Nutri-Score – co to jest i czy powinniśmy się nim kierować?
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w 2017 r. 11 mln ludzi na świecie zmarło wskutek chorób związanych z niezdrową dietą. Trudno się dziwić, że władze i organizacje społeczne chcą zachęcić konsumentów do podejmowania lepszych decyzji zakupowych – temu właśnie ma służyć Nutri-Score. Czy zaskakująco prosty system oznaczania produktów spożywczych według ich wartości odżywczej przyjmie się i w Polsce?
Robienie racjonalnych zakupów w dzisiejszych czasach jest trudne – wybór jest ogromny, marketing nie zawsze uczciwy, a informacji za dużo. Mało kto ma ochotę studiować w supermarkecie etykiety produktów i porównywać je z obowiązującymi zaleceniami dietetyków. W rezultacie kupujemy głównie pod wpływem impulsu, przyzwyczajenia i reklamy, a w koszykach lądują pokarmy i napoje, które sprzyjają rozwojowi nadwagi, nadciśnienia, chorób serca, nowotworów, a paradoksalnie i niedoborów żywieniowych.
Nutri-Score – co to jest i skąd się wziął?
Aby ułatwić konsumentom podejmowanie zdrowych decyzji zakupowych rząd francuski przyjął w 2017 r. nową skalę oznaczania wartości odżywczej produktów nazwaną Nutri-Score. System oparty został na wymyślonym wcześniej brytyjskim systemie FSA. W jego rozwoju brały udział instytucje rządowe oraz naukowe, ale wynik okazał się tak satysfakcjonujący, że uzyskał pozytywną opinię i rekomendacje Unii Europejskiej oraz Światowej Organizacji Zdrowia.
W skrócie Nutri-Score to system oceniania walorów zdrowotnych produktów spożywczych przedstawiony w formie kolorowej etykiety, która musi zostać umieszczona na przedzie opakowania, w dobrze widocznym miejscu. Skala obejmuje pięć stopni, a każdy wyrażony jest innym kolorem i literą (A-E), tak, aby kupującemu wystarczyło jedno spojrzenie.
Nutri-Score wykorzystywany jest na produktach spożywczych objętych obowiązkiem wykazywania tabeli składników odżywczych. Nie znajdziemy go na warzywach i owocach, przyprawach, soli, słodzikach, a także żywności dla dzieci do lat 3, produktach dla sportowców, suplementach oraz żywności o specjalnym przeznaczeniu medycznym.
Ciasteczka oznaczone kodem „A”, dzięki wysokiej zawartości składników odżywczych, Adriana Iacob / Shutterstock.com
Rozszyfrujemy Nutri-Score – skala pięciu kolorów
Na jakiej podstawie Nutri-Score ocenia poszczególne produkty spożywcze? W tym celu stworzono specjalny algorytm, który w 2023 r. został należycie zaktualizowany, wziąwszy pod uwagę aktualne zalecenia dietetyczne.
Wyliczanie Nutri-Score opiera się na przyznawaniu dodatnich i ujemnych punktów za wartości poszczególnych składników w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu. Oddzielną punktację opracowano dla ogólnej żywności, produktów tłuszczowych (np. olejów, pestek, maseł) oraz napojów. W tej pierwszej kategorii dodatnie punkty przyznawane są za odpowiednio wysoką zawartość białka, błonnika spożywczego oraz warzyw i owoców. Ranking obniża natomiast podwyższona ilość kalorii, cukru, soli i tłuszczów nasyconych. Końcowa liczba punktów jest podstawą do wystawienia oceny.
Nutri-Score skala obejmuje pięć ocen:
- A – ciemnozieloną – produkty o najwyższej wartości odżywczej;
- B – jasnozieloną – produkty o dobrym wyniku, które warto spożywać często;
- C – żółtą – produkty przeciętne;
- D – pomarańczową – żywność, którą warto ograniczać w diecie;
- E – czerwoną – żywność o najniższej wartości odżywczej, której regularna konsumpcja stwarza zagrożenie dla zdrowia.
Warto dodać, że w kategorii napojów na ocenę „A” zasługuje tylko woda, a negatywne punkty przyznawane są również za obecność słodzików w składzie. W kategorii żywności wysoka zawartość białka (powyżej 7 g/100 g) zapewnia produktowi 7 dodatnich punktów, ale ogólna ocena może ulec obniżeniu wskutek wysokiej zawartości soli – powyżej 2g /100 g to 10 punktów ujemnych, zaś powyżej 4 g to aż -20 punktów!
Uwaga:
Sam fakt, że dany produkt ma indeks „A” Nutri-Score nie oznacza, że można go spożywać w nieograniczonych ilościach. Analogicznie, ocena „E” nie oznacza zakazu zakupu ani bezpośredniego ryzyka dla zdrowia po jednorazowej konsumpcji.
Tabela przedstawiająca kryteria oceny produktów według skali Nutri-Score
Jak ocenić Nutri-Score – opinie ekspertów
Trudno jest przecenić skuteczność edukacyjną systemu Nutri-Score. Zamiast studiować tabelę ze składnikami odżywczymi, przeliczać ją na porcje i porównywać z innymi etykietami, konsument może w kilka sekund ocenić wartość odżywczą produktu i na jej bazie zadecydować o kupnie. Kolorowa skala eliminuje więc takie problemy jak lenistwo czy brak odpowiedniej wiedzy o żywieniu, zalecanych dziennych dawkach określonych składników odżywczych czy wpływie soli, cukru i tłuszczów na ryzyko rozwoju poszczególnych chorób.
Według badań naukowców z niemieckiego Uniwersytetu w Göttingen Nutri-Score może okazać się skuteczny w zapobieganiu częstej sytuacji, w której hasła na opakowaniu sprawiają, że dany produkt wydaje się zdrowszy niż jest naprawdę. Wprowadzanie konsumentów w błąd będzie więc trudniejsze. A póki co wielu producentów ucieka się nie nieetycznych taktyk polegających np. na zachwalaniu niższej zawartości cukru, podczas gdy jego poziom i tak jest wysoki i przekracza przyjęte normy.
Wciąż brakuje jednak badań z supermarketów, które potwierdziłyby, czy i w jaki sposób Nutri-Score wpływa na podejmowanie decyzji przez kupujących. Za wadę systemu wskazuje się brak uwzględnienia zawartości witamin, minerałów i innych substancji bioaktywnych. Sam fakt obecności cukru może np. zaćmiewać takie korzyści soków i nektarów jak wysoki poziom witaminy C oraz cennych dla zdrowia antyoksydantów. Sceptycy wskazują również, że Nutri-Score nie bierze pod uwagę porcji (wielkości opakowania), organicznego pochodzenia surowców oraz indeksu glikemicznego.
Nutri-Score nie jest więc na pewno systemem idealnym. Dla ogromnej większości społeczeństwa stanowi jednak ważny sygnał ostrzegawczy przed produktami, których nadmierne spożycie w sposób udowodniony naukowo negatywnie wpływa na zdrowie. Jeśli pod jego wpływem chociaż część konsumentów włoży do koszyka produkty mniej kaloryczne, uboższe w cukier i sól, a bogatsze w białko i błonnik, to fakt ten należy ocenić pozytywnie.
Przykład produktu o negatywnym ratingu Nutri-Score, fot. PhotoSGH / Shutterstock.com
Nutri-Score w Polsce
System Nutri-Score wprowadzony został póki co we Francji, Belgii, Niemczech, Szwajcarii i Holandii. Wszystkie pokarmy i napoje wyprodukowane po 1 stycznia 2024 r. muszą być oznaczone pięciokolorową etykietą. W innych krajach, np. Portugalii i Austrii, wybrani producenci żywności dobrowolnie przystąpili do oznaczania swych produktów skalą Nutri-Score. Natomiast państwa takie jak Czechy i Włochy przeciwko systemowi głośno protestują.
W Polsce pozytywną rekomendację dla Nutri-Score wydały Centrum Zdrowia Dziecka oraz Instytut Matki i Dziecka. Producenci żywności mogą stosować go dobrowolnie na podstawie Rozporządzeń 1924/2006 i 1169/201. W Sejmie trwają debaty nad wprowadzeniem Nutri-Score jako obowiązkowego systemu znakowania produktów spożywczych – pracami w tym kierunku zajmuje się m.in. Parlamentarny Zespół ds. Cukrzycy poszukujący nowych sposobów prewencji tej poważnej choroby cywilizacyjnej. Póki co polscy konsumenci znajdą etykiety Nutri-Score na wybranych produktach niektórych marek spożywczych.
Nutri-Score – pytania i odpowiedzi
Co to jest Nutri-Score?
Nutri-Score to prosty system oceny wartości odżywczej żywności w pięciostopniowej skali A-E. Kolorowa etykieta umieszczona jest z przodu opakowania.
Czy warto kierować się skalą Nutri-Score?
Tak, indeks Nutri-Score daje ogólną informację na temat proporcji niewskazanych i korzystnych składników w danym produkcie spożywczym, ułatwiając szybkie podjęcie decyzji.
Gdzie można znaleźć Nutri-Score w Polsce?
System Nutri-Score jest w naszym kraju dobrowolny. Stosują go jak dotąd tylko niektórzy producenci żywności na wybranych arbitralnie produktach.
- „How the Nutri-Score works” FoodWatch, https://www.foodwatch.org/en/about-us/our-work/sugar-fat-and-salt/how-the-nutri-score-works, 12/04/2024;
- “Introduction and update of the Nutri-Score: What you should keep in mind” Eurofins, https://www.eurofins.de/food-analysis/other-services/nutri-score/, 12/04/2024;
- “The Nutri-Score: A Science-Based Front-of-Pack Nutrition Label” WHO, https://www.iarc.who.int/wp-content/uploads/2021/09/IARC_Evidence_Summary_Brief_2.pdf, 12/04/2024;
- “The Nutri-Score algorithm: Evaluation of its validation process” Daphne L. M. van der Bend i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9421047/, 12/04/2024;
- “How does the updated Nutri-Score discriminate and classify the nutritional quality of foods in a Norwegian setting?” B. Øvrebø i in., https://ijbnpa.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12966-023-01525-y, 12/04/2024;
- “The Nutri-Score nutrition label” Serge Hercberg i in., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34311557/, 12/04/2024;
