detergenty
Detergenty — związki chemiczne, stanowiące aktywny element środków czyszczących, przeznaczonych do usuwania brudu i odkażania. Detergenty to środki powierzchniowo czynne, zmniejszające napięcie powierzchniowe wody. Mowa tu między innymi o związkach zawartych w proszkach do prania, produktach do czyszczenia i dezynfekcji urządzeń sanitarnych, płynach do mycia naczyń, płynach do mycia okien i podłóg itd. Potocznie detergentami określamy też całą grupę tego typu produktów, definiując je jako syntetyczne środki czystości. Oprócz czyszczenia mają one za zadanie wybielać, nabłyszczać i odżywiać powierzchnię czy działać na nią antystatycznie. Detergenty zaliczamy do środków czystości. Obok nich środkiem tym jest również mydło, które ma jednak o wiele mniejszą skuteczność oraz siłę czyszczącą i jest użytkowane docelowo wyłącznie do mycia ciała. Detergenty zaś to produkty syntetyczne, cechujące się dużą skutecznością i nie tworzące nierozpuszczalnych soli. Niemniej, zarówno mydła, jak i detergenty syntetyczne mają specyficzną budowę. Składają się bowiem z dwóch części – jednej o charakterze hydrofilowym i drugiej o charakterze hydrofobowym. Pierwsza z nich umożliwia rozpuszczenie środka czyszczącego, druga natomiast powoduje wiązanie cząsteczek brudu ze środkiem myjącym i usunięcie ich z czyszczonej powierzchni.
Jak działa detergent?
Detergenty gromadzą się na powierzchni wody w o wiele większej ilości, niż w jej głębi, co pozwala na uzyskanie znacznej ilości piany. Dzięki temu brud ma większą styczność ze środkiem myjącym i zostaje łatwiej usunięty. Poza tym detergenty zmiękczają twardą wodę, usuwają brud poprzez utlenianie jego cząsteczek i sprawiają, że woda lepiej zwilża mytą powierzchnię, a sam brud łatwiej miesza się z rozpuszczalnikiem (np. z wodą). Oprócz tego zmieniają pH samej powierzchni, co w efekcie osłabia wiązania wodorowe, dzięki którym brud do niej przylega. Pewne detergenty działają również enzymatycznie, to znaczy rozpuszczają i usuwają martwą tkankę organiczną.
Rodzaje detergentów
Detergenty mogą występować pod postacią płynów, granulek, kostek, wyprasek, mleczek, żeli, past, proszków. Pod względem chemicznym to zaś głównie sole sodowe kwasów sulfonowych oraz wodorosiarczany wyższych alkoholi. Rodzaje detergentów niełatwo zliczyć i pogrupować, a producenci wprowadzają do nich coraz to nowsze mieszaniny, przez co produkty te mają bardzo zróżnicowany skład. Poza tym związki wykorzystywane do produkcji tychże specyfików różnią się przede wszystkim w zależności od celu, do którego są przeznaczone i od siły działania, jaką muszą się cechować, aby umożliwiały usunięcie danego rodzaju brudu.
W ich składzie (oprócz detergentów rozumianych jako związki chemiczne i ich mieszaniny) znaleźć się mogą środki ścierne, utleniacze, kwasy zdolne do udrożniania rur, wybielacze, substancje zmieniające pH, enzymy, tłuszcze, stabilizatory, rozjaśniacze, konserwanty, substancje zapachowe i kolorystyczne.
Wśród specyfików używanych do mycia czy prania najczęściej wykorzystuje się anionowe i niejonowe środki powierzchniowo czynne. Kompozycja tych produktów bywa wzbogacana o enzymy i fosforany. Są one stosunkowo bezpieczne w codziennym użytkowaniu i niszczą skóry rąk. Najbardziej skutecznymi i jednocześnie najcenniejszymi detergentami są alkilosiarczany, które osiągają wysoką skuteczność piorącą nawet w twardej i zimnej wodzie. Najpowszechniejszymi detergentami stosowanymi w środkach piorących są z kolei alkiloarylosulfoniany.
Detergenty a bezpieczeństwo i środowisko
Niestety wszystkie detergenty stanowią grupę specyfików zagrażających ludzkiemu zdrowiu i środowisku naturalnemu. Największe niebezpieczeństwo stanowią środki do udrożniania rur, a po nich odplamiacze i wybielacze oraz wszystkie środki zawierające substancje żrące i drażniące, na przykład wodorotlenek sodu, nadtlenek wodoru, węglan sodu czy podchloryn sodu.
Produkty tego typu muszą być odpowiednio oznakowane, jeśli zawierają substancje niebezpieczne. W domu należy obchodzić się z nimi ostrożnie, ponieważ mogą spowodować zatrucie. Ponadto detergenty zagrażają środowisku, głównie dlatego, że niełatwo ulegają rozkładowi, a odprowadzane do ścieków utrudniają proces samooczyszczania się wód, co w konsekwencji prowadzi do wyniszczania ekosystemów wodnych i ogranicza dostęp do wody pitnej.
- Chemia ogólna – cząsteczki, materia, reakcje, Loretta Jones, Peter Atkins, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
- Chemia organiczna, Ewa Białecka-Florjańczyk, Joanna Włostowska, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, 2007.
- Krótkie wykłady, Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.
- Słownik encyklopedyczny, Grażyna Łabno, Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.
- Podstawy biologii komórki, Bruce Alberts, Dennis Bray, Karen Hopkin, Alexander Johnson, Julian Lewis, Martin Raff, Keith Roberts, Peter Walter, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
