Manat afrykański (Trichechus senegalensis)

Biologia

Manat afrykański jest najmniej poznanym ze wszystkich trzech współcześnie żyjących gatunków manatów. Od pozostałych gatunków żyjących w obu Amerykach (manata amerykańskiego i manata rzecznego) – manat afrykański jest nie do odróżnienia na podstawie wyglądu zewnętrznego; różni się tylko drobnymi szczegółami anatomicznymi. Bardzo trudno określić obecny stan populacji manata afrykańskiego, szacuje się że nie więcej niż 10 000 tych zwierząt żyje na olbrzymim obszarze wód przybrzeżnych i rzek zachodniej Afryki. Brak również dokładnych ocen dynamiki populacji, ale wydaje się, że gatunek ten stopniowo zmniejsza swoją liczebność (status VU – narażony na wyginięcie – na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN). Głównym zagrożeniem na całym zasięgu są polowania – manaty są chwytane w specjalne pułapki lub giną przypadkowo w sieciach. Ze względu na wysoki poziom ubóstwa w wielu regionach, gdzie występują manaty afrykańskie, ich mięso jest bardzo poszukiwane. We wszystkich krajach, w których występują manaty afrykańskie są one objęte ochroną prawną, ale prawo to często nie jest stosowane. W niektórych miejscach dodatkowym zagrożeniem jest zanieczyszczenie środowiska (np. w sąsiedztwie pól roponośnych w Nigerii) lub przegradzanie rzek zaporami.

Wygląd

Manat afrykański wyglądem zewnętrznym nie różni się od pozostałych manatów – ma masywne, beczkowate ciało pokryte grubą skórą, przednie kończyny przekształcone w wyposażone w paznokcie płetwy, brak tylnych kończyn, a na ogonie szeroką, zaokrągloną płetwę ogonową. Na głowie zwracają uwagę chwytne wargi pokryte widoczną szczeciną oraz maleńkie oczy. Cechami diagnostycznymi manata afrykańskiego są szczegóły budowy czaszki oraz występowanie większej ilości zębów niż u dwóch pozostałych gatunków manatów. Manat afrykański osiąga 3 do 4 metrów długości i do 500 kg wagi.

Występowanie

Manat afrykański występuje w wysłodzonych wodach przybrzeżnych (estuariach, deltach i wśród lasów mangrowych) wzdłuż wybrzeży zachodniej Afryki od Senegalu na północy aż po Angolę na południu. Dodatkowo występuje w większości dużych rzek uchodzących do Atlantyku na tym odcinku. Można go też spotkać w okresowo połączonych z rzekami jeziorach, a nawet w zbiornikach zaporowych (np. w jeziorze Wolta w Ghanie). Dawniej manaty afrykańskie żyły również w jeziorze Czad, ale zostały tu wytępione jeszcze przed II wojną światową. Obecnie jezioro to – dawniej jedno z największych w Afryce – znajduje się na krawędzi wyschnięcia, więc brakuje tu siedlisk optymalnych dla manatów.

Tryb życia

Manat afrykański jest najczęściej obserwowany pojedynczo. Okazyjnie – podczas godów lub w miejscach obfitujących w pokarm – można spotkać większe grupy do 10 osobników. Obserwacje dwóch osobników zazwyczaj dotyczą matki z dorastającym cielęciem. Manat afrykański może być aktywny całą dobę; w miejscach, gdzie się na nie intensywnie poluje, manaty zazwyczaj przechodzą na aktywność nocną. W dzień odpoczywają w płytkiej wodzie wśród gęstych wodorostów lub korzeni namorzynów. Manaty afrykańskie mogą swobodnie wędrować pomiędzy słonawymi a słodkimi wodami.

Odżywianie

Manat afrykański żywi się przede wszystkim roślinami. Dużą część diety stanowią rośliny wodne – zarówno te rosnące pod woda, jak i unoszące się na jej powierzchni oraz rosnące przy brzegach. Dodatkowo zjadają również mięczaki i ryby, które mogą stanowić 10-50% całości diety. Stosunkowo duży udział pokarmu zwierzęcego w diecie odróżnia manata afrykańskiego od pozostałych gatunków manatów, które są wyłącznie roślinożerne.

Rozmnażanie i rozwój

Bardzo niewiele wiadomo o rozmnażaniu manata afrykańskiego. Przypuszczalnie ten gatunek nie różni się pod tym względem od pozostałych manatów: rozród ma miejsca raz na 2-3 lata. Samce przepychają się wokół gotowej do rozrodu samicy, tworząc efemeryczne stado rozrodcze. Po trwającej ponad rok ciąży samica rodzi jedno młode, które pozostaje w jej pobliżu od roku do 2 lat. Takie wolne tempo rozrodu – typowe dla dużych zwierząt, stosunkowo bezpiecznych od zagrożenia ze strony drapieżników – powoduje, że populacja manatów jest wrażliwa na zagrożenia ze strony człowieka i bardzo powoli odbudowuje się np. po intensywnych polowaniach.