Żółwie (Testudines) –
rząd z
gromady (Reptilia) obejmujący ok. 350 współcześnie żyjących
gatunków.
Występowanie i środowisko życiaŻółwie występują na wszystkich
kontynentach i
oceanach, z wyjątkiem Antarktyki; największa liczba gatunków żyje w ciepłych i umiarkowanych
strefach klimatycznych. Wiele gatunków zasiedla
wyspy oceaniczne. Gatunki zamieszkujące strefę umiarkowaną zapadają w
sen zimowy; gatunki pustynne i stepowe w czasie suszy zapadają w
sen letni.
Żółwie zamieszkują
różnorodne środowiska –
wody mórz i oceanów, wody słodkie,
bagna,
lasy,
sawanny,
stepy, półpustynie i
pustynie. W
Polsce występuje
naturalnie jeden gatunek rzędu –
żółw błotny (Emys orbicularis).
Historia ewolucyjna i podział systematycznyŻółwie są grupą gadów, która nie zmieniła się znacząco od czasu powstania w triasie, ok. 220 mln lat temu. Najstarszy znany żółw – Proganochelys sprzed 210 mln lat posiadał pancerz i wygląd zbliżony do współczesnych żółwi. Występowały jednak u niego cechy prymitywne, jak obecność zębów podniebiennych oraz brak możliwości wciągnięcia głowy do pancerza ze względu na obecność
kostnych kolców na karku.
Bardziej zaawansowanymi
ewolucyjnie
żółwiami były Paleochersis żyjący w późnym triasie oraz Australochelys
żyjący na przełomie późnego triasu i wczesnej jury – wykazywały one
cechy prymitywne właściwe dla Proganochelys oraz szereg cech typowych
dla gatunków współczesnych. W tym okresie żółwie zróżnicowały się na dwa
współczesne podrzędy różniące się miedzy sobą budową czaszki i
szkieletu – żółwie bokoszyjne (Pleurodira) z najstarszym znanym
przedstawicielem Proterochersus z późnego triasu oraz żółwie
skrytoszyjne (Cryptodira) z Glyptops z późnej jury.
Podrząd żółwi bokoszyjnych (Pleurodira) obejmuje żółwie wężoszyje (Chelidae), pelomeduzowate (Pelomedusidae) i Podocnemidae.
Podrząd żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira) obejmuje
żółwie morskie (Cheloniidae),
żółwie skórzaste (Dermochelyidae),
skorpuchowate (Chelydridae), żółwie dwupazurzaste (Carettochelyidae), spłaszczkowate (Dermatemydidae), mułowcowate (Kinosternidae), żółwie wielkogłowe (Platysternidae),
żółwiakowate (Trionychidae),
żółwie błotne (Emydidae), batagurowate (Geoemydidae) i
żółwie lądowe (Testudinidae).
Budowa ciałaCechą charakterystyczną żółwi jest kostny pancerz z tarczami rogowymi, pokrytych u niektórych gatunków miękką
skórą. Składa się z grzbietowego karapaksu, który tworzą płyty kostne zrośnięte z kręgami i żebrami, oraz brzusznego plastronu, który tworzą elementy obręczy barkowej, mostek i żebra brzuszne (gastralia). Obie części pancerza połączone są kostnym mostem; pancerz zawiera otwory na głowę, kończyny i
ogon. Karapaks u żółwi lądowych jest silnie wysklepiony; u gatunków wodnych ma bardziej opływowy, płaski kształt.
Czaszka jest anapsydalna (bez otworów skroniowych) oraz akinetyczna (kości szczęki są zrośnięte z mózgoczaszką). Powieki są ruchome. Żółwie nie posiadają otworów usznych, ucha środkowego oraz błony bębenkowej.
Górna i dolna szczęka pokryta jest listwami rogowymi o ostrych krawędziach (żółwie mięsożerne) lub o ząbkowanych brzegach (żółwie roślinożerne). Żółwie, w przeciwieństwie do pozostałych gadów, nie posiadają zębów. Żółwie morskie posiadają
gruczoły solne położone w jamie nosowej, odpowiedzialne za wydalanie nadmiaru
soli z
organizmu.
Odcinek szyjny składa się z 8 kręgów; szyja jest bardzo ruchliwa i w zależności od podrzędu składa się w płaszczyźnie poziomej (żółwie bokoszyjne) lub w płaszczyźnie pionowej (żółwie skrytoszyjne).
Oddychanie żółwi wspomagane jest skurczami mięśni brzusznych (żebra wchodzą w skład pancerza).
Kończyny żółwi są różnorodnie zbudowane w zależności od środowiska życia:
- żółwie morskie posiadają przednie kończyny przekształcone w zwężające się ku wierzchołkowi płetwy; w których skład wchodzą także pazury; nie posiadają błon pływnych; tylne kończyny służą do sterowania;
- żółwie słodkowodne posiadają kończyny płetwiaste o palcach spiętych błoną pływną i wystających pazurach; pływają używając wszystkich czterech kończyn;
- żółwie lądowe mają krótkie, słupowate i mocne kończyny; stopa jest płaska; palce są wolne, zakończone pazurami.
Największym gatunkiem rzędu jest morski
żółw skórzasty (Dermochelys coriacea) o wadze do 900 kg i długości karapaksu ok. 2 m. Największym gatunkiem słodkowodnym jest
wielki żółw Cantora (Pelochelys cantorii) o karapaksie długości ok. 1 m. Największymi żółwiami lądowymi są
żółwie słoniowe (Chelonoidis nigra) oraz
żółwie olbrzymie (Aldabrachelys gigantea), osiągające do 300 kg wagi i długość do 130 cm. Najmniejszym gatunkiem rzędu jest
ptaśnik plamisty (Homopus signatus) osiągający ok. 8 cm długości i wagę 140 g.
PożywieniePokarm żółwi lądowych stanowią
rośliny,
kwiaty,
owoce oraz drobne
bezkręgowce (,
dżdżownice,
ślimaki); niektóre gatunki żywią się
padliną.
Żółwie słodkowodne żywią się roślinami wodnymi; niektóre gatunki są
drapieżnikami –
polują na owady wodne, kijanki,
żaby oraz drobne .
Żółwie morskie żywią się
meduzami,
gąbkami, ,
małżami,
kałamarnicami i
ostrygami; niektóre gatunki żywią wyłącznie pokarmem roślinnym, takim jak
algi i trawa morska (
żółw zielony).
Rozmnażanie i rozwójZapłodnienie u żółwi jest wewnętrzne; samce posiadają
organ kopulacyjny.
Żółwie są
jajorodne;
jaja w skórzastych osłonkach składane są przez samice w jamach wykopanych w ziemi. Cechą charakterystyczną żółwi jest temperaturowa determinacja
płci zarodków; samce wykluwają się przy temperaturze
inkubacji 28-30°C; samice przy temperaturze nieco wyższej – 32-35°C.
Młode wydostają się z jaj za pomocą zęba jajowego umieszczonego w górnej szczęce; od początku są samodzielne. Żółwie nie opiekują się
potomstwem.
Żółwie są długowiecznymi – gatunki wodne
żyją 20-70 lat; gatunki lądowe ponad 100 lat.