Szafir kamień ‒ opis, właściwości i występowanie szafiru

Szafir to jeden z tych niezwykłych kamieni szlachetnych, które zasłużyły sobie na miejsce w ogólnie uznawanej palecie barw. Tym dziwniejszy jest fakt, że nie wszystkie szafiry są tak naprawdę niebieskie! Samo słowo pochodzi najprawdopodobniej z Sanskrytu i oznacza „święty dla Saturna”. Co jeszcze warto wiedzieć o tych rzadkich minerałach, które mimo famy diamentu stały się klejnotem zdobiącym pierścionek zaręczynowy brytyjskiej księżnej Diany i Kate Middleton?

Najbardziej znany niebieski szafir oraz rubin to blisko spokrewnione kamienie zaliczane do rodziny korundów. Należą do nich także szafiry w innych odcieniach, m.in. bezbarwny leukoszafir, pomarańczowoczerwony paparadża, fioletowoniebieski szafir kaszmirski czy soczyście zielony szafir wschodni. Tak naprawdę szafir może przyjmować każdy kolor poza czerwonym – ów zarezerwowany jest wyłącznie dla rubinu!

Wszystkie korundy to kryształu tlenku glinu, przy czym ich zabarwienie pochodzi od domieszek innych związków chemicznych – niebieskie szafiry swoją barwę zawdzięczają „zabrudzeniu” tytanem. W swojej najdoskonalszej postaci ów odcień jest standardem według którego ocenia się inne niebieskie kamienie, np. topazy czy tanzanity.

Skąd się biorą szafiry?

Naturalne szafiry to kryształy, które uformowały się z tlenku aluminium na przestrzeni tysięcy lat. Słynny „Star of India” ważący 563 karatów i przechowywany obecnie w amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku liczy sobie ok. dwóch miliardów lat!

Większość szafirów uformowała się jednak w skorupie ziemskiej prawdopodobnie ok. 150 milionów lat temu. Dziś znajdowane są od 10 do 30 km pod powierzchnią ziemi, choć w ciągu wieków wiele kamieni odkrytych zostało przez działanie deszczy i erozji. Wydobycie polega jednak przede wszystkim na kopalnictwie.

Te najpiękniejsze niebieskie szafiry o głębokiej, intensywnej barwie określanej czasem aksamitną pochodzą z indyjskiego regionu Kaszmir. Z kolei Mjanma oraz Sri Lanka słyną z wydobycia pięknych różowych szafirów. Poza tym renomą cieszą się również australijskie kamienie o ciemniejszych zwykle odcieniach oraz tajskie szafiry łączące niebieską barwę z zieloną. W Stanach Zjednoczonych w stanie Montana wydobywa się najczęściej okazy o stalowych tonach, choć miejscowość Yogo Gulch słynie z produkcji jednych z najpiękniejszych pod względem odcieni szafirów na świecie. Naturalne szafiry pozyskiwane są również m.in. w Kambodży, na Madagaskarze, w Nigerii, Kolumbii, Chinach, Kenii, Laosie oraz w Tanzanii.

Ludzkość od początków XX w. potrafi już także produkować syntetyczne szafiry, perfekcyjne w swojej strukturze, ale znacznie tańsze, bowiem łatwiej dostępne i zbyt idealne. Wiele współczesnych kamieni jest również poddawanych obróbce cieplnej wpływającej na poziom ich zabarwienia lub wręcz bezpośredniemu barwieniu. Najcenniejsze oczywiście pozostają te najbardziej naturalne szafiry.

Historia szafiru

Niebieski kolor od wieków kojarzony jest z arystokracją, więc nietrudno się domyśleć, że szafiry niemal „od zawsze” były kamieniem władców. Starożytni Grecy i Rzymianie wierzyli, że niebieskie kamienie chroniły ich od krzywdy i zazdrości ze strony innych ludzi. W czasach średniowiecza pogańscy czarownicy uważali go za wyrocznię i kamień ważniejszy od wszystkich innych, podczas gdy z kolei katolicki kler nosił pierścienie z szafirami na znak bliskości z niebiosami. Ową wiarę poniekąd podzielali antyczni Persowie, którzy wierzyli, że Ziemia spoczywa na gigantycznym szafirze, który odbija się w kolorze nieba. Szafiry pojawiają się zresztą w większości światowych religii. Według tradycji talmudycznej Dziesięć Przykazań, które Bóg dał Mojżeszowi wyrytych zostało właśnie na tablicach z szafiru symbolizującego niebiańską chwałę Stwórcy. W dawnej kulturze południowo-wschodniej Azji wierzono z kolei, że żółty szafir symbolizuję planetę Jowisz, zaś niebieski Saturn.

Słynny podróżnik Sir Richard Francis Burton, który jako pierwszy Brytyjczyk dotarł do Mekki w Arabii i do Harar w Etiopii woził ze sobą duży szafir gwiaździsty jak talizman chroniący go od złych przygód. Rosyjski car Iwan Groźny uważał, że szafiry wzmacniają serce i mięśnie oraz obdarzają ludzi odwagą, a w niektórych częściach świata stosowano je w sproszkowanej postaci z octem nawet jako lekarstwo na wrzody, słaby wzrok i krwawienia z nosa oraz antidotum na ukąszenia węży!

Właściwości szafiru

Jak już wspomnieliśmy, szafiry występują w wielu różnych kolorach, paradoksalnie nawet szarym i czarnym. Najbardziej cenione są przy tym te o bardziej wyrazistych barwach, choć standardem jest, że szafir oglądany pod różnymi kątami zmienia tony zabarwienia. Poza tym są dość przeźroczyste, choć zawierają często inkluzje rutylu lub hematytu w formie igiełek, a na ścianach kryształów obserwuje się zbrużdżenia. Im mniej inkluzji, tym wartość kamienia wyższa, choć całkowity ich brak oznacza syntetyczne pochodzenie. Dość kruche, ale wyjątkowo twarde w skali Mohsa wykorzystywanej do oceny twardości minerałów szafiry mają wysoki współczynnik 9 (na 10 możliwych), ustępując pod tym względem jedynie diamentom.

Naturalne kryształy szafiru mają najczęściej przekrój sześcioboczny, a niektóre okazy charakteryzują się wręcz luminescencją, co oznacza, że potrafią emitować falę świetlną – zjawisko podziwiać można wyłącznie w ciemności. Ich waga sięga od kilku do kilkuset karatów, choć na rynku najczęściej pojawiają się szafiry 5-karatowe. Należy przy tym wziąć pod uwagę, że szafir jest relatywnie ciężkim surowcem, więc kamienie o tej samej wartości karatów są zwykle mniejsze niż diamenty. Najczęściej 1-karatowy szafir będzie miał rozmiar ok. 6 mm.

Ciekawostka: niektóre szafiry nazywa się gwiaździstymi z uwagi na zjawisku asteryzmu – drobne inkluzje układają się wówczas w bardzo specyficznych kierunkach, tworząc na powierzchni kamienia odbicie, które przypomina faktycznie gwiazdę. Największy taki szafir zwany „The Black Star of Queensland” waży 733 karaty!

Wykorzystanie szafiru

Ze względu na swoją naturalną trwałość szafiry doskonale nadają się do obróbki i są cenionymi kamieniami jubilerskimi. Tnie się je w zależności od ich naturalnych właściwości. Te naznaczone zjawiskiem asteryzmu formowane są z tzw. kaboszony, czyli gładki szlif bez krawędzi, który doskonale podkreśla cenioną świetlną gwiazdę. Inne cechują się nierównomiernym rozłożeniem barwy i wówczas rodzaj szlifu musi dopasowywać się do strefy największej koncentracji koloru. Ogólnie, szafirom często nadaje się szlif okrągły, szmaragdowy lub owalny. Obowiązuje też reguła, że im jaśniejsza barwa tym szlifierz robi głębsze nacięcia i odwrotnie.

Szafiry wykorzystuje się oczywiście do wyrobu ekskluzywnej biżuterii – od naszyjników po kolczyki. Różowe odmiany są bardzo chętnie umieszczane w pierścionkach zaręczynowych ze względu na swój romantyczny charakter. Białe szafiry z kolei w zastępują czasem diamenty, choć wprawne oko zauważy różnicę w postaci znacznie słabszego połysku. Ponadto z większych niebieskich szafirów wykonuje się czasem kamee lub małe kolekcjonerskie figurki.

Co ciekawe, syntetyczne szafiry wykorzystuje się również do wzmacniania struktury okien i zwiększenia ich przepuszczalności dla promieni UV. Produkuje się z nich również elementy układów półprzewodnikowych wykorzystywanych m.in. w chipach telefonów komórkowych czy systemach komunikacji satelitarnej. Popularnością cieszą się również lasery szafirowo-tytanowe o wyjątkowej zdolności emitowania różnej długości fal.

Symboliczne znaczenie szafiru

Szafir jest kamieniem urodzinowym dla solenizantów z września, a ponadto symbolizuje 45-tą rocznicę ślubu. W ciągu wieków jego symbolika ewoluowała od skojarzeń z boskością i królewskością do niewinności, dziewictwa i pobożności. Uważa się, że przynosi właścicielom życiową mądrość, dobre zdrowie oraz zdolność do rozumienia sprawiedliwości. Asocjowany jest również z edukacją, elokwencją i umiejętnością podejmowania roztropnych decyzji. Szafiry różowe z kolei częściej kojarzone są romantyczną miłością oznaczając wierność i oddanie.

Biżuteria z szafirami jednoznacznie symbolizuje zamożność i poczucie wyjątkowości. Doskonale wygląda na blondynkach o jasnej skórze i niebieskich oczach. Fizycznie szafiry mają sprzyjać ogólnemu zdrowiu chroniąc przed gorączką i chorobami psychicznymi oraz reumatyzmem. 

Dla kogo szafir?

Szafir bez wątpienia spodoba się każdej obdarowanej biżuterią kobiecie. Szczególne znaczenie będzie miał jednak do osób, które wierzą w moc oddziaływania kamieni szlachetnych i poszukują w życiu mądrości, równowagi i wewnętrznego spokoju. Szafir ma koić nerwy, przeciwdziałać lękom i psychicznym zaburzeniom, promować pozytywne podejście do życia. Można więc śmiało uczynić z niego talizman do osób zagubionych i poszukujących właściwej drogi pośród przeciwności losu! Wreszcie, to doskonały pomysł na wyszukany, ale nie stereotypowy pierścionek zaręczynowy!