushi, paella, gołąbki czy risotto. Doskonale sprawdza się w monodiecie, a także jako element diet wysokobłonnikowych.

Ciekawą propozycją na lekkostrawny i nadający się dla wegan deser jest ryż zapiekany w mleku kokosowym:

Składniki:

• 1 laska wanilii
• 100 g ryżu przeznaczonego do risotto
• 1/2 litra mleka kokosowego
• 1/2 litra mleka ryżowego
• 5 łyżek cukru trzcinowego
• 2 łyżki oleju kokosowego

Przygotowanie:
Piekarnik nagrzewamy do 160 stopni C. W międzyczasie przekrawamy laskę wanilii i wyskrobujemy z niej ziarenka. Następnie do żaroodpornego naczynia wsypujemy ryż i wkładamy ziarenka oraz laskę wanilii. Mieszankę polewamy mlekiem kokosowym i ryżowym oraz posypujemy 4 łyżkami cukru trzcinowego. Wszystko przykrywamy kawałkiem folii aluminiowej i wstawiamy do nagrzanego piekarnika. Pieczemy przez godzinę, po czym zdejmujemy folię, mieszamy ryż i kontynuujemy pieczenie przez dodatkowe 30 minut. Po tym czasie znowu przerywamy i dodajemy do całości 2 łyżki oleju kokosowego i 1 łyżkę cukru. Pieczemy przez ostatnie 10 minut. Gotowe danie podajemy na ciepło z owocami sezonowymi.
Smacznego!  

Bibliografia

1. Megan Sweeney, Susan Mccouch; “The Complex History of the Domestication of Rice”; data dostępu: 2019-11-12
2. University College London; “Debating the Origins of Rice”; data dostępu: 2019-11-12
3. factsanddetails.com; “RICE: ITS HISTORY, AGRICULTURE, PRODUCTION AND RESEARCH”; data dostępu: 2019-11-12
4. International Rice Research Institute; “Safe and Healthy Rice”; data dostępu: 2019-11-12