Mrówka rudnica – opis, występowanie i zdjęcia. Owad mrówka rudnica ciekawostki
Można ją spotkać w wielu polskich lasach, ale mało kto zwraca na nią uwagę. Mrówka rudnica jest typowym aktorem drugiego planu, bez którego trudno byłoby się nam jednak obyć. Z jednej strony, agresywna i nieugięta wobec wrogów, z drugiej bywa zaskakująco czuła i troskliwa. Nade wszystko zaś utrzymuje las w stanie naturalnej równowagi. Dowiedz się wszystkiego o fascynującej mrówce rudnicy…
Mierzy zaledwie jeden centymetr, więc mało kto przygląda się jej z bliska. Mrówka rudnica (Formica rufa) jest tymczasem owadem bardzo urodziwym. Głowa, odnóża i odwłok robotnicy są czarnobrązowe, podczas gdy reszta ma piękny rudy kolor, któremu gatunek zawdzięcza swą nazwę. Pod lupą dostrzec można również stosunkowo bujne… owłosienie, które odróżnia ją od bardzo podobnej mrówki ćmawej (Formica polyctena).
Mrowisko, czyli leśna piramida
Typowy Homo sapiens spacerując po lesie rzadko kiedy przypatruje się, temu co depcze. Mrówki rudnicy nie ma więc większych szans dostrzec na swej drodze. Jego uwagę zwróci natomiast mrowisko, które w świecie owadów jest godnym odpowiednikiem piramid z Gizie. Duży, stożkowaty kopiec tworzą igły, gałązki i trawa poskładane tak zręcznie, że budowla wytrzyma nawet kilkanaście lat!
Mrówczy architekci bardzo skrupulatnie wybierają miejsce na gniazdo. Musi być ono być odpowiednio naświetlone słońcem, a idealnie również wyposażone w gnijący pniak, który stanie się trzonem budowli. Wewnątrz docelowo zamieszka nawet 100-400 tysięcy mrówek, więc przestrzeni wokół musi wystarczyć, aby kopiec dało się wznieść na wysokość nawet kilku metrów.
Agresywna jak mrówka
Według przysłowia mrówka jest pracowita i faktycznie tego atrybutu trudno jej odmówić. Rudnice dodatkowo słyną jednak z agresji, którą przejawiają na wielu różnych frontach. W boju pomagają im nie tylko pokaźne szczęki, ale także kwas mrówkowy, którym bezlitośnie spryskują przeciwników.
Po pierwsze więc, są słynnymi drapieżcami. Człowiek często sztucznie wprowadza je do danego lasu, aby sterroryzować lokalne szkodniki. Jedno mrowisko jest bowiem w stanie zlikwidować nawet 10 milionów insektów! Mimo, że podstawowym pokarmem rudnic jest spadź produkowana przez mszyce, chętnie urozmaicają one swą dietę pajęczakami i innymi owadami, zwłaszcza w postaci larwalnej. W poszukiwaniu strawy są gotowe oddalić się nawet 100 metrów od mrowiska, co w przeliczeniu na realia ludzkich spacerów należałoby przyrównać do 10 km.
Po drugie, rudnice nie mają litości dla innych gatunków mrówek, którym mogłoby przyjść do głowy założyć w okolicy własne gniazdo. Zwłaszcza wiosną na leśnych polanach odbywają się zaciekłe bitwy o prawo do danego terytorium. Rozejm między poszczególnymi koloniami możliwy jest dopiero po określeniu precyzyjnych granic.
Zapalczywy charakter mrówki rudnicy przejawia się jednak również wewnątrz własnego gatunku. Sąsiadujące gniazda rywalizują o szlaki i gdy tylko konkurencja pojawi się na drodze, dochodzi do bójki. Skąd jedna rudnica wie, że druga jest jedną ze 100 tysięcy jej współlokatorek a nie mieszkanką obcego mrowiska? Ponieważ rysy twarzy czy kolor skóry nie wchodzą tu w rachubę, Matka Natura wymyśliła sprytny chemiczny sposób identyfikacji własnych i obcych osobników.
Przy okazji warto wspomnieć o badaniach fińskich naukowców, które dowodzą, że skażenie gleby ciężkimi metalami prowadzi do wyraźnego wzrostu agresji między mrówkami. Człowiek w swym aroganckim zanieczyszczaniu świata potrafi nawet obrócić mrówkę przeciw mrówce!
Mrówczy kolonializm
Na pierwszy rzut oka mrowisko wydaje się być chaotyczną stertą leśnych odpadków i kotłujących się we wszystkich kierunkach owadów. Ale kolonie rudnic to w rzeczywistości bardzo wyszukane struktury, w których wszyscy mają swoje miejsce i cel. Niektóre mrowiska stanowią oddzielne kolonie z jedną zaledwie matką, ale zdarzają się także prawdziwe mrówcze państwa z siecią mrowisk i nawet 100 królowymi! Rudnice bardzo chętnie adoptują „emerytowane” królowe z innych kolonii, tworząc prawdziwe fabryki jajeczek.
Jeśli dojdzie do drastycznych zmian w lokalnym środowisku, których człowiek jest częstym architektem, mrówki F. rufa tworzą gniazda-córki i opuszczają starą siedzibę, rozdzielając się na nowe mrowiska. Przeprowadzka taka trwa od jednego do kilku tygodni i sama w sobie jest przedsięwzięciem godnym podziwu.
Ciepła… i ciemna strona rudnicy
Agresywna, doskonale zorganizowana i bojowa – ten opis nie oddaje jednak całej natury mrówki rudnicy, która potrafi być… zaskakująco czuła i wrażliwa. Otóż robotnice, które mają kontakt z kokonami pod wpływem chemicznych impulsów stają się nagle troskliwe, opiekuńcze i empatyczne. To oczywiście tylko faza, tak samo jak ludzki stan zakochania, ale wystarcza, aby mrówki dobrze postarały się o nową generację.
Uczuć rodzicielskich nie mają natomiast uskrzydlone królowe, które w czasie lotu godowego są zapładniane przez również uskrzydlonych samców. Gdy misja skończy się powodzeniem, królowe pozbywają się skrzydeł i dość bezczelnie wkraczają do gniazd pierwomrówki łagodnej (Formica fusca). Na miejscu uśmiercają panującą królową i podporządkowują sobie obcy gatunek, zmuszając jego robotnice do opieki nad własnymi jajami. Z nich wylęgną się mrówki rudnice, które podporządkują sobie mrowisko wypierając całkowicie pierwotną „cywilizację” pierwomrówki. Trudno nie skojarzyć tego procesu z historycznymi podbojami w ludzkim wydaniu.
Dla porządku dodajmy, że królowa kontynuuje składać jaja w liczbie nawet 300 dziennie, więc społeczność rudnic szybko się rozrasta. Same robotnice wraz z wydłużającym się stażem swej służby otrzymują coraz bardziej odpowiedzialne zadania – od drążenia korytarzy i opieki nad młodymi po polowania.
Mrówka rudnica, czyli leśny ekolog
Choć wydaje się tak niepozorna i zamknięta w swoim mrówczym gnieździe, rudnica jest jednym z kluczowych elementów leśnego ekosystemu. Naukowcy nazywają ją wręcz ekologicznym inżynierem!
Same mrowiska są biologicznym fenomenem, gdyż gromadzone w nich szczątki zwierzęce i roślinne stają się prawdziwą kopalnią węgla, azotu i innych kluczowych związków odżywczych. A ponieważ temperatura wewnątrz mrowiska jest znacznie bardziej stabilna niż pogoda na zewnątrz, kopce stają się doskonałym środowiskiem życia dla mikroorganizmów oraz innych owadów, np. nicieni.
Pożerając larwy innych owadów w okolicy mrówki rudnice chronią las przed inwazjami, które mogą zabijać całe drzewa. Poza tym rude robotnice efektywnie roznoszą nasiona wielu roślin ułatwiając im rozmnażanie. Nie należy też zapominać o funkcji czysto sprzątającej – rudnice są niezastąpione w pozbywaniu się zwierzęcych szczątek z lasu.
W Polsce mrówki rudnice objęte są częściową ochroną, która dotyczy również ich gniazd. Niszczenie mrowisk jest bezsprzecznie rzeczą karygodną, głupią i arogancką, a każdy człowiek powinien być tego faktu świadomy!
- “Red Wood Ants Display Natural Aversive Learning Differently Depending on Their Task Specialization” Ivan Iakovlev, Zhanna Reznikova, https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2019.00710/full, 8/05/2023;
- “SOUTHERN WOOD ANT” Woodland Trust, https://www.woodlandtrust.org.uk/trees-woods-and-wildlife/animals/bees-wasps-and-ants/southern-wood-ant/, 8/05/2023;
- “Formica Rufa (red wood ant)” AntKeepers, https://www.antkeepers.com/facts/ant-species/formica-rufa-red-wood-ant/, 8/05/2023;
- “Wood Ants (Formica spp.) as Ecosystem Engineers and Their Impact on the Soil Animal Community” Lisette Lenoir, Swedish University of Agricultural Sciences, Uppsala, 2001;
- “Red Wood Ants in North America”, Martin F. Jurgensen i in., Ann. Zool. Fenici 42, 235-242, Helsinki 2005;
- “Biogeography and habitat preferences of red wood ants of the Formica rufa group (Hymenoptera: Formicidae) in Finland, based on citizen science data”, JOUNI SORVAR, Eur. J. Entomol. 119: 92–98, 2022;
