Każdy z nas może dołożyć swoją cyrkularną cegiełkę

Zależy nam na kształtowaniu postaw każdego z nas, by pokazać, że codziennymi decyzjami i zachowaniami możemy mieć realny wpływ na nasze środowisko, poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, a zmiany te wcale nie muszą wiązać się z wyrzeczeniami czy pogorszeniem jakości życia ‒ mówi dr Agnieszka Sznyk, Prezes INNOWO.

Joanna Szubierajska: Co to jest Polish Circular Hotspot? Jakie podmioty skupia?
Dr inż. Agnieszka Sznyk, Prezes INNOWO: Polish Circular Hotspot to publiczno-prywatne partnerstwo łączące różne grupy interesariuszy wokół idei gospodarki obiegu zamkniętego. Zapraszamy do współpracy przedstawicieli administracji rządowej, samorządowej, biznesu, organizacji pozarządowych, świata nauki. Zależy nam na współpracy ze wszystkim środowiskami mającymi realny wpływ na zmiany cyrkularne w Polsce. Wspólnie pracujemy nad wprowadzaniem innowacyjnych, kompleksowych, praktycznych i skalowanych rozwiązań we wszystkich sektorach gospodarki. Chcemy pokazać, że łącząc siły, osiąga się więcej niż działając w pojedynkę, dzięki kooperacji i dostępowi do wspólnych zasobów można osiągnąć więcej zarówno dla rozwoju idei gospodarki obiegu zamkniętego jak i dla własnych interesów.

Polish Circular Hotspot to sieć networkingowa, dzięki której możliwe jest nawiązanie współpracy pomiędzy różnymi podmiotami, być może na co dzień ze sobą konkurującymi, w celu wymiany wiedzy i doświadczeń oraz realizowania wspólnych działań i projektów, w aspekcie krajowym i międzynarodowym. Jesteśmy łącznikiem pomiędzy różnymi interesariuszami tak by wzmacniać współpracę zarówno w aspekcie horyztontalnym jak i wertykalnym. Chcemy też być ambasadorami przedsiębiorstw w ich staraniach o realny wpływ na zmiany legislacyjno-systemowe. Zależy nam na wysłuchiwaniu głosów przedstawicieli różnych branż i przekazywaniu ich w formie position paper do decydentów na szczeblu zarówno ogólnopolskim jak i lokalnym.

Współpracujecie tylko z rodzimymi podmiotami?
Stwarzamy możliwość współpracy międzynarodowej. Polish Circular Hotspot jest częścią paneuropejskiej społeczności, która jest zdeterminowana w walce z negatywnymi

zmianami klimatu. W grudniu, podczas Szczytu Klimatycznego w Katowicach COP24 podpisaliśmy porozumienie o współpracy z Holland Circular Hotspot, Circular Change (Słowenia), Zero Waste Scotland, Circular Norway oraz Luxembourg Circular Hotspot. Dzięki tej kooperacji planujemy organizować wizyty studyjne czy sesje matchmakingowe B2B, tak by pomóc polskim przedsiębiorcom w ich międzynarodowej ekspansji. A polskie firmy są, i mogą być jeszcze w większym zakresie konkurencyjne, bo niejednokrotnie są pionierami w kreowaniu innowacyjnych technologii i my chcemy te rozwiązania promować i pokazywać na światowych rynkach.

Czym konkretnie zajmuje się Circular Hotspot?
Misją Circular Hotspot jest wspieranie w transformacji w kierunku gospodarki cyrkularnej poprzez praktyczne i skalowalne rozwiązania, które pomogą zmierzyć się z największym wyzwaniem ludzkości jakim są kurczące się zasoby naturalne. Dziś zaledwie 9% gospodarki jest cyrkularne, a naszą ambicją jest by zwiększyć ten poziom w naszym regionalnym – polskim wymiarze. Zależy nam na wzmacnianiu wszystkich czynników przyczyniających się do transformacji w kierunku gospodarki cyrkularnej: edukacja, nauka, badania, technologie, innowacje, digitalizacja, a także promowanie nowych modeli biznesowych i społecznej odpowiedzialności biznesu. Działamy więc wielokierunkowo – z konsumentami, biznesem, decydentami. Zależy nam na podnoszeniu wiedzy, a co za tym idzie świadomości konsumenckiej i utrwalaniu należytych zachowań. Wspieramy przedsiębiorców w budowaniu nowych modeli biznesowych, które przyczynią się do wzmocnienia transformacji gospodarki z linearnej w kierunku cyrkularnej. Prowadzimy szkolenia i warsztaty dla wszystkich podmiotów zainteresowanych circular economy, chcemy wspierać zwłaszcza tych, którzy są na początku procesu zmian. Przedstawicielom władz publicznych przekazujemy postulaty zmian legislacyjno-administracyjnych, tak by ich decyzje jak najlepiej odpowiadały oczekiwaniom określonych podmiotów.

Chcemy łączyć działania różnych grup interesariuszy by wymieniali się wiedzą i doświadczeniem; by łączyli siły przy wspólnych projektach. Pokazujemy dobre praktyki z całego świata podczas licznych debat, seminariów, konferencji, jak np. Warsaw Circular Economy Summit, które było niezwykle inspirującym spotkaniem liderów i czołowych ekspertów, z Polski i zagranicy, zajmujących się tematyką gospodarki cyrkularnej.

Naszą ambicją jest wspieranie polskich przedsiębiorców w ich zagranicznej ekspansji, chcemy pokazać, że polskie firmy wdrażają rozwiązania i technologie cyrkularne tylko być może czasami brakuje im wiedzy jak rozpocząć międzynarodową współpracę. Polish Circular Hotspot chce wspierać ich działania na tej płaszczyźnie, dlatego współpracujemy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Ambasadami Holandii, Danii, Szwecji czy wspomnianymi europejskimi hotspotami.

Chodzi tylko o zmiany biznesowe?
Nie tylko, chcemy docierać do decydentów by pokazać, że tylko dzięki ścisłej współpracy administracji rządowej, samorządowej i biznesu możliwe jest przyspieszenie procesów związanych z wdrażaniem rozwiązań cyrkularnych. Chcemy pokazać, że łącząc interesy środowiskowe, polityczne i biznesowe możliwe jest uzyskanie oczekiwanych rezultatów. Między innymi prowadzimy cykl debat poświęconych zrównoważonemu budownictwu, podczas których dyskutowana jest rola władz publicznych w transformacji budownictwa linearnego na cyrkularny, a jest ona nie do przecenienia chociażby poprzez upowszechnianie praktyki zielonych zamówień publicznych. Bez wsparcia władz centralnych i samorządowych wdrażanie koncepcji cyrkularnych, w jakimkolwiek sektorze, będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione. Cele zrównoważonego rozwoju powinny inspirować przy podejmowaniu decyzji.

A te wszystkie zmiany nie będą mogły się w pełni dokonać, gdy nie zaangażujemy do współpracy konsumentów. Chcemy ich uświadamiać, że możemy żyć bez rezygnacji z komfortu, do którego jesteśmy przyzwyczajeni a jednocześnie rozwijać się efektywnie wykorzystując dostępne zasoby i generując przy tym jak najmniejszą ilość odpadów. Zależy nam na kształtowaniu postaw każdego z nas, by pokazać, że codziennymi decyzjami i zachowaniami możemy mieć realny wpływ na nasze środowisko, poprzez wdrażanie właśnie zasad zrównoważonego rozwoju, a zmiany te wcale nie muszą wiązać się z wyrzeczeniami czy pogorszeniem jakości życia. Pokazujemy, że możemy zachować nasz styl życia, zapewniając lepszą jakość kolejnym pokoleniom z jednoczesnym poszanowaniem tak bardzo już ograniczonych zasobów naszej Planety.

W jaki sposób konsumenci mogą wdrożyć w swoje życie cyrkularne rozwiązania?
Przede wszystkim trzeba zacząć od edukacji, jest to niezwykle istotne by pokazywać co każdy z nas może zrobić w swoim otoczeniu, domu, pracy, szkole. A tak naprawdę nie trzeba wiele, a można tak dużo zrobić dla całego ekosystemu.

Zacznijmy oczywiście od segregacji śmieci, od ograniczenia plastiku, np. zamiast kupować jednorazowe plastikowe butelki kupmy bidon z filtrem; miejmy ze sobą materiałową torbę na zakupy; nie wyrzucajmy resztek jedzenia – z nich też można przygotować smaczne dania, a jeżeli zostaje nam nadmiar jedzenia to możemy go oddać do coraz bardziej popularnych jadłodzielni; nie wyrzucajmy starych ubrań – można z nich uszyć coś nowego, albo wymienić się z koleżanką – zresztą teraz bardzo modne są giełdy

wymiany czy to ubrań czy sprzętu, który nam już służyć nie będzie, a kto inny może skorzystać; buty też możemy naprawić i odświeżyć zamiast wyrzucać; dzieciom nie potrzebujemy kupować kolejnych zabawek i zbierać ton plastiku – możemy w twórczy sposób sami przygotować z tego co jest wokół nas. Korzystajmy z rozwiązania typu car-sharing – jeżeli samochodu nie używamy codziennie. Naprawdę nie jest to trudne, a pomysłów i inspiracji nie brakuje – każdy nas może dołożyć swoją cyrkularną cegiełkę.

My również chcemy pokazywać co każdy z nas może zrobić – stąd pomysł na kampanię edukacyjną Polish Circular Week – czyli szereg wydarzeń, odbywających się w całej Polsce w ciągu 7 dni, poprzez które zachęcamy do zrównoważonej produkcji
i konsumpcji – podstawowych założeń gospodarki obiegu zamkniętego. Pierwszy Tydzień gospodarki w obiegu zamkniętym odbył się w październiku zeszłego roku; już dziś planujemy kolejną edycję, a przyłączyć się może każdy – czy to jako organizator czy to jako uczestnik.

Przejdźmy do idei Circular Hotspot. W gospodarce curkularnej nie chodzi tylko o ekologię. Ważnym czynnikiem są także pieniądze.
Głównym celem koncepcji gospodarki cyrkularnej jest jak najdłuższe utrzymanie w obiegu gospodarczym produktów i usług przy jednoczesnej maksymalizacji ich wartości ekonomicznej. Korzyści finansowe oraz ekologiczne, mimo że są głównymi argumentami przemawiającymi za transformacją w kierunku cyrkularnego modelu gospodarczego, są jedynie wypadkową jej podstawowych założeń, nie zaś bezpośrednim celem. Moim zdaniem na tym polega największa przewaga tej koncepcji. Obecnie działania mające na celu ochronę środowiska nie mają podstaw ekonomicznych i do funkcjonowania wymagają zewnętrznego finansowania np. środków publicznych czy filantropijnych. Brak zasad rynkowych sprawia, że alokacja zasobów, skuteczność oraz skalowalność tych działań stoi pod znakiem zapytania.

W przypadku przedsięwzięć gospodarczych, których celem jest przecież zysk, ze względu na konieczność poniesienia dodatkowych kosztów lub obniżenia przychodów często efekty środowiskowe nie są brane pod uwagę. Cyrkularny model gospodarczy sprawia zaś, że bezpośrednim efektem opłacalnej ekonomicznie działalności może być poprawa stanu środowiska naturalnego w stosunku do dotychczasowych działań. Komisja Europejska np. pokazuje, że wprowadzenie gospodarki obiegu zamkniętego przyniesie korzyści gospodarcze w wysokości 1,8 bln euro do 2013 roku i ponad milion nowych miejsc pracy w całej UE a co najważniejsze zasadniczo wpłynie na obniżenie emisji gazów cieplarnianych. Warto więc promować odnawialne źródła energii, energooszczędne budynki, transport neutralny dla środowiska bo czysta energia to szansa na nowe miejsca pracy i wzrost gospodarczy.

Otaczają nas cenne surowce ‒ w telefonach, komputerach, pralkach, samochodach. Pozostaje pytanie ‒ w jaki sposób je odzyskać?
W gospodarce obiegu zamkniętego materiały krążą w dwóch odrębnych cyklach, biologicznym oraz technicznym. Ponieważ przetwarzane są one w różnych procesach istotne jest, aby te dwa rodzaje materiałów od siebie odseparować. Wtedy po zużyciu będzie można je odzyskać i poddać kolejnej przeróbce.

W przypadku materiałów technicznych, takich jak paliwa kopalne, tworzywa sztuczne i metale, które często są elementem urządzeń elektronicznych, istotny jest proces ich odzyskiwania, gdyż w naszym interesie jest by materiały nieodnawialne zachować jak najdłużej w obiegu. Można to uczynić przede wszystkim poprzez naprawianie istniejących już produktów i ich recykling. Materiały biologiczne odnawialne, takie jak woda i żywność, jeśli nie są zanieczyszczone to po zużyciu zostają wchłonięte przez ekosystem. W przypadku np. bawełny można zastosować inne rozwiązania – uszytą z niej odzież sprzedać ponownie jako odzież second-hand, przerobić na inne elementy garderoby lub też wykorzystać chociażby do wypchania poduszek.

Jeżeli dojdzie do takiego punktu, że wszystko będzie przetwarzać, a nie wytwarzać, to czy nie przyczyni się to do powstania kryzysu gospodarczego?
Oczywiście sytuacja w której będziemy jedynie przetwarzać, a nie wytwarzać jest mało prawdopodobna. Konieczne byłoby stworzenie nowych, niezwykle efektywnych technologii recyklingu, ogromny wzrost świadomości społeczeństwa, bezbłędne śledzenie strumieni materiałów, itp. Jednak pytanie jest zasadne, czy wzrost przetwarzania materiałów, naprawiania urządzeń, ponownego użycia, zwiększenia produktywności dóbr i usług przyczyni się do kryzysu ekonomicznego? Prosta odpowiedź brzmi – tak. Gospodarka światowa oparta jest na konsumpcji. Ograniczenie jej ciągłego wzrostu (nie mówiąc o spadku) spowoduje stagnację gospodarczą. Nasuwa się kolejne pytanie – czy to coś złego? Może poziom konsumpcji, które obecnie osiągnęły kraje rozwinięte jest wystarczający i posiadanie większej ilości dóbr jest zbyteczne (tak wypowiada się np. Kate Raworth w swojej książce „Doughnut economics”)? Być może liczenie rozwoju krajów opierający się na PKB jest nieprawidłowy (o czym mówili już dawno nobliści Amartya Sen i Joseph Stiglitz)? Kiedy rozpatrzymy te kwestie może okazać się, że stagnacja ekonomiczna na świecie może być właśnie tym czego potrzebuje nasze środowisko, społeczeństwo i gospodarka. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że rezygnacja z coraz to większej konsumpcji nie jest równoznaczna ze zrezygnowania z poprawy standardów naszego życia, które będą rosły wraz z rozwojem technologii.

Jakie są bariery w rozwoju gospodarki cyrkularnej w Polsce Czy jest baza legislacyjna sprzyjająca takim rozwiązaniom?
Należy patrzeć przede wszystkim na to co możemy zrobić tam gdzie barier nie ma lub są łatwiejsze do przełamania – poprzez dobre praktyki możemy pokazać, że zmiana mentalności, a co za tym idzie zachowań jest możliwa. I właśnie Polish Circular Hotspot chce pokazywać przykłady – z Polski i zagranicy, tak by inspirować.

A bariery chcemy identyfikować razem z zainteresowanymi podmiotami – głównie przedsiębiorcami. To co z czym muszą się mierzyć to niestety brak dostosowania przepisów do zmieniającej się rzeczywistości, albo nie uwzględnianie ich postulatów przy tworzeniu nowych regulacji. Np. wspólnie z przedstawicielami branży budowlanej oraz administracji organizujemy cykl debat poświęconych zrównoważonemu budownictwu by właśnie pokazać jak te bariery można przełamywać. Jednakże by to się udało potrzebna jest wola i chęć współpracy, a przede wszystkim gotowość do wprowadzania tych zmian. Innym zidentyfikowanym podczas debat problem jest kwestia poprawy kooperacji między resortami, ten brak współpracy powoduje zmniejszenie efektywności i szybkości we wprowadzaniu pożądanych zmian.

Ale bariery nie są tylko stricte legislacyjne – pojawia się kwestia braku zachęt – motywatorów do wprowadzania cyrkularnych rozwiązań; danie konkretnej gratyfikacji tak by pokazać, że się po prostu opłaca takie zmiany wprowadzać. Takie rozwiązania z pewnością mogłyby zmotywować więcej przedsiębiorców do wprowadzania pożądanych zmian.

Jak wprowadzić cyrkularne zasady do głównego nurtu?
Z pewnością potrzebna jest wielopłaszczyznowa kooperacja różnych grup interesariuszy – to jest podstawa sukcesu. Konieczne jest też pokazywanie przykładów działań cyrkularnych i promowanie modeli biznesowych oraz wykazywanie ich korzyści. Z pewnością oprócz wizyt studyjnych, spotkań networkingowych bardzo przydatne będą szkolenia; warto korzystać z wiedzy i doświadczenia ekspertów z tych państw, które są liderami gospodarki cyrkularnej. Należy stawiać na konkretne zachęty i wymierne korzyści; trzeba wzmacniać działania edukacyjne oraz promowanie odpowiednich zachowań i praktyk konsumencko-biznesowych. Trzeba wreszcie wszelkie zmiany legislacyjno-administracyjne realnie konsultować z interesariuszami, a następnie rzeczywiście uwzględniać ich postulaty. Rolę lidera koncepcji cyrkularnych powinny przejąć władze publiczne działając spójnie i kompleksowo, wystrzegając się zagrożenia siłowością poszczególnych podmiotów i instytucji.

Dziękuję za rozmowę