Najbardziej fascynujące zwierzęta nocne na świecie
Każdego ranka człowieka budzi wzrost poziomu kortyzolu, który dostarcza impulsu do dziennej aktywności. Po zmierzchu jego miejsce zajmuje melatonina, a oczy zamykają się same. Ale właśnie wtedy życie wstępuje w nocne zwierzęta, które natura wyposażyła do egzystencji w ciemności. Dzięki temu podziałowi gatunki dzienne nie muszą rywalizować z nocnymi, i na odwrót, a dla każdego jest na świecie miejsce.
Uważa się, że prawie 70% wszystkich gatunków ssaków to zwierzęta nocne. Fakt, że nie zdajemy sobie z tego sprawy, potwierdza tylko zasadę, że my śpimy, gdy one dokazują. Pomagają im zazwyczaj unikalnie zbudowane oczy lub niezwykle wyostrzone pozostałe zmysły. Nocny tryb życia może być wielką pomocą dla roślinożerców ukrywających się przed drapieżnikami, ale i dla myśliwych, którzy nauczyli się wykorzystywać ciemność i ospałość niektórych gatunków na swoją korzyść.
Szop pracz
Pod osłoną nocy amerykańskie szopy (Procyon lotor) podporządkowują sobie ogrody i podwórka, wyszukując pożywienia w śmietnikach. Te niezwykle inteligentne ssaki o charakterystycznej ciemnej „masce” przypominającej atrybut włamywacza nauczyły się korzystać z bliskości ludzkich siedlisk i faktu, że w człowiek w nocy jest zwykle obezwładniony pod pierzyną. Wszystkożerne szopy oryginalnie pochodzą z środowiska leśnego, ale coraz lepiej jest im w miastach, gdzie pożywienia nigdy nie brakuje. W ciemności radzą sobie głównie dzięki wyczulonemu zmysłowi dotyku, który zawdzięczają włosom czuciowym na przednich łapach. Choć nie potrafią rozpoznawać kolorów, o zmierzchu widzą lepiej niż człowiek dzięki specjalnej błonie odblaskowej w oku. Gdyby tych przystosowań było nie dość, szopy pracze mają doskonały węch, a wrażliwe uszy są w stanie zidentyfikować ruch dżdżownic pod powierzchnią ziemi!
Szop pracz, fot. harrycollinsphotography
Dydelf wirginijski
Podobną strategię obrał dydelf wirginijski (Didelphis virginiana), nocny zwierz wielkości kota o charakterystycznej białej głowie i wydłużonym pyszczku. W tym przypadku oportunizm wynika jednak raczej z instynktu niż inteligencji – mózg dydelfa jest wyjątkowo mały, nawet pięć raz mniejszy niż mózg szopa. Ten ubytek natura wynagrodziła mu natomiast w… zębach, których jest aż 50. W sytuacji zagrożenia dydelf obnaża swoje uzębienia i jeży sierść, aby wyglądał na większego. Gdy to się nie uda, z niezwykłym talentem zaczyna odgrywać rolę martwego.
Dydelfy w nocy pałaszują wszystko, co znajdą, od rozjechanych przez auta zwierząt po jajka i owoce. Sporą część ich diety stanowią owady, w tym również kleszcze. Niektóre źródła podają, że w ciągu sezonu dydelf jest w stanie skonsumować nawet 5 tys. kleszczy ograniczając ryzyko zachorowania dla ludzi. Niestety, z drugiej strony bywają nosicielami pasożytów i pałeczek gruźlicy.
Dydelf wirginijski w trawie, fot. wirestock/envato
Rudawka wielka
Nocny tryb życia kojarzy się nam z wampirami i nietoperzami. Do tych ostatnich należy rudawka wielka (Pteropus medius), jeden z największych nietoperzy na świecie, którego rozpiętość skrzydeł sięga nawet 150 cm! Mimo straszliwego wyglądu nie pija ona jednak ludzkiej krwi, ale pod osłoną nocy skrada z drzew przejrzałe owoce mango i banany. Plantatorzy nie powinni się jednak złościć, gdy rano znajdą nieco zredukowane plony – odwiedziny rudawek to najlepszy sposób na zapylenie drzew.
W ciągu dnia rudawki zwisają zwykle wielkimi skupiskami z gałęzi drzew – w jednej kolonii mogą być tysiące nietoperzy. Przy pochmurnej pogodzie są ciche i nieruchome, ale w pełnym słońcu wachlują się skrzydłami i pokrzykują na siebie. Już pół godziny po zachodzie słońca zaczynają jeden po drugim odlatywać na żer.
Rudawka wielka w ciągu dnia śpi na gałęzi drzewa, fot. EcoSound/envato
Galago małouchy
Wśród nocnych zwierząt znajdują się również ssaki naczelne. Należący do otolemurów galago małouchy (Otolemur garnettii) spotykany jest wyłącznie we wschodniej Afryce, od Somalii po Tanzanię. Zamieszkuje lasy i rzadko kiedy schodzi na ziemię. Żywi się owadami i owocami, a gdy już ogołoci jedno drzewo, przeskakuje na dalsze. W ciągu dnia śpi przytulony do konarów, a szare lub rdzawe futerko pozwala mu pozostać niewidocznym dla drapieżników. Wyszukiwanie smakołyków w ciemności jest możliwe dzięki nieproporcjonalnie wielkim oczom.
Galago małouchy ma wielkie oczy, które pomagają mu widzieć w ciemności, źródło: Mark Dumont, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Koala
Nocny, nadrzewny tryb życia prowadzi też koala (Phascolarctos cinereus) niesłusznie nazywany misiem. W rzeczywistości jest to torbacz, spotykany w lasach eukaliptusowych wzdłuż południowych i wschodnich wybrzeży Australii. Liście eukaliptusa stanowią podstawę diety koali, któremu nie przeszkadzają zawarte w nich toksyny. Pokarm jest trawiony bardzo powoli, nawet do 100 godzin, a nierzadko zwracany do pyska i połykany ponownie. Niskokaloryczna dieta nie zapewnia jednak dużo energii, więc „miś” przesypia nawet 20 godzin na dobę. Budzi się w nocy i wówczas leniwie przemieszcza się po gałęziach w poszukiwaniu dalszych liści. Nie potrafi jednak skakać, więc aby zmienić drzewo musi zejść na ziemię, w czym pomaga osłona nocy. Kieruje się przy tym głównie wyczulonym słuchem oraz powonieniem.
Koala na drzewie, fot. picturepartners/envato
Jeżozwierz
Wszystkie gatunki jeżozwierzy to zwierzęta nocne. Wśród nich na uwagę zasługuje przede wszystkim jeżozwierz afrykański (Hystrix cristata), będący jednym z największych gryzoni na świecie i spotykany od Włoch i Sycylii po Tanzanię. Jest łatwy do rozpoznania dzięki pasiastym 40-centymetrowym kolcom, które pokrywają cały grzbiet i w przypadku zagrożenia mogą być postawione na sztorc. Dodatkowe kolce na końcu ogona przy potrząsaniu wydają syczący, ostrzegawczy dźwięk.
Jeżozwierze żyją w monogamicznych rodzinach skrywających się w podziemnych norach. Nocą wychodzą na powierzchnię, aby poszukiwać korzeni, kłączy i liści, a przy okazji zbierają… kości. W ich domach zgromadzone są tysiące kości, których podgryzanie uzupełnia zasoby wapnia oraz pozwala zaostrzyć siekacze. Warto dodać, że atak jeżozwierza, zwykle sprowokowany, jest w stanie zabić lwa, lamparta, a nawet człowieka.
Jeżozwierz afrykański w niewoli, źródło: Quartl, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Kolcomysz
Znacznie mniejszym, bo mierzącym zaledwie 10-12 cm, gryzoniem jest kolcomysz skalna (Acomys cahirinus) spotykana na północy Afryki, na kamiennej, gorącej pustyni i skalnych klifach. Przed skwarem chroni ją właśnie nocny tryb życia. W ciągu dnia chowa się w podziemnych norach lub skalnych szczelinach, które dzieli z dziesiątkami współlokatorów. W nocy, gdy temperatura spada, wychodzi na poszukiwanie strawy. Nie jest przy tym wybredna – jako wszystkożerca chętnie konsumuje nasiona, orzechy, owady, liści, pająki, a nawet padlinę.
Jako ciekawostkę warto dodać, że kolcomysz skalna jest jedynym znanym gatunkiem gryzoni, który doświadcza menstruacji – jej cykl miesiączkowy trwa 9 dni.
Kolczomysz jest wszystkożercą, który w nocy poszukuje strawy, źródło: Mickey Samuni-Blank, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Syczoń krzykliwy
Do zwierząt typowo nocnych należą również sowy, a między nimi syczoń krzykliwy (Megascops asio), przezywany upierzonym dzikim kotem. Ta niewielka sowa zamieszkująca wschodnie terytoria Ameryki Północnej jest faktycznie wyjątkowo agresywnym łowcą. Żyje często w bliskości ludzkich osiedli i jako jeden z niewielu gatunków nauczyła się wykorzystywać rozwój urbanistyczny na swoją korzyść. W środowisku naturalnym w ciągu dnia skrywa się w dziuplach, ale często wykorzystuje też poluzowane deski w drewnianych budynkach. Mimo że jest powszechna, doskonały kamuflaż utrudnia jej dojrzenie za dnia. Dopiero po zmierzchu opuszcza swą kryjówkę i poluje na myszy domowe i wróble; nie gardzi też jaszczurkami i cykadami. Ofiary lokalizuje dzięki wyjątkowo wyostrzonemu słuchowi i doskonałemu nocnemu widzeniu. Ząbkowane pióra na skrzydłach redukują szelest lotu i pozwalają syczoniowi na bezgłośne ataki.
Syczoń krzykliwy w swojej dziupli, fot. harrycollinsphotography/envato
Kiwi
Innym ptakiem prowadzącym nocny tryb życia jest kiwi (Apteryx). W rzeczywistości mowa o pięciu różnych gatunkach, wszystkich typowych dla terytorium Nowej Zelandii. Z uwagi na bardzo małe skrzydła są one nielotami, ale Matka Natura wyposażyła je za to w bardzo długie, szpiczaste dzioby zwieńczone… nozdrzami. Dzięki temu kiwi jest w stanie wyczuć ofiarę, zanim ją zobaczy. Wyjątkowo małe oczy przystosowane są co prawda do życia w ciemnościach, ale nowozelandzkie nieloty polegają raczej na innych zmysłach – oprócz węchu jest to słuch oraz dotyk wyostrzony przez włosy czuciowe wokół dzioba.
Kiwi brutnatny, fot. Photo by David J. Stang, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Robaczek świętojański
Do rodziny świetlikowatych (Lampyridae) należy ok. 2 tys. chrząszczy. Większość z nich prowadzi nocny tryb życia, a w konsekwencji rozwinęła zdolność do… świecenia. Odpowiadają za nią specjalne organy zlokalizowane zwykle na brzuchu samicy, w których znajduje się związek zwany lucyferyną, aktywizowany w obecności tlenu, jonów magnezu oraz energii ATP. Dorosłe świetliki wykorzystują swe latarenki do poszukiwania partnerów – pozwalają one odróżnić poszczególne gatunki od siebie. Samice z rodzaju Photuris są jednak na tyle przebiegłe, że imitują blaski wydawane przez mniejsze gatunki, a gdy samiec się zbliży, zjadają go. Proceder te ma na celu zwiększenie koncentracji toksycznej lucybufaginy, która sprawia, że robaczki świętojańskie są niesmaczne dla potencjalnych drapieżników.
Świetlik świętojański, fot. shutterstock
- “6 Extraordinary Animals Rarely Seen by Human Eyes” Daryl Chen, https://www.rd.com/list/nocturnal-animals/, 7/09/2024;
- “Amazing photos of nocturnal animals” Live Science, https://www.livescience.com/photos-nocturnal-animals.html, 7/09/2024;
- “These 17 Photos Show Nocturnal Animals in Action” Jaymi Heimbuch, https://www.treehugger.com/photos-animals-enjoying-nightlife-4864181, 7/09/2024;
- “Biogeography of time partitioning in mammals” Jonathan J. Bennie i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4183310/, 7/09/2024;
- “Nocturnal animals” Animalia, https://animalia.bio/nocturnal?page=2, 7/09/2024;
- “Mysterious World of Nocturnal Animals” Wild Science, https://wildsci.co.uk/mysterious-world-of-nocturnal-animals/, 7/09/2024;
