konkurencja
Konkurencja, konkurencja międzygatunkowa, konkurencja wewnątrzgatunkowa — Konkurencja – proces antagonistycznego oddziaływania pomiędzy współwystępującymi organizmami tego samego gatunku bądź różnych gatunków korzystającymi z tych samych, ograniczonych zasobów środowiska.
Oddziaływania między- i wewnątrzgatunkowe
Każdy organizm żywy zajmuje w biocenozie specyficzne miejsce, zwane niszą ekologiczną. Określana jest przez wszystkie aspekty życia tego organizmu, jego stosunki z nieożywionymi elementami środowiska (czynnikami abiotycznymi) oraz elementami ożywionymi (biotycznymi).
Czynniki biotyczne są to pośrednie lub bezpośrednie oddziaływania pomiędzy osobnikami należącymi do jednego lub różnych gatunków, występującymi w tym samym siedlisku. Rodzaj oraz siła tych oddziaływań ma wpływ na liczebność, zagęszczenie i rozmieszczenie populacji. Do oddziaływań międzygatunkowych zalicza się konkurencję, drapieżnictwo, pasożytnictwo i mutualizm; do oddziaływań wewnątrzgatunkowych – konkurencję, kanibalizm i altruizm.
Konkurencja
Konkurencja (współzawodnictwo) jest antagonistycznym oddziaływaniem między osobnikami tego samego gatunku (konkurencja wewnątrzgatunkowa) lub osobnikami różnych gatunków (konkurencja międzygatunkowa) zamieszkującymi dane siedlisko oraz cechującymi się zbliżonymi wymaganiami życiowymi.
Organizmy mogą konkurować o zasoby środowiska, takie jak pokarm, dostęp do światła, wody i soli mineralnych, partnera do rozrodu oraz przestrzeń życiową. Konkurujące ze sobą osobniki wzajemnie wpływają na obniżenie swojego dostosowania. Konkurencja jest tym silniejsza, im konkurenci są bardziej spokrewnieni oraz im bardziej zbliżone są ich wymagania siedliskowe (im bardziej pokrywają się ich nisze ekologiczne).
Konkurencja może odbywać się:
- w sposób pośredni – polegający na wzajemnym wyczerpywaniu zasobów środowiska przez osobniki tego samego lub różnych gatunków (konkurencja eksploatacyjna); zmniejszenie dostosowania u konkurentów jest spowodowane ograniczonym dostępem do wspólnie wykorzystywanego zasobu środowiska;
- w sposób bezpośredni – polegający na czynnym utrudnianiu jednemu z konkurentów dostępu do zasobów środowiska (konkurencja interferencyjna), np. allelopatia, terytorializm; zmniejszenie dostosowania u jednego z konkurentów spowodowane jest brakiem dostępu do zasobów środowiska bądź odniesionymi ranami (lub utratą życia) w wyniku walki o dostęp do tych zasobów.
Konkurencja wewnątrzgatunkowa
Konkurencja wewnątrzgatunkowa jest antagonistycznym oddziaływaniem pomiędzy osobnikami należącymi do tego samego gatunku, wykorzystującymi te same, ograniczone zasoby środowiska.
Konkurencja wewnątrzgatunkowa jest jednym z czynników regulujących zagęszczenie oraz liczebność populacji. Nasilona konkurencja wewnątrzgatunkowa w populacjach o dużym zagęszczeniu obniża dostosowanie osobników poprzez zmniejszenie ich tempa rozrodu bądź zwiększenie ich śmiertelności (czynniki zależne od zagęszczenia), prowadząc do ustabilizowania się lub spadku liczebności populacji.
Konkurencja wewnątrzgatunkowa prowadzi do zachowań migracyjnych i terytorializmu, stanowiących przystosowanie służące do osłabiania bądź unikania negatywnych efektów konkurencji. Może prowadzić także do zróżnicowania nisz ekologicznych osobników danego gatunku (np. samce i samice żywiące się innym rodzajem pokarmu).
Konkurencja międzygatunkowa
Konkurencja międzygatunkowa jest antagonistycznym oddziaływaniem między osobnikami różnych gatunków, wykorzystującymi te same, ograniczone zasoby środowiska. Konkurencja międzygatunkowa jest tym silniejsza, im bardziej spokrewnione są konkurujące gatunki oraz im bardziej zbliżone są ich wymagania siedliskowe.
Matematycznym modelem opisującym konkurencję międzygatunkową jest równanie Lotki-Volterry wyrażane wzorem:
gdzie:
- n1, n2 – liczebności populacji 1 i 2
- r1, r2 – współczynniki przyrostu naturalnego tych populacji
- k1, k2 – pojemności siedliska
- a1,2, a2,1 – współczynniki konkurencji (wyrażające liczebność osobników jednego gatunku, której odpowiada ograniczający wpływ osobników drugiego gatunku)
Równanie Lotki-Volterry umożliwia przewidywanie wyników konkurencji międzygatunkowej oraz określenie warunków stabilnej koegzystencji dwóch gatunków bądź wyparcia jednego gatunku przez drugi.
Konkurencja międzygatunkowa może prowadzić do:
- konkurencyjnego wyparcia – eliminacji jednego gatunku ze środowiska wskutek braku możliwości koegzystencji dwóch (lub większej ilości) gatunków o bardzo zbliżonych niszach ekologicznych (zasada Gausego, zasada konkurencyjnego wypierania), np. pantofelki Paramecium aurelia i P. caudatum
- konkurencyjnego rozszczepienia cech – zwiększenia różnic morfologicznych i/lub fizjologicznych gatunków o podobnych wymaganiach środowiskowych na skutek działania doboru rozrywającego (dywergencja pod wpływem konkurencji), np. darwinka czarna (Geospiza fortis) i darwinka mała (Geospiza fuliginosa) znacznie bardziej różnią się długością dzioba, gdy współwystępują na jednej wyspie, niż gdy występują oddzielnie (odżywianie się nasionami różnej wielkości w celu uniknięcia konkurencji).
Dowodem na istnienie konkurencji międzygatunkowej, szczególnie widocznym wśród gatunków zamieszkujących wyspy, jest zjawisko konkurencyjnego uwolnienia. Gatunki cechują się szerszym spektrum pobieranego pokarmu i zajmowanych siedlisk, gdy występują na danym obszarze same, niż gdy współwystępują z innymi gatunkami o podobnych wymaganiach siedliskowych, np. kokośnik (Pinaroloxias inornata) z Wyspy Kokosowej cechuje się szerszym spektrum diety i zajmowanych siedlisk w porównaniu z innymi gatunkami darwinek z wysp Galápagos, gdzie na każdej wyspie współwystępuje kilka gatunków tych ptaków.
super